Nadir Avşaroğlu - Demirin Tanrıları

 

Eski çağlarda demirciler örste kızgın demir döverken gözlerine kızgın çapak kaçacağını düşünerek tek gözlerine meşin bir bantla kapatırlarmış.

Bir gözlerine bir şey olursa diğer gözleri ile mesleklerine devam edebilmek için. İşte bu yüzden tüm dünya mitolojilerinde kutsal demirciler ve demirci tanrıların çoğu tek gözlü (Tepegöz) olarak betimlenmiştir.

Demircilerin kaçması ya da saf değiştirmesini önlemek için dönemin politikası gereği bu kişilerin topal bırakıldıkları rivayet edilir.

 

Simgesi Latince “ferrum”dan gelen demir

 

Fransa’nın güneyindeki Gargas, İspanya’daki Maltravteso ve Antalya Beldibi Karain Mağaraları’nda, MÖ 200.000 yılına tarihlenen resimlerde, mağara insanlarının kırmızı demir oksit tozunu duvara koydukları ve ellerinin üstüne püskürtme tekniğiyle elin negatifini çıkarmışlardır. Bu el şekillerinin mağara duvarlarında dinsel veya büyüsel bir yaklaşımla tekrarladığı tespit edilmiştir.

 

Yakutların ilk atası Elliei ilk demirciydi.

 

Moğol boylarının destansı şiirlerinde ve Türklerde demirci (tarkhan); kahraman ve ‘yalnız atlı savaşçı anlamında kullanılmıştır.

 

Afrikada’ki Dogon ve Bambara toplumlarında ilk ateşi bulan, insanlara tarımı ve hayvancılığı öğreten ilk demircidir ve Dogonların mitlerine göre kahraman, demirci kılığına girip, yeryüzüne inerek insanları uygarlaştırmıştır.

 

Hephaistos, tanrılar ve kahramanlar için demircilik ile uğraşarak silah ve zırh üretirdi.

Efsaneye göre bir yanardağın içine demir atölyesini kuran Hephaistos, her sabah güneş doğduktan sonra atölyesine gidiyor, akşama kadar hiç durmadan çalışıyor, tanrıları ve insanları hayrete düşüren ve hayran bırakan şaheserler yaratıyordu. Zeus’un insanları cezalandırmak için kullandığı yıldırımlarını da Hephaistos demirden yapmıştır.

 

Thor / sihirli güçleri olan, parçalayıcı anlamına gelen Mjöllnir kelimesiyle ifade edilen bir çekice sahip

Thor, fırtınaları çekici ile kontrol eder, yağmurları onunla yağdırır.

 

demirin meteor kaynaklı olması

Meteorlar neredeyse tümüyle demir nikel alaşımından oluştuğundan ilk kullanılan demirden aletlerde nikele bolca rastlanmıştır. Bu yüzden Mısırlılar demire göğün armağanı, Sümerlerse göğün madeni demişler

 

Hititlerde ilk olarak dövme tekniğiyle demir üretiliyordu.

 

Kaliblerdeki bir grup demirci tarafından madeni tavlama, yani kor halindeyken su verme tekniği ile / dövme demir çubuklar az miktarda karbonun metalin yüzeyine dağılması (karbürizasyon) şeklinde doğrudan odun kömürü ateşinde ısıtılıp tekrar tekrar dövülerek çelik haline getiriliyordu.

 

Hititlerin Asurlularla yaptığı ticarette de demirin büyük önemi vardır. Demir gümüşten kırk kat, altından ise yedi kat daha değerliydi.

 

Togolu demirciler, aletleri için “çekiç ve ailesi” der. Angola’da çekice tapılır, çünkü tarım için gerekli aletler çekiçle yapılır.

 

Çin / Su altı ejderhaları ki bunlara kötü deniz ejderhası da denmektedir, demirden korktukları için nehirler ve bentlerde su altına demirden figürler konurdu. Çin’in güneyinde de 60 yılda bir çiçek açan bir demir ağacı olduğuna inanılıyordu.

 

Sümercedeki “an.bar” / Kelimenin açılımı “gök” ve “ateş”

 

Demirin eritildikten sonra sertleştirilmesinin tekniği MÖ 1.200–1.000 yıllarında bugünkü Kafkas bölgesindeki dağlarda olduğu tespit edilmiştir.

