Bursa Bıçağının Tipolojisi

Gültekin Erdal

 

700 yıllık tarihi olan Bursa bıçakçılığı hakkında ne yazık ki sağlam bir kaynak bulunmamaktadır.

Bursa bıçaklarının tipolojisi yapılırken öncelikli olarak sap formları ve malzemeleri dikkate alınmıştır.

Bursa bıçakçılığı geleneğinde kın ve kılıf önemli bir ayrıntıdır.

 

sanayileşme ve otomasyon

Seri üretim maliyetleri düşürürken, usta-çırak geleneğini de ortadan kaldırmıştır.

 

Göktürk dönemi Balballarında beyler, belindeki bıçak ve kılıçları ile tasvir edilmiştir.

 

Anadolu'da Alaeddin Keykubat zamanında (1220-1237) şehirlerin güvenliğini sağlayan Ahilerin bellerinde bıçaklar bulunuyordu

 

En ayırt edici özellik tek ağızlı namlunun kalın sırtlı ve keskin ağızlı olmasıdır

 

1913 yılında yapılan sanayi sayımında, tüm Hüdavendigar (Bursa) ilinde yüzün üzerinde bıçakçı dükkânı olduğu görülmüştür.

 

93 Harbi / Özellikle de bıçak ustaları daha çok Bursa’ya göç etmiş ve yerleşmişlerdir.

Örneğin Bursa bıçağının ergonomik yapısında yenilikler yaparak, Bursa bıçağını kılıç ile kama arasındaki silah görüntüsünden kurtarmışlardır.

 

Arnavut bıçak ustaları, Bursa bıçakçılığını Arnavut çakısı gibi yeni bir katlanır bıçakla tanıştırmıştır. Bıçağa su verme aşamasında, kestane kömürü koru ile tanışan göçmen ustalar, su verme işleminde önemli geliştirmeler yaparak namlunun keskinliğini arttırmış, bıçak ağzındaki deformasyonları önleyerek körelmeyi büyük oranda engellemişlerdir. Bursa bıçağının keskinliğinin arttırılmasında önemli etkenlerden bir diğeri, yüksek karbonlu çeliğe üçüncü “v” ağız eklenmesidir. Bu zamana kadar kılıç, kama ve hançer geleneğinden gelen bir “v”li veya iki “v”li ağıza, göçmen ustalarca üçüncü bir “v” eklenerek hem bıçağın keskinliği arttırılmış hem de Bursa bıçağına kimlik kazandırılmıştır.

 

1953 yılında çıkartılan 6136 sayılı ateşli silahlar kanunu / Bu kanunla oluklu, yivli bıçak ve benzeri aletlerin yapılması ve satılması yasaklanmıştır.

 

Bursa bıçağının 150’ye yakın çeşidi bulunmaktadır.

 

Bursa bıçaklarının saplarında en fazla kullanılan malzemeler; boynuz, kemik, maden, ağaç, plastik ve fiberdir.

Sapların malzemesi ne olursa olsun teknikte üç farklı sap tipi tespit edilmiştir. Bunlar; yekpare, kapak ve kalıptır.

 

Boynuz saplı bıçaklar daha çok av bıçaklarıdır.

Kemik saplar, boynuz sapları gibi yekpare sap tipi olarak kullanılırken, boynuza oranla daha kırılgandır

Madeni saplı bıçaklar daha ağır olması ve eli yorması nedeniyle fazla tercih edilmemektedir.

 

Kapak (İki Parça veya yapıştırma) Tip: Genelde daha büyük boyutlardaki bıçaklar ve satırlar için uygulanan bir sap tipidir.

 

Bursa bıçaklarında esas olan namludur. Tüm maharet burada saklıdır. Ustalık belgesi buradan alınır. Namlunun suyu, esnekliği, keskinliği ve körleşmemesi, namlu ucu, yanak açılması, taşlama, işlevselliği ve sağlamlığı bu kısımda şekillenir. Bursa bıçağının diğer bıçaklardan ayrıldığı ve markalaştığı kısımdır namlu.

Kabza tiplerine göre iki, namlu tiplerine göre ise dört farklı tip bulunmaktadır.

 

Bursa bıçaklarının namluları, tiplerine göre dörde ayrılır. Bunlar; sivri burunlu namlu, kılıç namlu, çeneli namlu ve testereli namlulardır.

 

Kın, bıçağın şanındandır. Kını olmayan bıçak her zaman çıplak olarak görülmüştür.

 

…

Erdal, Gültekin (2018), Bursa Bıçağının Tipolojisi, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:6, Sayı:12, s. 300-314