Mardin Geleneksel Konutlarında Değişim

Nurhilal Şimşek

 

Mardin geleneksel mimarisi, Türkiye sınırları içerisinde, türüne az rastlanır örnekler sergilemektedir.

 

Güncel halinde, kentte konut ekleyecek bir parsel bulunmadığı gibi, bir konutun yıkılması da söz konusu değildir. Girift yapının içerisinden bir konutun çıkartılması, o konuta dayalı komşu konutlar ve ona yaslı üst kottaki yapılar etkilenecektir. Şu halde yüzyıl öncesinden tasarımı son noktasına ulaşmış olan bu kent, güncel kullanımda ancak konut içerisindeki değişimlere müsaade etmektedir.

 

Mardin’e ait, bilinen ilk yazılı bilgi milattan sonra IV. yüzyıldandır. Bizans’ın putperest tarihçisi Ammianus Marcellinus’un Amid (Diyarbakır) ve Nisibis (Nusaybin)’i birbirine bağlayan yolun Maride (Mardin) ve Lorne kaleleri arasından geçtiğini belirten notu, şehirden söz eden ilk ifadedir.

 

Anadolu’daki ilk Türkmen hanedanlıklarından bir olan Artuklulara yüzyıllarca başkentlik yapmıştır

Artukoğulları’nın kente kazandırdığı güçlü kimlik, Anadolu’ya doğudan getirilen değerler için anlamlı bir uygulama ortamı sağlamış, bu durum kesintisiz varlığını sürdürmüştür. Gereksinim duydukça evlerin avlu çevresine katlar eklenerek yükseltilmesi, bir anlamda kentin dikine gelişmesini sağlayarak, yaratılan ortamın sürekliliğinin temel nedenlerinden biri olmuştur.

 

Mardin’de Artukoğulları’ndan sonra yapısal faaliyette bulunan diğer Türk devletleri Akkoyunlular ve Osmanlılardır.

 

Mardin’de hiçbir evin penceresi ötekinin penceresiyle yüz yüze gelmemektedir

 

Yapıların genelinde bir veya birden fazla kuyu bulunmaktadır. Bu kuyular yağmur suların biriktirilmesinde depo görevi görmektedirler

 

…kapalı olarak, yaşama birimleri, mutfak, işlik, kiler, ahır örnek verilebilirken; yarı açıkta revak ve eyvan yer almaktadır. Açık mekanlar ise, hemen hemen her evde rastlanılan teras, avlu ve damdan oluşmaktadır.

 

Avlu, bu yörede her evin bel kemiği veyahut omurgası gibi bir niteliğe sahiptir.

…giriş katları ile sokak arasında kalın, masif ve yüksek taş duvarlar vardır.

 

Yaşama birimi olan odalar, gündüzleri ve geceleri farklı işlevlere mahal vermektedir.

Küçük olanlara taka denir ve mumluk görevi görür. Büyük boyutlu olanlara ise, beyt’ıl ıfreşet denir

Güneye, ovaya bakan ve “manzara” denilen başoda ev sahibinin varsıllığını ifşa eder.

Bu odaların arkasında bazen “işlik” (ıpğeyri) denen, daha çok kiler gibi kullanılan odalar olur. Misafirlere çay-kahve yapılan ve genelde başodaya kapısı olan kahve ocağı (kahvecaği) ise Mardin evine özgü bir mekandır

 

Mardin evlerindeki en büyük boyutlu ve artık neredeyse dönüşüm denilebilecek değişim, evlerin bölümlenmesidir.

…

Şimşek, Nurhilal (2014), Mardin Geleneksel Konutlarında Değişim, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:49, s. 411-425

…