Batı Resminde Atribü Olarak El Aletleri

Serap Yüzgüller

 

İnsanlığın ilk dönemlerinden itibaren yaşam pratiğinde çok önemli bir işlevi yerine getiren el aletlerinin Batı resminin imge dağarcığında da kayda değer bir yer tuttuğu söylenebilir.

 

Yunan mitolojisinde el aletleri özellikle toprağın ekilip işlenmesi ile bağlantılı olan tanrı ya da tanrıçaların atribüleri olarak karşımıza çıkar.

…aletlerini ustalıkla kullanmasıyla bilinen Hephaistos’u atölyesinde çalışırken gösteren betimlere de Batı sanatında sıklıkla rastlanır.

 

Yunan mitolojisinde tarım aletleri olarak orak ve tırpan özel bir yer tutar. Toprağın ekilip biçilmesi ve hasatla ilişkilendirilen tanrıların atribüleri bu tarım aletleridir.

 

(Demeter) Batı sanatındaki temsillerinde başında buğday ya da başak tanelerinden bir çelenk, elinde ise bir orak taşır

 

…tırpanın Yunan mitolojisindeki başka bir rolü, oğlun babadan öç almasında kullanılmasıdır.

(Kronos) elindeki keskin dişli tırpanla babasının hayalarını kesip atar

Kronos’un değişmez atribüsü, tırpandır.

 

…elinde taşıdığı tırpanla betimlenen başka bir tanrı da Khronos (zaman)

 

…insanların yaratıldığı çağın yöneticisi kabul edilen Kronos ile evrendeki zamanın –ve dolayısıyla insanlığın çağlarının- inşacısı olan Khronos “Her Şeyin Babası”, “Yaşlı Bilge İnşacı” sıfatlarıyla Roma’nın Satürn kültünde sentezlenir.

 

Rönesans ve Barok dönem yapıtlarında yaşlı, sakallı Zaman Baba figürüne kendi kendini yutan kadim yılan (Ouroburos), kum saati ve kanatlar da eşlik eder.

 

Anthony van Dyck’ın yapıtında ise Zaman Baba’nın tırpanının yanında bir memento mori (ölümü hatırla) imgesi olan kurukafa göze çarpar

 

Olympos’un topal tanrısı olarak bilinen Hephaistos’un topallığı, mitlerde annesi Hera ya da Zeus tarafından gökten atılışıyla açıklanır. Bu düşüşün ardından dokuz yıl boyunca bir mağarada yaşayan tanrı, ateşi ustalıkla kullanarak metal işçiliğinin bütün inceliklerini öğrenir; eşsiz el becerilerine sahip bir zanaatkâr olur.

Hephaistos elinde balyoz…

 

(Mérode Altar Panosu) Yusuf, elindeki sivri uçlu çubukla bir fare kapanına delikler açmakta

…Masanın üzerinde çeşitli aletler göze çarpar: balta, testere, çekiç, sivri uçlu çubuklar, çiviler...

 

“Balta kendisini kullanana karşı övünür mü? Testere kendisini kullanana karşı büyüklenir mi?” (İşaya 10: 15)

 

Hıristiyan ikonografisinde ise özellikle azizlere yapılan işkencelerin sahneye taşındığı pek çok yapıt, el aletleri açısından zengin bir repertuvara sahiptir.

…

Yüzgüller, Serap (2022), Batı Resminde Atribü Olarak El Aletleri, Alet İşler (s. 193-206), Kanca El Aletleri A.Ş.