Diyarbakır Türkmen Alevilerinde Bıçak Tekbirleme

Ahmet Taşgın

 

Diyarbakır Türkmen Alevîlerinde kurban kesilmeden önce yerine getirilen bir pratik

 

…bıçak tekbirleme pratiği, Diyarbakır ve çevresinde yerleşik Alevîler arasında gerçekleştirilmektedir.

Birçok köyün adı Türkmen Alevî köyü olarak bilinmesine rağmen, bugün bu köylerde Alevî nüfusu bulunmamaktadır.

 

Alevîlerin hayatlarında birçok yerde kurban kesilir.

 

Genel anlamıyla kurbana yüklenen anlam veya kurbanla neyin kastedildiği, kurbanın anlamı ve alanı çok geniştir. Bunun için sunulan lokmaların kanlı veya kan akıtılmadan olmasıyla, genel olarak çok geniş bir yer tutar. Hazırlanan lokmalardan kanlı olanları da güvercinden deveye kadar birçok çeşidi vardır.

 

Adem Ata Kurbanı: Tosun

İsmail Kurbanı: Koç

Cebrail Kurbanı: Horoz

İsrafil Kurbanı: Keçi

Şuayıp Peygamber Kurbanı: Camış

Veysel Karani Kurbanı: Deve

Eyüp Peygamber Kurbanı: Güvercin

 

Kurban kesme kararını veren kişiler kurban kesecekleri bıçaklarını kendi bağlı oldukları dedelerine tekbirletmek için getirirler. Tekbirlemeye getirilebilmesi için daha önceden irşat ve kuşanma olması gerekir.

Dede bıçağın sapını sağ el açık olmak üzere avucuna ve bıçağın ucunu sol el işaret parmağına yerleştirir. Ardından bir duvaz imam okur.

Car Muhammed, Car Ali sırr-ı Huda,

Yek Hasan'dan yek Hüseyin'den,

Sen bizi kılma cüda!

Zeynal, Bakır, Cafer, Kâzım Musa, Rıza, Tâki, Naki, Hasanü’l-Askeri, Mehdi-yi Sahip Zaman

Hakkı için ki ey Hûda!

Gerçi biz kıldık hata, sen eyle ata,

Server-i Nebiden sen kalmışsın yadigâr,

La feta illa Ali la seyfe illa Zülfikar,

Her kaza her belalarımız andan gelir,

Sen def eyle!

Halkı perveri yadigâr

Çardehi Masum Pak

Heftdehi kemerbest

Duvazdeh İmamda hatmoldu üstad-ı nefes

Tarikat-ı iman

Erkâna meşayıh

Erkânsıza na-meşayıh

Nasrumun beşerden kalmışsın

Ya Allah, ya Muhammed, ya Ali

Tac-ı Ali hem velayetike

Ya Allah, ya Allah, ya Allah

Salavat için

Ya Muhammed, ya Muhammed, ya Muhammed

Bi-nur-u velayetike,

Ya Ali ya Ali ya Ali

Edrikni ya Hasan

Edrikni ya Hüseyin

Turab-ı müşkül-i hal-i hesab

Ferman-ı Celil

Kurban-ı Halil

Can-ı İsmail (kuzu, koç)

Yetiştirdi Cebrail

Kurbanı kabul olsun!

 

Şeklinde Dede tarafından gülbankı verilmiş olur. Artık bu bıçak yere bırakılmaz, ta kurban kesilene kadar. Mümkün mertebe temiz bez vb. ile muhafaza edilerek taşınır.

 

…bıçak tekbirlendikten sonra / kurbanın bulunduğu yere getirilir. Tekbirlenen bıçak önce kurbana sürülür ve ardından kesime geçilir.

 

…

Taşgın, Ahmet (2011), Diyarbakır Türkmen Alevilerinde Bıçak Tekbirleme, Mehmet Eröz Armağanı (içinde), Hazırlayan: Mustafa Aksoy - Osman Yorulmaz, Ötüken Yayınları, s. 338-341