 

Çince bir kayıtta geçen King Luk kelimesi “satır” veya “bıçak” anlamına gelen eski Hunca bir sözcük olarak kaydedilmiştir.

MÖ 47 yılına ait bir kaynakta da bu sözün Türkçede “ikiyüzlü bıçak” anlamında kullanıldı

 

“Gergedan hem geyiği hem de ayıyı yedi / Öldürdü kargım onu, çünkü bu bir demirdi!”

 

…aynı hafta içinde iki ayrı doğum olursa, bu çocukların anneleri kırkıncı gün karşılaşarak birbirlerine ya demir parçası ya da iğne verirler. Böylece çocukların kırk basma tehlikesinden uzaklaşacaklarına inanılır. Anadolu halklarında kırkı çıkmamış çocuk yalnız bırakılacağı zaman başucuna demir ve demirden yapılmış aletler konur ve loğusanın çevresinde de “Demiri geldi.” diye bağırılır. Çocuğun göbeği kesilince annenin saçıyla bağlanarak ılık suda yıkanır. O sırada leğene, nazardan korunsun diye, demir parçaları atılır. Düğün adetleri sırasında da yine koruma sembolü olarak düğünden sonra gelinin başına bir hal gelmesin, diye hançer, tahra veya balta konur. Bazı bölgelerde de gelinin erkek kardeşi tarafından gelinin kapısına bıçak saplanır. Yine koruma sembolü olarak ölen kişinin öbür dünyada şeytan azabından korunması için, tabutunun üzerine bıçak, demir veya makas gibi demir eşya konmaktadır.

 

Demirciler

Afrika ve Ortadoğu inanışlarında inanışında Ugarit’de usta ve sihirbaz tanrı Kothar-wa Khasis / Ptah ile birlikte anılır.

 

İrlanda mitolojisinde Goibniu / kendisine savaşta avantaj sağlayacak özel silahlar yapmak için krallar ve kahramanlar tarafından kutsanılmış ve hatta savaşta kolu kesilen savaşçı Nuada için biyonik bir kol yapmıştır.

 

Germen mitolojisinde Wayland Smith ya da Wayland/Volund / kudretli kılıçların yaratılmasından ya da yeniden oluşturulmasından sorumlu, topal bir bronz işçisidir.

 

Dünya mitolojilerinde demircilerin çoğunlukla topal ve bir kısmının kambur olması noktasında hayli ilginçtir.

Savaş silahları yapan demircilerin bulundukları halk kitlelerini bırakarak düşmana katılmaları veya kaçırılmalarını önlemek için topal bırakıldıkları

yüksek seviyelerde arsenik maruziyetinin bir etkisi

 

Wayland da Balmung denilen ünlü bir kılıç vardı

Kılıç, daha sonra Odin tarafından bir ağacın içine yerleştirildi,

Alman prenslerinin on tanesi denendi ve en küçüğü Siegfried kılıcı kayadan çıkardı.

 

Vikingler tarafından üretilen efsanevi Ulfberht kılıçları Avrupa’da oldukça saygı görmüştür.

 

Ortaçağ Hıristiyan kültüründeki demirci, İsa’yı çarmıha germek için kullanılan çivilerin yapımıyla daha olumsuz bir çağrışım yaratmıştır. Ortaçağ Hristiyan sanatında, bu işkence aletlerini yapan demirci, bir erkeğin görevi üstlenemediği düşünülerek bir kadın olarak tasvir edilmiştir. Gerçekten de, demircilik becerisi, ortaçağ döneminde kadınlarla ilişkilendirilmiştir.

 

Demirci Davud (Hz. Davud)

İbranice Dawid, anlamı “sevilen kişi”,

Samuel’in kitaplarında / önce bir müzisyen, daha sonra düşmanı Calut’u öldürerek şöhret kazanan genç bir savaşçı olarak tanımlanmakta

Kudüs şehrini kurmuş ve bu yeni şehre Ahit Sandığı’nı getirtmiştir.

