Kıpçak Türkçesine Ait Sözlük ve Eserlerde Geçen Alet-Eşya İsimleri

Funda Toprak

 

Kıpçak Türkleri, Memlükler Döneminde Mısır 'da Araplarla bir arada yaşadıkları için Türkçe (Kıpçak Türkçesi)- Arapça sözlükler ve eserler meydana getirmişlerdir.

 

Moğol baskılarının arttığı 12. yüzyıl sonlarında Kıpçaklar zor hayat şartlan altında geçimlerini sürdürmeye çalışıyorlardı. Ancak gittikçe zorlaşan hayat şartlan, kıtlık ve hastalık gibi sebeplerden dolayı Kıpçak Türkleri eski tarihlerinden beri süregelen bir geleneğe uyarak sağlıklı, gürbüz çocuklarını para karşılığında daha iyi şartlan olan başka ülkelere göndermeye başladılar. Bu çocukların gönderildiği ülkelerin başında Mısır ve Suriye gelmekteydi

 

Eyyûbiler de hakimiyetlerini kuvvetli ve cevvâl esirler Memlûklular (<Ar. Memlûk =esir) üzerine dayandırıyorlardı.

 

Baybars Moğolları dağıttı ve Mısırda Memlûk hakimiyetini kurdu.

…bu yeni durum Arapça konuşan yerlileri ciddi olarak yeni hakimlerinin ana diliyle uğraşmaya sevk ediyordu. Böylece Arap Gramer kurallarına göre tasnif edilmiş Arapça-Türkçe (Kıpçak Türkçesi) pek çok sözlük ve tercüme eserler yazıldı.

 

kamçı – kamşı

karçı: makas

kamuç: kepçe

agıngaç: merdiven, basamak

ançık -angıç: merdiven

bıçkuç -biçkıç: makas

depküç - tikiç-tepkiç: mahmuz

dögüç- döküç: sarımsak havanı

tarmavuç: tırmık

yülküvüç - yülgüç: ustura

sındu: makas

baksak: yaya sarılan bir nevi kayış

dolkuk - tolkuk - tulkuk: tulum

sürük: ortaya serilen kilim

tutug: örtü

üşük: kalem

bellik-bilik: bele bağlanan silahların tümü

otlug: çakmak

borgu — burgı: boru

dirgi: tepsi

ötürgü -ütürgü : eğe demiri, matkap

sıbızgu -sıbırgu: ıslık, düdük

bilevü – bilewü – bilegi - bilegü: bileği, bileme aleti

jgegü - ige: eğe

kişen: köstek, zincirden yular

kerki -kerki: keser

biltirik: harp edvatının mahfazası

közündürük: kıldan yapılıp gözün üzerine konan göz örtüsü, hayvanların etrafı görmemesi için gözlerine takılan kapak

oymak: dikiş yüksüğü

Ögrümük: salıncak

sapçak : süt konulan kap

yançık - yançuk: para kesesi

akruk: kaçan beygirin yakalandığı ip

ayak: kadeh

bagana: çatal

çokmar: sopa

keli: buğday havanı

keş: sadak, kiş

kevüz - kiyiz: yaygı, yere yayılan şey

kum: semer

yarmak: dirhem, para

yik: ip eğirmeye mahsus şiş

yüligen - üygen -oyan: gem

şılbık: sopa veya ağaçtan yapılmış olan asa

uça: oturak

ardab: kile

balanus - ovuş - uvus - uvuş: mum

çırak: kandil, lamba

kabarçak - kabarçuk – kabarşak: sandık, kutu, koku kutusu

kerey: ustura

kersen: Ağaçtan yapılan hamur teknesi

kıptu-kıptı: makas

kumga: ibrik

kübür: sandık

nokta: yular

loğ: damların üzerini düzeltmek için kullanılan taş

 

barma sulug: Yol veya seyahat için su kabı

Bişi top: kiremit

kara yarmak: bakırdan siyah madeni para

ayak-çanak: kap kacak

 

…

Toprak, Funda (2002), Kıpçak Türkçesine Ait Sözlük ve Eserlerde Geçen Alet-Eşya İsimleri, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 6 Sayı: 11, s. 165-185