Rize İli Kırsal Ahşap Konut Yapılarının Mekân Kurgusu

Ahmet Büyüksofuoğlu

 

BATI ANADOLU BÖLGESİ

Yapıların özellikleri bölgelere göre değişim göstermekle birlikte genelde cepheleri bağdadi sıvayla kaplı ahşap ağırlıklı yapılar gözlemlenmektedir.

 

Evlerin iç bölme planlarında genellikle iç sofa ya da açık sofa kullanılmaktadır. Güney’de ve kıyı kesiminin batısında açık sofa kullanılırken, Kuzeyinde ve kıyı kesiminin doğusunda iç sofa kullanılmaktadır.

 

Taşlık adı verilen bölüm evin arkasındaki bahçe ile bütünleşmektedir.

merdivenlerden öncellikle sofaya, sofadan da evin diğer odalarına geçiş sağlanır. Sofaların manzarayı geren köşe taraflarına ise sekili köşkler eklenmiştir.

 

DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

…düzenleme ve plan şemaları karasal iklimsel özelliklerine göz önünde bulundurularak gerçekleştirilmiştir. Yapılardaki sofalar iklim gereği oldukça küçülmüş

Sofanın / işlevlerini ise bu bölgedeki Tandır Evleri üstenmektedir.

İslam dinini benimseyen halk, mahremiyet olgusunu göz önüne almış ve yapılarını dışa, sokağa kapalı şekilde oluşturmuştur.

Evlerin düzeni de yine inançları çerçevesinde haremlik-selamlık şeklinde tasarlanmıştır.

 

İÇ ANADOLU BÖLGESİ

İç Anadolu Bölgesi, ağaç, taşlık ve kayalık açısından kıt kaynağa sahip olduğu için yapılarında temel malzeme olarak kerpiç kullanılmıştır.

duvarlarında yığma kerpiç tuğla, damlarında ise kavak atkılar üzerinde kerpiç toprak kullanılmıştır.

Ev tiplerinde kullanılan şekillerden ilki Hayatlı bir diğeri ise Sofalıdır.

Sofalı evlerde mabeyne karşılık girişten başlayıp bina boyunca uzanan bir sofa yer almaktadır. Bu tip sofalar ‘Karnıyarık’ olarak adlandırılmakta, sofanın iki yönünde de ikişer oda bulunmaktadır. Sofalı evlerin alt kattaki odaları genellikle kışlık olarak, üst kattaki odaları ise yazlık olarak kullanılmaktadır.

 

MARMARA VE TRAKYA BÖLGESİ

İstanbul, sarayları, yalıları, köşkleri, ayrık ve bitişik evleri ve ilk kargir apartmanları ile Türk evlerinin en güzel ve en karakteristik örneklerini bünyesinde barındırmaktadır.

Büyük ve açık sofalı evler açısından zengin olan Edirne, özellikle yapılarının sadeliği, mimari üslubunun zarif oluşu ile anılmaktadır.

 

KUZEY ANADOLU BÖLGESİ

Bölgedeki evlerin planı 18.yüzyılın sonuna kadar açık sofalı olarak kullanılmıştır. Ancak ilerleyen zamanlarda plan iç ve orta sofaya doğru kaymıştır.

 

RİZE

Serenderlerin alt katını alttan ‘kumar’ denilen ağacın çubukları ile ızgara şeklinde örülmüş olan ‘Ambar’ oluşturmaktadır. Bu ambarlarda ızgaralı pencereler kullanılarak ambarın içerisinde hava sirkülasyonu sağlanmaktadır.

Çardaklar yapı olarak serenderin sadece bir veya iki yüzünü sarabileceği gibi, serenderin tamamının çevreleyen yapıda da olabilirler.

 

Sedat Hakkı Eldem, bu ev tiplerinin Trabzon'dan Çoruh nehrine kadar uzandığı için Rize evleri için ''Çoruh Evler'' tabirini kullanmıştır.

 

Planlarda sofalar kapalı ve korunaklıdır buna karşılık odalar klasik tarzdadır. Eski evlerde odalarda da ocaklar ve yanlarında maşalıklar da vardır.

 

…yapılarda özellikle odaları birbirine bağlayan ve hayat adı verilen mekanlar dikkat çeker.

Yöredeki evlerde göze çarpan bir diğer unsur da aşhane/mutfaklardır. Günlük yaşantının hareketli olduğu bölgede aşhane/mutfaklar avlu kullanımını kolaylaştırmak ve kolay girilip çıkılabilen bir alan oluşturmak için yamaç taraflarında inşa edilir.

 

Yatak odaları, genelinde olduğu gibi vadiye bakan aşağı yöndedir.

 

Yöredeki tuvaletler genelde evin dışında ya da evin uzağında bulunur.

 

…mobilya kullanma akımı geleneksel ev yapısının bozulmasına sebep olmuştur.

 

Yamaç yapısına sahip evlerin çoğu tek yaşama katından (zemin kat) oluşur. Ancak köylerdeki evlerde yatak odası olarak kullanılmak üzere üst katlar inşa edilir. İnşa edilen bu üst katların hafif olması için dış duvarların yapımı sırasında malzeme olarak ahşap kullanılır.

Yapılar inşa edilirken eğimli kısım ahır, ahırın üstü de yaşam katı olarak planlanır. Eğimin çok olduğu yerlerde ise ahır katı ile yaşam katı arasına bir ara kat eklenir.

 

…ahşap Rize mimarisinin de temel malzemesi olma özelliğine sahiptir. Ancak bölgede ikinci malzeme olarak taş da kullanılmaktadır.

 

Ahşap Yığma Sistem / Sistemi oluşturan taşıyıcı eleman genellikle moloz ya da kesme taşla yapılan duvarlardır.

 

Karma Sistem / Yörenin bazı yerlerinde bu sistem ‘Taraba’ bazı yerlerinde de ‘Dolma’ olarak isimlendirilir.

…bu sistemin temel ya da bodrum kat duvarlarında kagir yığma sistemi, üst katlarında ise ahşap karkas ve ahşap yığma sistemi kullanılır.

 

…

Büyüksofuoğlu, Ahmet (2019), Rize İli Kırsal Ahşap Konut Yapılarının Mekân Kurgusu, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul

…