Amasya ve Tokat Çevrelerinde Türbe ve Yatır İnanç Pratiği Örnekleri ile Velilere (Evliyalar) Bıçak Koyma İnancı

Necdet Kurt

 

Herhangi ağrılı, sancılı bir rahatsızlığı olan kişiler çevredeki evliyalara atfen, hastalığını iyileştirmesi dileğiyle su dolu bir tasın içerisine her evliya için ziyaretgâhın istikametine yönelterek akşamdan bir bıçak koyar. Sabah kalktığında hangi bıçakta paslanma emareleri görürse ağrının o taraftaki evliya tarafından geçirildiğine inanılarak o evliyaya kansız kurbanlar sunulur, gelip geçenlerin yemesi için çörek vb. yiyecekler bırakılır, mumlar yakılır.

 

Tokat ve Amasya

Hitit, Pontus, Roma ve sonrasında Bizans gibi medeniyetlerin hâkimiyetinde kaldı

her iki bölgenin de Emevi ve Abbasi akınlarına uğradığı bilinmektedir.

11. Yüzyılda Daişmend Gazi tarafından fethedilmiş, sonraları ise Selçuklu hâkimiyetine geçmiştir. 1240 Baba İshak Ayaklanmasından etkilenen yörede, 1243’ten sonra Moğol, İlhanlı, Eratna Beyliği, Kadı Burhanettin Devleti ve Akkoyunlular hüküm sürmüştür. Yıldırım Bayezid 1393 yılında Amasya’yı 1398 yılında da Tokat’ı Osmanlı Devleti’ne katmıştır.

 

Bölgelerdeki yerleşim birimleri dikkatli incelendiğinde, “Avşar, Dodurga, Kayı, Bayat, Kızık, Kınık, Kargın, İğdir, Ayazma, Salur, Karaevli” vb. gibi Oğuz boylarının adlarını taşıyan onlarca köyün varlığı ile bu isimlerin birçoğunun soyadı olarak kullanıldığı dikkat çekmektedir.

 

Dilek Evliyası: Amasya, Çiğdemlik köyündedir.

Çocuğu olmayanlar gelip ziyaret ederler ve suya bıçak bırakırlar. Suyun içindeki bıçak kısa zamanda paslanırsa kurban adağı keserler.

 

bıçak koyma pratiği

Bu inancın altında Türk mitolojisi ve diğer birçok mitlerdeki demire olan saygı ve demirin kutsallığı yatmaktadır.

 

Anadolu’nun çoğu yerinde görünen yeni doğan bebeklerin yastık veya beşiğinin altına bıçak koyma, cenaze üzerine bıçak koyma ve bıçakla ilgili birçok pratik, demirin yukarıda söz ettiğimiz kutsiyetinden gelmektedir.

 

Alevi-Türkmen köylerinde bulunan ziyaret yerlerindeki uygulamalar bu inancın gereklerine, Sünni-Türkmen köylerindeki ziyaretlerdeki uygulamalar ise Sünni ibadet şekilleri ile bezenmiştir.

 

…

Kurt, Necdet (2022), Amasya ve Tokat Çevrelerinde Türbe ve Yatır İnanç Pratiği Örnekleri ile Velilere (Evliyalar) Bıçak Koyma İnancı, Kültür Evreni, Yıl: 2022, Sayı: 47, s. 103-123