Salıpazarı Geleneksel Kırsal Konut Oluşumu

Şükran Keskin

 

…çalışmanın ilk amacı; Samsun Salıpazarı’nda bulunan geleneksel kırsal ahşap evlerin, kırsal mimari gelenekteki konut mekân oluşumu ve yerinin incelenmesidir.

 

1500 adet geleneksel Türk evinin rölövesini çıkaran Eldem, sonuç olarak 4 Adet plan tipinde Türk Evi’ni gruplamıştır.

Sofasız Plan Tipi

Dış Sofalı PlanTipi

İç Sofalı Plan Tipi

Orta Sofalı Plan Tipi

 

Samsun İlinin Salıpazarı ilçesinde yaşam; arkeolojik buluntulara bakılarak M.Ö 500’lü yıllara dayanmaktadır.

 

İlçenin % 80'i engebeli-dağlıktır.

Salıpazarı’nda kırsal konutlar çantı evlerdir.

…zemin katta ‘tam’ ve ‘mağaza’ bulunmaktadır.

Taş; yörede konutlarda en yaygın temelde görülmektedir. Bu taşlar ırmaklardan özel olarak seçilip getirilmektedir. Sebebi yöre halkına göre, güneş ve suya uzun süre maruz kalmasından dolayı iyice dayanıklı hale gelmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

 

Yörede ahşap yapıların temel sisteminde temel zeminin içine gömülü değil yüzeyde, yapıya ve zemine uygun yöre taşları ile zeminden koparılarak tekrar ahşap bir temel kasnağı oluşturulan koordinatların üzerine karaboğaz tekniği ile yerleştirilmektedir.

 

Aralık, yörede geleneksel kırsal konutların yüksek oranla hepsinde yapılmış olan ve kırsal mimari karakteristiğin önemli unsurlarındandır.

Aralık yolu ıslak hacimleri evin hayat’ından(sofasından) uzak yere çekmiştir.

Aralık mekânı, modern konutta koridor adını alarak yörenin kentsel konutlarında görülmektedir.

 

Ardiye, yörede kuru yiyecek ve fermante yiyeceklerin,(turşu, salça, asma yaprağı

vb.)depolandığı alanlardır. Ardiyeler genelde bir üst başlıkta anlatılmış olan Aralık yoluna bağlı olduğu gözüktüğü gibi iki katlı evlerde zemin katta bir oda ya da giriş bölümünde bu ihtiyaçla kullanılmıştır.

 

Türk evinin en önemli cephe karakteristiği cumbalardır. Kırsalda geleneksel evlerde bu arketipin yerini aynı biçim mantığı ile çıkmalar almıştır.

 

İçersi-ev gibi kelimelerle diye adlandırılan mekân; yörede gözlemler doğrultusunda, yeme içme, yemek pişirme, yatma, dinlenme gibi ihtiyaçlara cevap veren bir yaşam alanıdır.

 

Mağazada ailenin kuru yiyecekler, mısır unları, turşular, hayvan yemleri, kepek arpa vs. depolama anlamında daha büyük gıda çuvallarının vs. olduğu depolama birimidir.

Bu mekân evin dış kapısının açıldığı boş alandır, Merdiven, merdiven altı taş değirmen burada bulunur.

 

Yöre insanının hayvanlarını barındırdığı yere bölgede ‘tam’ denilmektedir.

 

duvarlar ahşap yığma duvar tipolojisindedir.

 

Döşeme zeminde taşıyıcı elemanların üzerine, üst katlarda ise taşıyıcı duvarların üzerine ızgara sistemle düşey kirişler atılarak oluşturulan çatkı iskeletinin üzerine yapılmıştır.

 

Serenderler konutların hemen 3-5 metre yakınlığında konumlanır. Yöre halkından öğrenildiğine göre ‘seren’ler eskiden buzdolabının olmadığı tarihlerde çok önemli azık deposu durumunda olduğu öğrenilmektedir

 

Kırsal yerleşmelerde halk, topladığı mahsulünü mevsimlik kurutma-pişirme işlemleri için büyük fırınlar inşa etmiştir. Fırınlar serender inşa mantığı gibi dört ayak üzerine konumlanan bir çatının altına inşa edilmiştir. Genelde yerden yarım metre yüksekliğinde bir temel döşemesinin üzerine yarım küre şeklinde bir fırın oyuğu şeklindedir. Oyuğun içine odunlar yerleştirilir köz olduktan sonra fırın kullanıma hazır hale gelir. Önünde araç-gereç koyabilmek için küçük bir çıkması bulunur. / s. 53

 

Yörede harman zeminde sınırlanmış üstü açık dövülmüş fındığı kurutmak için, fındığın serildiği alanlardır.

 

Harmanların bazı hanelerde direk toprağın üzerine fındığın serildiği görülmüş bazı hanelerde ise fındığı toprağın neminden korumak için ve fındığın toprağa karışmaması için betonarme bir zemin oluşturulup etrafı 70-80 cm istinat duvarı ile sınırlandırıldığı görülmüştür.

 

…çoğu evin hemen yakınında çeşme bulunmakta kaplarla suyu eve taşıma yolu ile ulaştırılmaktaydı.

 

Salıpazarı Bölgesi tipik bir Orta Karadeniz kırsal konut dokusuna sahiptir. Salıpazarında Plan tipolojisi olarak orta ve iç sofalı plan tipi görülmektedir.

 

…

Keskin, Şükran (2022), Salıpazarı Geleneksel Kırsal Konut Oluşumu, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara

…