Zehra Akdemir Ersoy - Konut ve Ev Kavramlarının Karşılaştırmalı Analizi
Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, İzmir, 2002
Özet
…kişisel barınma eyleminin fiziksel boyutu olan ‘konut’un,
barınma eyleminin kendisini tümden açıklayan bir kavram olarak görülmesi, ele
alınması ve dolayısıyla da sorunun özellikle fiziksel, ‘görünür’ ve nesnel
boyutları ile değerlendirilmesi; barınma/ikamet sorununun, konut sorununa
indirgenmesi, önemli bir rahatsızlık olarak görülmüş ve tez çalışmasının temel
çıkış noktasını oluşturmuştur.
‘zaman’ ya da ‘süreç’ parametresi ile ‘konut’ ve ‘ev’
kavramlarının ilişkileri, üç farklı açıdan ortaya konmaktadır. Birincisinde, / konut
için ‘doğrusal’ zamanın, ev için ise hem ‘doğrusal’ ve hem de ‘döngüsel’
zamanın varlığından söz edilebilmekte; konutun ‘fiziksel’, ‘kullanışsa!’ ve
‘ekonomik’ süreçleri varolurken, evin doğrusal zaman içinde, ‘süreklilik’,
‘tanıdıktık’ ‘yere bağlanma’ vb. mekanizmalarla ilişkilendiği ortaya
çıkmaktadır. İkinci olarak, kavramlar, yine ‘zaman’ parametresi kapsamında,
‘oluşum süreçleri’ açısından karşılaştırıldıklarında, konutun bir ürün olduğu
ve üretiminin daha nesnel ve tanımlı süreçleri ifade ettiği görülmektedir. Evin
oluşum sürecinin ise, ‘kendine mal etme’, ‘kişileştirme’, ‘dönüştürme’ gibi
mekanizmaları içerdiği ve tümüyle bir ‘işlem’ olduğu saptanmıştır. Üçüncü
olarak ise, ‘zaman’ parametresi, ‘tarihsel süreci’ ele alarak yorumlanmakta,
buna göre de konut biçimlerinin veya mekan organizasyonlarının, farklı barınma
modellerine bağlı olarak, ‘zamana göre değişken’ bir doğasının olduğu; ‘ev
deneyimi’nin ise insan yapısında varolan evrensel bir nitelik olarak ‘zaman
aşın’ bir doğaya sahip olduğu ortaya çıkmaktadır.
‘Mekan’ kavramı, bir parametre olarak yorumlandığında / Konut
mekanı, barınma eylemine bir ön hazırlık olarak / kavramsal bir yapı olurken;
evsel mekanın, duyularla, hislerle ‘içeriden’ deneylenen ve kavranan bir ‘yaşam
mekanı’, zamanla kurulan bağlar sonucu anılarla ve katılımlarla oluşan
‘yer’lerin bütünü olduğu görülmektedir.
‘işlevsellikleri açısından değerlendirildiklerinde, konut
mekanı üzerinden işlevlerin ‘pratik ve görünür’ boyutlarının okunduğu, oysa
‘evsel mekan’ın yaşamsal değerleri ve kullanıcı anlamları içermesinden dolayı
daha gizli ve derin olan ‘sembolik işlevleri’ öne çıkardığı görülmektedir.
Konut, kullanıcısı belirsiz olarak da gelişebilirken, ev
için kullanıcı temel ve mutlak bir unsur, ‘olmazsa olmaz’ bir değerdir.
Konut ve ev, kullanıcı kimliğinin iletişimini sağlayan temel
unsurlardır; ancak irdelemeler sonucunda, fiziksel, görünür bir yapı ve
ekonomik bir değer olarak konutun daha ziyade ‘dışarıya ya da başkalarına’
mesajlar vermek üzere kullanıcı tarafından seçilen bir araç olduğu; ‘ev’in ise
kullanıcısının ‘kendi’ni kendine yansıttığı bir ortam olarak, ‘kendi’ ile
iletişimi sağladığı ortaya çıkmıştır.
…konutun nesnel anlamda ‘ölçülebilir’ bir doğası vardır; ve
işlevler, malzemeler, estetiksel değerler gibi unsurlar, temel anlamda konutun
boyutlandırılmasını belirlemektedirler.
