Planlarla, plansız gelişen kent

Saliha Aydemir

 

Trabzon eski çağlardan beri Avrupa ile Asya arasındaki, Doğu Anadolu'yu İran'a bağlayan ticaret yolunun doğu kapısı görevini üstlenmiş bir liman kentidir.

 

…kent bir ticaret ve hizmet merkezi olarak gelişmiştir.

 

Trabzon'da planlama çalışmaları 1937'de başlamış,

1937 öncesinde kentte J.H. Lambert'in yaptığı saptamaya göre, ulaşımın kesiştiği hiçbir meydan ve kentin belkemiğini oluşturacak hiçbir cadde yoktur, ticaret ve kamu hizmetleri kent ekonomisini engelleyecek ölçüde dağınıktır,

 

1938 Planı'nın (Lambert Planı) ana ilkeleri, kentin iş ve hizmet birimlerini dağınıklıktan kurtarmak, mevcut kentin batısında, ondan ayrı yeni yerleşim üniteleri oluşturmak, mevcut kenti sağlıklı bir yaşantıya kavuşturmak, donatıları (kültür merkezi, yeşil) iyileştirmek, ulaşım ağını çağın gereksinimlerine uygun düzenlemek olarak sayılabilir.

 

Plan dönemi sonuna yaklaşıldığında (1970) kent hedef nüfusuna (75000) erişmiş, plan ana kararlarının hemen hepsi, özellikle ulaşım sistemi, kent hizmeti ve ekonomisi ile ilgili olanlar gerçekleşmiştir.

 

İki plan döneminde de iskân alanlarındaki uygulamalar sağlıklı konforlu yaşam koşullarına ters bir gelişme göstermiş, güneşsiz, rutubetli, mahremiyetten yoksun, yan ve arka bahçeleri aydınlık boyutlarına inmiş bir doku ortaya çıkmıştır. Çeşitli araştırmalar halkın büyük bir güneş-açıklık-yeşil özlemi içinde olduğunu, çeşitli boyutlarda fiziksel ve psikolojik yakınmaları bulunduğunu göstermektedir.

 

Planlar, uygulamalar ve sonuçların bu kısa saptama-irdelemesi göstermektedir ki, Trabzon da, ülkenin her kademesindeki "planlamaya karşı" tutumdan nasibini alan, planlara karşın plansız gelişen bir kenttir.

 

…

Aydemir, Saliha (1989), “Planlarla Plansız Gelien Kent: 1937’den Günümüze Trabzon”, Mimarlık Dergisi, sayı: 2, s.50-52

…