 

Davut Kral Talut’un ordusunda bir askerdi ve Calut’u teke tek bir şekilde savaşırken alnından sapan ve taş ile vurarak öldürdü. Bu şekilde kral Talut’un gözüne girdi. Davut bu şekilde saraya girdi ve Talut’un silahşörü ve saz şairi oldu. Talut’un zamanla Davut’u kıskanmasına rağmen Prenses ile evlendi. Talut’un adamlarının kendisini öldürmek isteğini öğrenince / bir çete önderi oldu. Çetesi Talut’un ordusu karşısında yenilip dağıldı. Davut, Filistinlilerin yanına sığındı, onlara komutan oldu. İsrail ordularıyla savaşıp galip geldi bölgenin hükümdarı oldu.

Fırat ile Nil nehirlerinin arasındaki en güçlü devlet İsrail oldu

Demir madenini işleyerek demirden zırh yapan bir peygamberdir.

 

Sebe suresi 10. ve 11. Ayetleri:

“Andolsun biz Davud’a tarafımızdan müstesna bir lütufta bulunduk. “Ey dağlar! Kuşların eşliğinde onunla birlikte tesbih edin” dedik. „Bütün vücudu örtecek zırhlar yap, işçilikte de ölçüyü tuttur diye demiri ona yumuşattık. Salih amel işleyin. Çünkü ben sizin yaptıklarınızı görürüm.” diye vahyettik.”

Davud peygambere verilen “demiri avucunda yumuşatma” mucizesi

Demirin bulunması ve eritilmesi daha eski olmalıdır. Fakat onu mum gibi dilediği şekle koyarak elbise dokuyacak derecede hassas sanayi uygulamak Davud’a nasip olmuş bir sanattır.

 

Demircilerin Pir’i, Davud (as)’dır. Davud (as)’ın mucizeyle; demir, çelik avucunda erir, hamur gibi istediği şekilde bükerdi.

 

Demirci Gibil (Sümer Mitolojisi)

Sümer mitolojisindeki Gibil, çeşitli şekillerde An ve Ki’nin oğlu, ikinci olarak da An ve Shala’nın veya Ishkur ve Shala’nın oğlu olan ateş tanrısıdır.

 

Demirci Kothar (Kenan Mitolojisi)

Kothar-wa-Khasis, adı “Becerikli ve Bilge” veya “Yetenekli ve Zeki” veya “Becerikli ve Zeki” anlamına gelen Kenanlı bir tanrıdır.

Kothar, tanrılara silah sağlamaktan ve saraylarını inşa etmek ve donatmaktan sorumludur.

 

Fenike geleneğine göre Kothar aynı zamanda büyünün hamisi ve büyülü sözlerin mucidiydi. Ayrıca ilk şair olduğuna inanılıyordu.

 

Kothar’ın yardımcısı Baal’dır.

 

Kothar’ın en önemli faydalarından birisi de Baal yağmurlarının gelip dünyayı gübrelemek ve yaşamın devamını sağlamak için gelip gidebileceği pencereyi açmasıdır.

 

Demirci Ptah (Mısır Mitolojisi)

Ptah, Antik Mısır’da evreni ve diğer her şeyi yarattığına inanılan tanrıdır. El sanatçılarının, özellikle heykelcilerin koruyucusu sayılırdı. Yunanların demircileri ve zanaatçıları koruyan ateş tanrısı Hephaistos’la özdeşleştirilmiştir.

 

Demirci Kawa (Kürt Mitolojisi)

Farsça Kave Ahenger

İran mitolojisinde acımasız yabancı hükümdar Dehhak’a (Zahhak) isyan eden mitolojik kahramanın öyküsüdür.

 

Zend-i Avesta, Eski İran dini olan Zerdüştçülüğün mukaddes kitabıdır.

 

Dehhak / Zahak veya Zahhak Pers dilinde çift başlı yılan anlamına gelmektedir.

 

Dehhak / Babasını öldürdü, tahtı ele geçirdi

Ehriman efreti ve kötülük zehrini zalim Kral Dehhak’ın beynine akıtır ve onu bir bela olarak Asur ve Med halkının üzerine salar.

beynindeki zehir bir ura dönüşür ve onu ölümcül bir hastalığın pençesine düşürür. “Şeytan da onu omuzundan öpüp kayboldu. Dehhak’ın omuzlarında iki tane kara yılan çıktı. Şeytan bu sefer hekim kıyafetine girdi. Dehhak’a “Onları sakın kesme, insan beyni yedir, belki ölürler.