Giriş
…rasyonel düşüncenin içinden gelen mimarlık anlayışı,
geçerli olan düşünce sistemine paralel bir yaklaşımla, bir bütün ve karmaşık
vaka olan barınma/ikamet eylemini dışarıdan değerlendirmeye ve ona ait
unsurları birbirinden ayrıştırarak ifade etmeye eğilimli olmuştur. İnsan ve
mekan birbirinden bağımsızlaştırılmış; insan, ‘yer’inden, ‘geçmiş’inden,
‘kültürel tanımlayıcılarından’; fiziksel yapı, ‘kullanıcısından’ ve ‘diğer’
bağlamlarından koparılmış ve hatta fiziksel yapının strüktürel bileşenleri dahi
birbirinden ayrıştırılmış; mekan, objektif olarak ‘dışarıdan’ değerlendirilen,
insandan bağımsız, adeta türdeş bir yapı olarak ele alınmıştır.
Kavramsal Analizler
Pek çok kültürde ve dilde, bireyin özel yaşama ve barınma
mekanının birden fazla adla anıldığı dikkat çekmektedir. Örneğin, en başta
Türkçe’yi ele alırsak, günümüz konuşma dilinde, özel yaşama mekanım tanımlamak
üzere; ‘ev’, ‘yuva’, ‘konut’, ‘ikametgâh’ gibi farklı terimlerin kullanıldığı
gözlemlenir. Benzer biçimde, İngilizce’de de bireyin özel yaşama mekanının
genel adlan, ‘house’, ‘home’ ya da ‘dwelling’ vb. olabilmektedir. Fransızca’da,
ev için ‘maison’, konut için ‘logement’, Almanca’da, ev için ‘heim’ ile konutun
karşılığı olarak ‘haus’ kullanılmaktadır.
‘Kon’ kökü, öz Türkçe bir sözcüktür ve ‘kon-ak’,
‘konaklamak’, ‘kon-uk’ gibi terimler bu kökten türetilmişlerdir.
‘konmak’ kökünden türeyen ‘konak’ ve ‘konaklama’ eylemi ile
bu eylemi gerçekleştiren kimse olan ‘konuk’ kavramları içlerinde geçicilik
ifadesi içermektedirler. Konutun da bu kökten türediği düşünülürse, onun da
geçicilik ve süreksizlik içeren bir kavram olduğu sonucu doğmaktadır.
Kon kökünden türetilen konak gerçekte ev değil, kısa bir
süre kalman ve oturulan yerdir. / Eyuboğlu, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü
İngilizce’de ise ‘house’ terimi, Türkçe’deki ‘konut’
sözcüğünün hemen hemen anlamdaşı sayılabilir.
‘Ev Üstüne Felsefece Bir Deneme’ adlı yazısında Ömer Naci
Soykan, ‘ev’ gövdesinden yapılan sözcükler ile ‘ev’ ile oluşturulan
tamlamaların ve deyimlerin çokluğunun, Türkçe’nin evi pek fazla önemsediğini
gösterdiğini belirtir
Ev kökünden türeyen bir başka sözcük olan ‘ev-cil’, “evde
yetişmiş ve yabanlıktan kurtarılmış” anlamındadır.
Bu da evin dışında olanın yabancı, içindekinin ise evin
dünyasına ait, tamdık ve tehlikesiz olduğunu belirtir.
‘ev’ salt bir yapı birimini işaret etmekten öte bir sistem
ve düzenin adı olmaktadır.
İkamet terimi, (Ar.) ‘kıyam’dan gelmektedir. ‘Kıyam’;
“kalkma, durma, bir yerde dikilip kalma” demektir ve buna göre ‘ikamet’; “bir
yere koyma, yerleştirme, dikme, bir yerde durma, konaklama” anlamını taşır.
‘ikamet’ kavramı, salt fiziksel anlamda bir barınma işlevini
içermekten öte ‘bir yerde durma ve yaşamayı’ ifade etmektedir.
‘Barınma/ ikamet’ kavramının İngilizce karşılığı
‘dwelling’tir.
