Mimari Mekanın Tanımlanması Üzerine Bir Çalışma - Özet - Notlar

Derya Adıgüzel Özbek - Mimari Mekanın Tanımlanması Üzerine Bir Çalışma - Notlar

Doktora Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016

 

Özet

(mimariyle ilgili) incelemelerde mimari mekanın hissedilen özellikleri geri plan kalmaktadır.

Çalışmada bu eksiklikten yola çıkarak, mimari mekanın hissedilen özelliklerinin ne olduğu ve nasıl çözümlenebileceği sorularına odaklanmaktadır.

Tezin omurgası, mimari mekanın hissedilen özelliklerini konu edinerek üç adımda hacim kazanmaktadır.

Birinci adım, tezin kavramsal çerçevesini oluşturan mimari mekanın anlamlandırılmasıdır.

İkinci adım; bu bağlam zeminin mekan-yaşam biçimlenişi üzerinden okunmasıdır.

Üçüncü adım / mimari mekanın çözümlenmesi

 

Giriş

dünyada mekan, ahirette iman

 

…çalışma üç adımda hacim kazanmaktadır.

Birinci adım, mimari mekanın anlaşılması ve anlamlandırılmasıdır.

 

İkinci adım; mekanın hissedilen özelliklerinin oluştuğu bağlamların yani beden-şiir, beden-şey, beden-toplum, şiir-şey, şiir-toplum ve şey-toplum ikili kesişimlerinin, mekan-yaşam biçimlenişinde okunmasıdır.

 

Araştırma tasarımını şekillendiren önemli diğer birleşen araştırma yaklaşımıdır. Araştırma yaklaşımı; karşılaşma, etkileşim ve iletişim aşamalarından oluşmaktadır.

Araştırma tasarımının üçüncü ve son birleşeni; araştırma yöntem ve sürecidir.

 

…çalışmanın üçüncü adımı; mimari mekanın çözümlenmesidir.

 

Mimarı Mekanın Anlamlandırılması

Mekan; üç boyutlu geometri içinde yayılım ve dağılım olarak ele alınmaktadır

Modern düşüncede mutlak mekan geometrikleştirilmiş ve sonsuzlaştırılmış boşluğun fiziksel hacmine karşılık gelmektedir. Diğer bir deyişle mekan maddenin hacmine eşitlenmektedir. Madde mekansaldır ve mekan madde ile mümkün olmaktadır.

…üç boyutlu her madde aynı zamanda mekan anlamına gelmektedir.

 

Mimarlık alanında yer teorileri özellikle Norberg-Schulz’un; Heiddegger ve Gestalt psikolojisi üzerine temellendirdiği yerin ruhu (Genius Loci) kavramı ile popülerlik kazanmaktadır.

 

Certeau göre mekan hareketler ve deneyimler tarafından tanımlanırken, yer eylemlerin meydana geldiği boş bir kalıp olmaktadır.

Mekan deneyimlenmiş yer olarak dile benzemektedir.

…kelime yerse, söz mekandır.

 

Marc Auge de (1995) yer-olmayan (non-place) kavramını ortaya koymaktadır.

Süpermodernite ya da postmodernliğin ürettiği ve üremeye devam eden hava alanları, tatil köyleri, alış-veriş merkezleri, metrolar gibi tüketim, seyahat ve geçiş mekanları yer olmayanlardır.

 

Mekanla ilgili kullanılan terimlerin epistemolojik kökenlerine baktığımızda karşımıza “chora” ve “topos” kavramları çıkmaktadır. Topografya, topoloji, toponim, ütopya ve topik kelimeleriyle aynı kökten gelen topos kelimesi lokasyonla ilişkilendirilerek daha çok yerle bağdaştırılır

Korografi, koroloji, klorometri gibi teknik terimlerle aynı kökten olan Chora özünde zamansallığı barındırmaktadır

 

Mimari mekan kavramı, çoğunlukla fiziksel mekan üzerine kurgulanmaktadır.

Bu anlayışta, mekan “bina” ile eşdeğer görülmektedir.

 

İnsan ile mekan ilişkisi tüm algıların ve bilincin kaynağı olan beden üzerine temellenmektedir. Bedenin algısı ve hareketi mekanı anlaşılır kılmaktadır.

 

Algıladığı şeyde var olma biçimini bulgulayan insanın, barındığı mekana ait algısı da bedensel ilişkisi ile kavranabilmektedir

 

“bedenim olmasaydı, benim için mekan da olmazdı” (Merleau-Ponty).