Her gün zorla anne babalarından alınan iki gencin kafası kesilip beyinleri merhem olarak Dehhak’ın yarasına sürülür.

sıra bir gün daha önce bu şekilde 17 oğlunu kaybetmiş olan Kawa adındaki demircinin en küçük oğluna gelmiştir.

oğlunu kendi eliyle Dehhak’a teslim etmek istediğini söyleyerek saraya girer ve kafasına örsünü vurarak Dehhak’ı öldürür.

 

Demirci Tlepsh (Kafkas Mitolojisi)

Kafkas mitolojisinde ve Çerkezlerde demirin ve silahların tanrısı olarak bilinir. Ayrıca demircilerin de koruyucusudur. Onu Osetlerdeki Safa ve Abhazlardaki Sossu ile karşılaştırabiliriz.

Alnı yedi boynuzla süslenmiştir.

Demirci Tlepsh Nartlar silah, zırh ve iş aletleri yapar, zarar gören kalça kemiklerini, kafataslarını onarır, kahramanları dayanıklı hale getirir.

Seteney Tlepsh’e, aynı Yunan mitolojisindeki aşk ve güzellik tanrıçası Afrodit’in Hephaistos’a olduğu gibi icatlarında ilham kaynağı olmaktadır.

 

zor bir doğum gerçekleştiren kadına, kılıç yapımında kullanılmış sudan içirilir.

 

Yılan yavrularının boyunlarını birbirinin üzerinden geçirerek uyuduklarını gören Seteney, Tlepsh’e ellerinin yanmaması için yapabileceği bir aracı esinler. Maşa ya da kerpeten böylece Seteney tarafından icat edilir.

 

her şeyi kesebilen kılıç kınından fırlayıp suya düştü. Arkadaşı, her şeyi delen kılıcıyla düşen kılıcı delip havaya kaldırdı ve sudan çıkardı. Kılıcının delindiğini gören büyüğü: “Aldatıldım, istediğim gibi bir kılıç değil bu bana yaptığı! Sağ komam onu, öldüreceğim!” diyerek öfkeli öfkeli Tlepsh’in yanına vardı, bir hışımla Tlepsh’in odasına dalıp ocak başındaki Tlepsh’e öldürücü bir kılıç darbesi indirdi. Başına isabet ettiremedi, ama her iki bacağını dizlerinden ayırdı.

 

Tlepsh, demirden yaptığı pulluk, kazma gibi madeni araçlarla hep çiftçinin dostu olmuştur.

 

Demirci Hephaistos (Yunan Mitolojisi)

Topal ve çirkin diye tarif edilmekle birlikte, güzellik tanrıçası Afrodit’in (veya kimi kaynaklara göre Kharis ya da letafet perilerinden biri olan Aglaia’nın) kocasıdır.

Hephaistos’un sembolleri, çekiç, örs ve demirci maşasıdır.

Hephaistos’un Roma mitolojisindeki karşılığı, Vulcan veya Vulcanus’tur.

 

çift başlı balta (labrys)

 

Prometheus’u Kafkas Dağı’ndaki (Kaukasos) kayaya zincirleyen de Hephaistos,

 

Apollon ile Artemis’in ok ve yayları

Perseus ve Peleus’un bıçağı

Hades’in görünmezlik miğferi

Zeus ve Athena’nın kullandıkları, “aegis” denilen, olağanüstü koruma gücüne sahip zırh

Herakles’in ünlü bronz çan tokmakları

Eros’un okları ve yayı

Kral Pelops’un eksik sol omzu yerine takılan, fildişinden mamul protez

Afrodit ile sevgilisi Ares’i suç üstü yakalamak için yatağa kurduğu zincirli tuzak düzeneği

Efsanevi marangoz Polytekhnos’un baltası

Memnon, Herakles ve Aeneas’ın zırh ve kalkanı

Diomedes’in korse biçimdeki iç zırhı

 

Demirci Kikloplar (Tepegöz) (Yunan Mitolojisi)

Tepegöz de denilen Kikloplar (Cyclop) ”yuvarlak gözlü” demektir

Hephaistos bu Tepegözlerin başıdır.

