Haşim Karpuz - Dünden Bugüne Sürmene Bıçakçılığı

Bıçak insanın yaptığı ilk alet, belki de tekniğin ilk ürünüdür.

 

Bıçak, Selçuklu dönemi kaynakları Dîvânu Lugâti’t-Türk ve Kutadgu Bilig’de “biçek” şeklinde geçmektedir. Anadolu’da I. Alâeddin Keykubat zamanında (1220-1237) şehirlerin güvenliğini sağlayan ahiler bellerinde bıçak taşırlardı.

 

Mezar taşlarına kahramanlık, yiğitlik sembolü olarak bıçak ve kılıç motifleri işlenir.

 

Geleneksel Sürmene bıçağı denince akıllara tekli sivri ile üçlü sivri (kama) gelir. 1920-1950’li yıllardan sonra sivri Sürmene bıçaklarının taşınması, yapımı yasaklanınca birçok usta mesleği bırakmak zorunda kaldı.

 

Sürmene’de bıçak yapımının 18. yüzyılın sonuna doğru geliştiğini ve bütün bölgede adını duyurduğunu söyleyebiliriz. Sürmene ve Trabzon’da erkekler bellerinde, silahlık içerisinde çifte bıçak, kama, saldırma veya karakulak taşırlardı.

 

1950’li yıllarda bıçak yapılan ev sayısı 200 civarındaydı.

 

Sürmene bıçağı yaklaşık 20 cm uzunluğunda tek ağızlı, namlusu oluklu sivri uçlu tekli, çiftli olarak veya üçlü olarak yapılan ve kınında saklanan bir el sanatı ürünüdür

 

Bıçağın esas hammaddesi çeliktir. Eskiden çelik Rus vagonlarından, Erzurum’dan vagon ve fayton yaylarından temin edilirdi.

 

Bıçakların saplarında eskiden manda boynuzu, manda ve inek kemiği, ahşap kullanılıyordu. Manda boynuzu ısıtılınca kolay şekillenmekte ve kalıba sokulabilmektedir.

 

Sürmene’de bıçak yapımında kullanılan aletler:

a) Ocak-körük

b) Örs

c) Makas: Bıçakların boyutuna göre çelik levhaları kesmeye yarar.

d) Mengene

e) Kösre taşı

 

Çekiç, keskiler, kıskaç, iv (oluk açma aleti), dalduz (kının içini boşaltan alet) dipçik, pervaz, elma ve boynuz, kalıp aletleri, yazı aleti, kaplama takma kerpeteni, zımba demirleri ve altlıkları, havya, eğe, testere, değişik bıçaklar.

 

…çelik levha 1-1,5 cm genişlikte ve bıçak uzunluğuna göre (ort. 20 cm) kesilir. Bu ilk şekle “sirim” denilir.

 

Su verme işlemi bıçak et renginde kızarıncaya kadar tavlandıktan sonra yunus balığının suyunun içerisine batırılmak suretiyle yapılır. Su içerisine bıçak dik gelecek şekilde daldırılır ve çevrilir. Daha sonra parlatma keçesiyle parlatılır.

 

Alet İşler, Ed. Akif Kuruçay, Kanca El Aletleri AŞ Yayını, 2022

…