 

“Şiir insanı bir kez yeryüzüne getirerek onu oraya ait kılan ve dolayısıyla onun iskan etmesini sağlayan [şey]” (Sharr)

 

Mekanın hissedilen yanını oluşturan katmanlı bütünlüğü; sonsuz bir hayal gücünün ürünü olan şiirsel imge ve şiirsel bilgi ile kavranabilmektedir.

 

Mimarı Mekanın Okunması

Cumalıkızık Bursa kent merkezine 12 km uzaklıkta Uludağ yamaçlarında yer almaktadır

Yerleşim Orhangazi Vakfiyesi’nin 1685 tarihli belgesine göre vakıf köyü olarak 1300’lü yıllarda kurulmuştur.

Osmanlı’nın Bursa’yı fethinden sonra bölgeye Kayı Boyu Türklerinin Kızıklar kolu yerleşerek yedi kızık köyü kurmuşlardır. Köylerden Cumalıkızık, Hamamlıkızık, Derekızık, Değirmen Kızık ve Fidye Kızık günümüze kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Kızık Şıhlar ismiyle anılan köy, 18.yüzyılda bir caminin inşa edilmesi ile kayıtlarda adı Camilikızık olarak geçmeye başlamıştır.

Camilikızık ismi zamanla yerini Cumalıkızık’a bırakmıştır

 

Yerleşim; mimari dokusu, evlerin plan şemaları ve yapım tekniklerinin devam ettirilmesi ile Erken Osmanlı Dönemi atmosferinden izler taşımaktadır. Yerleşim en büyük değişimi, 1950-60’lı yıllarda kestane ağaçlarına bulaşmaya başlayan hastalık ile yaşamıştır. Köyün geçim kaynağı ve evlerin yapı malzemesi olan kestane ağaçlarının, sebebi belirlenemeyen şekilde verimleri azalmış ve zamanla kurumuşlardır. Sonrasında köye elektrik gelmesi ve bununla birlikte gelen elektrikli ev aletleri gündelik yaşantıyı değiştirmiştir. Bursa’ya yakınlığı nedeniyle köyün çevresi Güneydoğu ve Doğu Anadolu’dan yoğun göç almaktadır. Bunlarla birlikte, bölge yakınına yapılan araba yatağı sanayi bölgesi sonrası tarım arazileri küçülmüş ve köy kendi kabuğuna çekilerek göç verme süreci hızlanmıştır

 

İnsanın mekan deneyimi ona sonsuz düş kurma yani şiirsel imgelem evreni sağlamaktadır.

 

Hayat / Ara bir mekan olarak hayat, ne içerisi ne de dışarısı olmaktadır.

 

Cumalıkızık yerleşiminde kestane ağacı yaprağına gazel denmektedir.

Kestane ağacı bakımı, ürün vermesi, o ürünün toplanması ile çok zahmetlidir.

Yerleşimin mekansal sürekliliği kestane ağaçlarına hastalık bulaşması ile kırılmıştır.

 

Mimari Mekanın Çözümlenmesi

Anılar, oraya özgü adlar ve mekansal ifadelerin şiirsel imge oluşturma potansiyeli sorgulanmıştır.

Mekanı biçimlendiren ve yaşamla değişen şeyler olan sedir, yüklük ve banyo dolabı donatıları üzerinden okunmuştur. Mekanda beden-şey kesişimi; yaşamla birlikte devamlılığını koruyarak dönüşmektedir.

Gelişen malzeme ve üretim teknolojisi şeyleri etkilemektedir.

Kestane oraya özgü bir geçim kaynağıdır ve oraya bir tür bağlılık göstergesidir.

 

Sonuç ve Yeni Başlangıçlar

…mimari mekanın hissedilen özellikleri; beden, şiir, şey ve toplum ilintileri ile anlaşılmaktadır.

 

Örnek mekan / Cumalıkızık

Çalışmada; sosyal bilimlerin yeni bilgilere erişmekte yoğun bir şekilde kullandığı örnek olay, görüşme ve strüktürü belli olamayan araçlar kullanılmıştır.

 

Beden-şiir bağlamında mekan belleği; şiir-toplum bağlamında kolektif belleği oluşturmaktadır.

 

Bellek, süreklilik ve bağlılık; mimari mekanın hissedilen özelliklerinin oluştuğu noktalardır.

…