Heidegger’in söylemleri
değerlendirildiğinde, ‘konut’ ve ‘ev’ arasındaki farkın, ‘bannma/ikamet’
deneyimi olduğu ortaya çıkmaktadır.
‘inşa etmek’ sözünün, Almanca’daki karşılığı ‘bauen’,
İngilizce’deki karşılığı ise ‘to build’ dir. ‘To build’ ya da ‘bauen’in, eski
İngilizce’de ve Almanca’da ‘buan’ olarak kullanıldığını ve ‘buan’ teriminin
aynı zamanda ‘barınma/ikamet etme’ anlamına geldiğini vurgular. Bu biçimde bir
dil çözümlemesinden yola çıkıldığında, ‘ikamet etme’ ile ‘inşa etme’nin
eşanlamlı kavramlar olduğu sonucu doğmaktadır. Dolayısıyla, Heidegger,
öncelikle, ‘barınma/ikamet etme’ eyleminin ‘inşa etme’ eylemine temellendiğini
öngörmüştür.
Heidegger’a göre “dünya yüzünde insan olmak, ikamet etmek
ile eşanlamlı olmaktadır”
…insanın tüm eylemlerinin mekansal bir niteliği vardır ve
insan mekandan bağımsız olarak varolamamaktadır.
Vitruvius’un yorumuna göre ‘ateş’, ilk barınma fikrini,
kamusal hareketi, dili, kültürü ve dolayısıyla mimarlığı doğurmuştur.
…en basit formuyla bile ev anında bir ‘iç’ ve ‘dış’
yaratmaktadır.
…ev’in temel mekansal Öğeleri olarak, ‘ocak’; merkez,
‘çatı’; yatay-düşey bağlantısı, ‘eşikler ve sınırlar’ iç-dış ilişkilerinin
sembolleri olarak pek çok kültürde, halen dahi özel ve derin anlamlar
içermektedirler.
Her ev kendi göreliliği içinde ‘dünyanın merkezinde’
konumlanmaktadır. En sabit yönlenme noktası olarak evin, kendi merkezinde de
arketipsel sembol olarak ‘ateş’ ya da ‘ocak’ öğesinin konumlandığı gözlenir.
Çatının farklı kozmik düzeyleri birleştiren yoğun bir
sembolik değeri vardır.
Gökyüzü, sembolik anlamda tanrıların, metafiziksel güçlerin
bulunduğu yerdir. İnsanın varlığını sürdürmesi, bireyin bu kozmik güçlerle
ilişki kurmasına bağlı olmaktadır.
Çocukların eve ait imgelerini aktaran çizimler ve resimlerde
de özellikle dik ve eğimli çatıların varlığı dikkat çekicidir
Karşılaştırmalı Analizler
Ev kavramını, konut kavramından farklılaştıran en temel
nokta, evin zaman boyutunda varolan, dinamik ve ‘yaşayan’ bir yapı olmasıdır.
Konut, somut bir fiziksel yapı ya da ürün iken, ev, sürekli olarak değişen ve
hatta sonlanmayan karmaşık bir ‘işlem’ olarak karşımıza çıkmaktadır.
Rutinler gibi, aynı şekilde ritüeller de evin anlamım veren
çoğunlukla ritmik ve önemli eylemlerdir. / geçiş törenleri
…biz çevreyi değiştirdikçe çevre de bizi değiştirmeye
başlamakta
‘Yer’ zamana bağlı olarak oluşan bir kavramdır
‘yer’ler, zaman ile büyür, yaşam ile doldurulur ve hatta yok
olup gidebilirler.
Bir etkinliğin bileşenleri; (1) eylemin kendisi, (2) nasıl
yapıldığı, (3) diğer eylemlerle nasıl bir bağıntı kurduğu ve (4) eylemin
anlamıdır.
Kutsalın açığa çıktığı ‘yer’ler, sembolik anlamlan en güçlü
mekanlar olmaktadır. İnsanın geniş tarihindeki mekansal eğilimlerine
bakıldığında ise ‘kutsal mekan’m, ev mekanının arketipi olduğu
gözlemlenmektedir.
