Balta Kelimesinin Kökenine Dair

Ahmet Karadoğan

 

kelimenin “batırmak, saplamak” anlamına gelen bir bal- fiilinden türemiş olduğuna karar verilmiştir.

 

Türkçede kökeni izah edilememiş kelimelerden biri de balta kelimesidir.

 

Balta kelimesine Eski Uygur metinlerinden itibaren rastlanmaktadır. Eski Uygur Türkçesinde baltu, balto biçimlerindedir

DLT ve Kutadgu Bilig’de baldu biçiminde

Kıpçak metinlerinde balta biçiminde geçer

 

Tietze, Doerfer’e dayanarak balta kelimesinin Moğolcadan alınma olduğunu söylemiştir.

Nişanyan Akadca paltu’dan bahsetmiş, kökeniyle ilgili herhangi bir açıklamada bulunmamıştır

 

Eren’in bildirdiğine göre, Poppe Akadcadan, Menges Asurcadan, Doerfer ise Moğolcadan Türkçeye geçtiği görüşündedir

 

…bıçak ve bıçkı kelimeleri bıç-/biç- fiilinden; keser ve keski kelimeleri kesfiilinden; sındu/sındı “makas” kelimesi sın- fiilinden; delgi, delgiç, delecek kelimeleri del- fiilinden; kırkaç ve kırklık (< kırkılık) kelimeleri kırk- fiilinden; oygu kelimesi oy- fiilinden; orak kelimesi or- fiilinden; kazma kelimesi kaz- fiilinden; kürek kelimesi küre- fiilinden türemiştir.

 

…çakmak kelimesi çak- fiilinden; süpürge kelimesi süpür- fiilinden; açar “anahtar” kelimesi aç- fiilinden; tutak, tutacak kelimeleri tut- fiilinden; pişirgeç kelimesi pişir- fiilinden; düğme kelimesi düğ- (krş. düğüm) fiilinden; tarak kelimesi tara- fiilinden; yatak kelimesi yat- fiilinden; askı kelimesi as- fiilinden; atkı kelimesi at- fiilinden türemiştir.

 

Bu durumda balta kelimesine bir Türkçe kök aranacaksa öncelikle “kesme” bildiren bir fiil aramak doğru olacaktır. Ayrıca “balta”nın savaş aleti olarak da kullanıldığı dikkate alınırsa, balta kelimesi “saplama”, “saplanma”, “batma” bildiren bir fiilden de türemiş olabilir.

 

Balıg / yaralı

balta, balık- “yaralanmak” ve balıg “yaralı” kelimelerinin aynı kökten türemiş olduğu söylenebilir. Çünkü her üç kelimenin ilk üç sesi (b-a-l) ortaktır.

 

Türkçede eskiden beri fiilden isim yapmakta kullanılan bir –du/-tu eki vardır. Kanaatimizce baltu / baldu kelimesi de ba-l- fiiline bu ek getirilerek türetilmiştir. Yine kesici bir ev aletini karşılayan sındu “makas” kelimesi de aynı ek ile türetilmiş olmalıdır: sı-n-du: fiil kökü – fiilden fiil yapma eki-fiilden isim yapma eki.

 

 

Sonuç olarak şunlar söylenebilir: Balta kelimesi Türkçeye herhangi bir yabancı dilden girmemiştir; Türkçe kökenlidir. Balıg “yaralı” ve balık- “yaralanmak” kelimelerinin kıyaslanmasıyla ulaşılan *bal- fiiline –DU fiilden isim yapma ekinin eklenmesiyle türetilmiştir. Ayrıca *bal- fiili de bat- ve ban- fiilleri ile kıyaslanarak *baköküne kadar götürülebilir. Bütün bunların sonucunda balta kelimesi şöyle tahlil edilebilir: “balta < ba-l-tu: fiil kökü – fiilden fiil yapan ek – fiilden isim yapan ek.”

…

Karadoğan, Ahmet (2013), Balta Kelimesinin Kökenine Dair, Dil Dergisi, Sayı: 159, s. 5-11