Hephaistos’un görevi, tanrılara silah, kupa ve taht yapmaktır. Hephaistos ve Tepegözler bütün bu işleri Etna Yanardağı’nın içindeki demirhanelerinde yapmaktadırlar.

 

Demirci Sethlans (Etrüsk Mitolojisi)

Etrüsk sanatında araçları, çekiç ve demirci maşa ile tasvir edilir. Birçok durumda pileus giyer ve kafasında konik bir şapka ile betimlenir.

 

Demirci Vulcanus (Roma Mitolojisi)

Roma mitolojisinde Jüpiter’in ve Juno’nun oğlu, Maia ve Venüs’ün kocası ve Caeculus’un babasıdır. Ateşin ve yanardağların tanrısıdır, sanatın, silahların, demirin ve tanrılarla kahramanların zırhlarının üreticisidir.

 

Demirci Svarog (Slav Mitolojisi)

Doğrudan Hindistan’dan ziyade İran’ın ödünç aldığı bir kelime olabilir.

…hikâyelere göre Svarog uyur ve rüyasında bu dünyayı, Perun’a ve diğer tanrılara emanet ettiği dünyayı yaratır. Doğrudan hayalini kurduğu fiziksel ve maddi çevre üzerinde hareket edemez, ancak diğer tanrıların istekliliğini etkileyebilir ve etkisi çok büyüktür. Onun uyanışı dünyanın sonunu işaret edecek.

 

Demirci Wayland (Völund) (Germen Mitolojisi)

Demirci Völund (İngilizce: Wayland, anlamı: “savaş cesareti”)

İskandinav kaynaklarında / genel hatları ile Wayland’ın bir kral tarafından köleleştirilmiş bir demirci olduğu ve Wayland’ın kralın oğullarını öldürerek intikam aldığı ve ardından kanatlı bir pelerin hazırlayarak uçarak kaçtığı aktarılmaktadır.

 

Almanya’da Wieland, İskandinavya’da da Völund adıyla bilinir ve klasik mitolojideki Vulkan’a çok benzer.

 

Demirci Cüceler (İskandinav Mitolojisi)

Mjolnir: Thor’un Çekici,

Gungnir: Odin’in Mızrağı,

Draupnir: Odin’in büyülü yüzüğü

 

Demirci İlmarinen (Fin Mitolojisi)

sihirli sampoyu icad eden olağanüstü yetenekli bir demirci ustası ve büyücü Vainamoinen’in yakın arkadaşıdır.

 

Demirci Goibniu (Kelt Mitolojisi)

Goibniu Kelt ve özellikle İrlanda mitolojisindeki Metalsmith ya da Balcksmith olarak da anılan Demirci tanrıdır. Aynı zamanda misafirperverlikle de ilişkilendirilir.

Goibhniu’nun kutsal sembolü kılıç üzerinde dev bir tokmaktır.

 

Demirci Brighid (Frenk Mitolojisi)

genellikle ateş, alevler ve ocakla sembolize edilir; ayrıca su (kazanlar), tahıl (Brigid tekerlekleri, Brigid’in Yatağı), yaratıklar (kırmızı kulaklı ve kuğu olan beyaz bir inek) ve ayrıca tılsımlar (çıkrık) ile sembolize edilmiştir.

 

Demirci Gofannon (Galler Mitolojisi)

Gofannon, ilahi demirci Belenos’un oğlu ve Anu’nun eşidir.

Gofannon ayrıca, içenleri ölümsüz kılmak için özel bir bira sağladığı Yeraltı Dünyası şölenine de ev sahipliği yapıyordu.

 

Demirci Tubal-Cain (Hristiyan Mitolojisi)

Hristiyan inanışlarında Tubal-Cain'in metalleri işleyen bir demirci ustası olarak sunulmakta ve tüm bronz ve demir aletlerinin üstadı olarak tanımlanmaktadır.