Arap çadırından, Mongol yurtlarına ve Madagaskar evine değin
mekan kurgusu pek büyük ölçüde kutsal düşüncelerle şekillenmektedir. Bu
örneklerin çoğunda “ev bir ibadet yeridir ve plansal anlamda da ibadet
mekanlarına benzemektedir
Evin insan ile iletişimim yani özünü anlamak, edebiyat, şiir
ya da düşlerde daha belirginleşir; çünkü, bu boyutlarda, bilinçaltı
düzeylerindeki yapılar daha belirgin anlamda açığa çıkmaktadırlar.
Jung, düşünü ya da bilinçaltından gelen mesajları şöyle
yorumlamaktadır: Ev zihnin bir sembolüdür. Salon, bilinç düzeyini temsil
etmekte, yaşanan yeri kastetmektedir. Zemin kat, bilinçaltının ilk düzeyidir.
Aşağılara indikçe, daha karanlık ve yabancı olan görüntüler, bilinçaltının
derinliklerini ve sonuçta vardığı mağara kendi bilinçaltındaki ‘ilkel’ inşam
temsil etmektedir.
Yağmur yağdığında tavanarası çocukların sığmak yeri olur.
Çatı dolu olduğunda kendimizi iyi hissediyoruz
Benim için hu tavanarası, aile hatıralarının kutusu gibidir.
Hiçbir şey yoksa, geçmiş de yoktur
İnsanların ‘eşyalar’a karşı oluşturduğu ‘duygusal bağlılık’
göz ardı edilmemesi gereken önemli bir özelliktir.
Konut, genelde insanın dışarıya sunduğu kimliğinin bir
göstergesi olurken; ev, kullanıcının tüm boyutlarıyla kendini deneyimlediği ve
kendi ile ilişki kurduğu bir ortamı ifade etmektedir.
…konutlar yaşamak için değil satılmak üzere satın
alınmaktadır
Ev insanın birincil düzeydeki egemenlik alanıdır.
Kişileştirilen mekan, birine aidiyetin işaretidir.
Dolayısıyla görünmez ancak anlaşılır bir sınır belirler: ‘Benim mekanım!’.
Sınır, gerek egemenlik alanı gerekse de bir sonraki aşamada ele alınacak olan
mahremiyet gereksinimi için anahtar bir kavramdır. Sınırları kurmak, sahipliğin
ve kimliğin talep edilmesine yönelik bir ritüeldir
‘Dikkat Köpek Var’ levhası ve ‘Hoşgeldiniz’ yazılı bir
paspas sınırı belirtir.
Memleket çoğu insan için ‘merkez’ yani ‘ev’in kendisidir.
Mircea Eliade, evi, ‘insanın kendi için inşa ettiği bir
evren’ olarak tanımlar
…mimarlığın aslî etkinliklerinin başında fiziksel çevrenin
düzenlenmesi ve inşası yer almaktadır. Konutun da fiziksel bir yapı olduğu göz
önünde bulundurulduğunda, onun doğrudan bir mimarlık teması olması
kaçınılmazdır.
…mimarlık yayınlarının büyük çoğunluğunda ele alman ve
değerlendirilenin, barınma/ikamet eyleminin fiziksel öğesi ya da konut olduğu
belirgindir.
Kiralık Konak / konak, hem bir devrin toplumsal yapışım hem
de bireysel yaşattı öyküsünü aynı anda aktaran bir yerleşkedir. Konak, adeta
sahibinin kendisi ile özdeşleşmiştir. Konağın ömrü, saygınlığı, bakımı, romanın
baş karakteri ve aynı zamanda konağın sahibi olan Naim Efendi’nin yaşamı ile
benzerlik kurar.
Naim Efendi’ve ait tüm değerler aynı zamanda konağa da
aittir.
Malte Laurids Briddge
Rilke, ‘yer’lerin yapışım ve insan bilincinde ya da
bilinçaltında kapsadıklarının farkındadır. Yerlerin, anılarla ve anlamlarla
yüklü mekan parçacıkları olduğunu ve insanın mekanları objektif anlamda bütün
olarak kavramadıklarım, parçalarla yaşadıklarını bilmektedir.
Sonuçlar ve Değerlendirmeler
…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder