Erdoğan Merçil - Selçuklularda Zanaatkâr ve El Aletleri

Selçuklu devriyle ilgili önemli kaynaklar

İbnü’l-Esir’in eseri el-Kâmil fi’t-Tarih

Esrar et-Tevhid

Abdurrahman b. Nasr Şeyzerî

Ali Mazaheri’nin Türkçeye çevrilen eseri, Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları

 

Zanaatkâr ve el aletleri

Demirci Farsçada âhenger, Arapçada haddâd denilmektedir.

…demirci aletleri / putk=potk-balyoz-çekiç

 

Mevlânâ eserlerinde demirciye dair birçok misal vermektedir

Kuyumcunun hüneri demirciye gitmez

 

Sekkâk/Bıçakçı Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alâeddîn Keykubad’ın mahir olduğu mesleklerden biri de bıçakçılık idi

Kırşehir’de bir Sekkâkîn Çarşısı vardı. Sivas’ta da…

 

Darrâb/Döğücü Sikke darbeden, kuyumcuda altın varakları vuran, çekiççi.

 

Rûger–Rûyger/Kalaycı, Bakırcı, Pirinççi Bu mesleğe Dîvân-ı Kâmil’de rastlayabiliyoruz.

 

Saffâr/Bakırcı

İbn Battûta, Erzincan’da bakır madeninin mevcut olduğunu söyler /  Siirt’te de

 

Sâyyâğ/Kuyumcu

sâyyâğın aletleri, demirci ocağı-kalıp, tartı, lehim, cila ve boya, sahk olarak geçmektedir. Kuyumcunun ağırlık ölçüsü ise miskaldir.

 

Mevlânâ’nın Mesnevi’sine göre kuyumcu altını eritmek için pota, altın tartan bir terazi, toprağa dökülen toz altını süpürmek için süpürge, süpürülen tozlardan altını ayırmak için kalbur kullanırlardı.

 

Zerkûb/Altın Dövücü

 

Marangoz

a) Arapça neccâr,

b) Farsça dürû-ger,

c) tahta-ger.

Rivayetlere göre bu sanatın ilk ustası Nûh Peygamber’dir.

Marangozun Selçuklu devrinde kullandığı aletlerden bazıları keser, destere (erre), törpü, balta (tişe) ve rende; malzemesi ise tahta ve çiviydi.

 

Nahhâtî/Ağaç Tornacısı

Dîvân-ı Kâmil’de zikredildiğine göre değnek veya tahta parçasını tezgâhta düzelten tornacı ustalarına “harrât” da denmekteydi.

 

Debbâğ/Tabakçı

 

Kavvâf/Ayakkabıcı Kaynaklarda bu meslek ile ilgili dört kelime tespit edebiliyoruz: İskâf, kefşger, haffâf-kavvâf ve başmakçı.

…ayakkabıcı âletleri içinde deri, ip, domuz veya tilki kılı

 

Mûze-Dûz/Çizmeci

Anadolu’da Türklerin büyük bir kısmı sarı renkte çizmeler giymekte olup çizmelerin üzerleri desenlidir.

 

Serrâc/Saraç Serrâc; eyer ve sair at takımı yapan ve satan bir zanaatkârdır.

 

Kattân/Pamuk Eğiricisi

Selçuklu döneminde pamuk eğirme işinde kullanılan aletler, öreke ve iğ idi…

 

Derzi/Terzi

 

Selçuklularda dokumacılara “bâfende, culâhe, câme-bâf, hülle-bâf, nessâc” da denilmiştir.

 

Külâh-Dûz/Kûlâhçı

 

Hallâc–Hallâç Pamuk, yün, yatak ve yorgan atan kimse.

 

Haccâr/Taşçı

a) Usta taşçılar (taş süsleme işleyicileri),

b) Sengtraşlar (taş yontucuları),

c) Mezar taşçıları.

 

Bennâ/Mimar

 

Kûze-Ger/Testici, Çömlekçi

 

Meremmetçi/Tamirci Lügatlerde meremmet, “geçici ve üstünkörü tamir ve onarım” olarak açıklanıyor. Meremmetçi ise “Vakıf olarak halkın hizmetine sunulmuş binaların tamir ve restorasyonu ile meşgul olan şahıs” şeklinde tarif ediliyor.

 

Fellâh/Çiftçi

Selçuklularda toprak işleriyle berziger, rustayi, rençber de denilen köylüler uğraşırdı.

 

değirmenci (asyaban)

değirmende üretilen unun elenmesi işini yapan muğarbilin