 

Demirci Tvashtri (Hint Mitolojisi)

Metal ve demirle uğraşan Demirci Tanrı olarak tapılır. En üstün sanatçı ve en hünerli işçi tanrıdır. Belki de bu nedenle sadece eli veya kolu betimlenir ve her zaman elinde bir demir balta taşıdığı söylenir.

 

Demirci Tarkan (Türk Mitolojisi)

Manas Han, demircisine Darkan unvanıyla seslenir.

 

Demirci Darhan (Moğol Mitolojisi)

Türk destanlarında geçen demirci, genel olarak kahramanın en büyük yardımcısıdır.

 

Demirci Hara-Dargahi-Tenggeri (Sibirya Mitolojisi)

Buryatlarda demircilerin patronu “Hara-Dargahi-Tenggeri” bir demirci tanrıdır. İnanca göre kara şamanların hepsi de demircidir. Buryatların demircilik tanrısına “Siyah Yağmur Tanrısı” anlamında “Boron-Hara-Tenggeri” de denilir.

 

Demirci İnari Okami (Japon Mitolojisi)

İnari, Japonların refah, pirinç, çay endüstri ve demirciliğin kami’sidir ve tilkilerin koruyucusudur. Japonya’da yaygın olarak tapınılan karmaşık bir tanrı olan İnari, çeşitli şekillerde erkek, dişi ve çift cinsiyetli olarak tasvir edilir.

 

Demirci Amakuni (Japon Mitolojisi)

Amakuni, samuray kılıçlarının geliştirilmesinde büyük rol oynayan efsanevi bir demircidir.

 

Demirci Ame No Ma-Hitotsu No Kami (Japon Mitolojisi)

Japon tasarımlarında “demirci-tanrı”, ya yıldırım ya dağ tanrısı ya da insan yiyen demondur.

tek gözlü ya da tek bacaklı olarak betimlenir. Japonlarda, demirci tanrının adı “Ame no ma-hitotsu no kami”dir, yani göğün tek gözlü tanrısıdır.

 

Demirci Masamune (Japon Mitolojisi)

en iyi Japon demirci ve kılıç ustası olarak kabul edilir.

 

Demirci Mvindo (Afrika Mitolojisi)

Zaire’deki Nyanga kabile halkından derlenmiştir.

dayıları usta demircilerdir.

dayıları ona demir gömlek, demir pantolon, bir çift demir ayakkabı, demir başlık yaparlar.

babasına karşı olan mücadelesini kazanır.

 

Demirci Ogun (Batı Afrika Vudu Mitolojisi)

Batı Afrika’da yaygın olan Yoruba inanışına göre bir avcı olarak görülmüştür.

Yoruba dinin takipçileri tarafından mahkemede doğruyu söyleyeceğine yemin edebilirken; Ogun adına bir parça demir öpülerek yemin edilir. Sürücüler ve atlılar üzerlerinde Ogun’a atfen taşıdıkları bir muska ile sağ salim gidecekleri yerlere varacaklarına inanırlar.

Demir tanrısı Ogun’un simgeleri demir palmiye yaprağı ve köpektir.

 

Demircilerin Ürettikleri Mitolojik Nesneler

Excalibur (Anglo-Sakson Mitolojisi)

Kogarasu Maru (Küçük Karga), efsanevi demirci Amakuni tarafından MS 8. Yüzyılda yaratıldığına inanılan eşsiz bir tachi kılıcı. (Japon Mitolojisi)

Harpa, kahraman Perseus tarafından Medusa’nın başını kesmek için kullanılan bir kılıç. (Yunan Mitolojisi)

Örvar-Oddr Zırhı; İpek gibi işlenerek yapılan ve aşılmaz, delinmez) olduğu düşünülen zırh. (İskandinav Mitolojisi)

Huliğshjálmr; Cücelerin gizleyen miğferi. (İskandinav Mitolojisi)

Tarnhelm; Kullanıcıya biçim değiştirme veya görünmez olma yeteneği veren sihirli bir kask. (Germen Mitolojisi)

Jarngreipr; (Demir Tutucular) tanrı Thor tarafından kullanılan bir çift demir eldiven. (İskandinav Mitolojisi)

 

…

Nadir Avşaroğlu Demirin Tanrıları, https://nadiravsaroglu.com/arsivler/4209