Taşlıcalı Yahyâ Bey ve Dukakin-Zâde Ahmed Bey Dîvanlarında Musikî Âletleri

M. Nejat Sefercioğlu

 

Taşlıcalı Yahyâ Bey ve Dukakin-Zâde Divanlarında Yer Alan Musikî Âletleri

Berbat, “Lavta adı da verilen, telli bir musikî aletidir.”

Berbat-ı bezm-i gazâyam ki anılsa a’dâ

Sînede cûşa gelür depreşür erlik damarı

 

Hayvan boynuzundan yapılan ve nefesli çalgılar grubunda yer alan korno, kornet ve trompetin

de ilham kaynağı olan boynuz,

Yasağ oldı şehirde çeng ü nâya

Meger şimden gerü boynuz çalasın

 

çeng, “Kanuna benzeyen ve dik tutularak çalınan bu saz, şekil bakımından Batı musikîsi sazlarından harpa banzer.

Çeng ile insan arasında kurulan ilginin temelinde ses ve şekil benzerliği yer alır.

Çözüp saçını ey meh-i nâ-mihribân çeng

Bezmünde kıldı mutrib elinden figân çeng

 

Çegâne “bir çeşit çalpara, çengi tefçiği”dir.

Oyuncuların kullandığı zilli bir tartım çalgısı olan çegâne, şekil olarak harpa benzer ve çengiler oynarken çalınır.

 

Def, “Çok eski devirlerden beri tanınan ve genelde ritm için kullanılan bir çalgıdır.”

Def oldı kâse-i Mecnûn gibi iki pâre

Sifâl-i seg gibi câmun dürüldi devrânı

 

Kamânçe (kemençe), dut, kiraz ya da ardıç ağacından yapılan, üç telli, diz üzerine konularak çalınan küçük bir yaylı çalgıdır.

Ne zulm idi ki def itdi pâdişâh-ı cihân

Kemânçe mutrib elinden iderdi efgânı

 

Kopuz, akınlar yoluyla gelen ve akıncılar arasında çok tutulan, sert bir mızrapla ya da parmak ve yayla çalınan, sapında perde bulunmayan, yayla çalınanlarına “Kıl kopuz”, mızrapla çalınanlarına “Kopça kopuz” adları verilen telli bir mûsikî aletidir.

 

Kös ya da kûs, “eski savaşlarda, alaylarda deve veya araba üstünde taşınarak çalınan büyük davul”dur.

 

Nakkâre, üzerine deri geçirilmiş birbirine bağlı iki bakır kâseden oluşan, yere oturarak veya bele bağlanarak ya da göğse dayalı olarak, çalınan, diğer adı kudüm olan vurmalı bir mûsikî aletidir.

 

Nefîr “Arapça ‘toplukluk’ anlamındaki bu kelime hemen bütün sözlüklerde ‘boynuzdan yapılmış basit bir mûsikî âleti’ olarak tanımlanır

 

Ney, divan şâirlerinin en fazla ilgi gösterdiği ve benzetmelere en çok konu ettiği nefesli musikî aletlerinden birisidir.

 

Rebâb (Rebap)

…bir grup telli mûsikî âletinin genel adı olan rebâb, hem ayaklı kemâne hem de lavta türünden tamamen veya yarı yarıya deri göğüslü çalgıların ismi olarak kullanılmıştır...

 

Saz kelimesi, bütün musikî adlarını da ifade eden bir isimdir.

 

Tabl (Davul) “Davul” ve anatomide “kulakta sesi aksettiren zar” anlamlarına gelen tabl vurmalı musikî aletlerindendir.

 

Tambûr, “Türk müziğinde yaygın olarak kulanılan ve yalnız Türklerde görülen telli bir sazdır. “Tanburun kökeni ve hangi tarihte ortaya çıktığı bilinmemektedir. Sümerce ‘pantur’dan geldiği hakkında bilgiler vardır.”

 

“Ut ya da ud, telli bir musiki aletidir. Kelimenin aslı aslı Arapça’da sarısabır veya ödağacı anlamındaki el-oud’dan gelir…

 

…

Sefercioğlu, M. Nejat (2016), Taşlıcalı Yahyâ Bey ve Dukakin-Zâde Ahmed Bey Dîvanlarında Musikî Âletleri, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, s. 158-186