Etnoarkeolojinin Işığıyla El Aletlerini Okumak, Alet İşler

Turan Takaoğlu

 

Taş alet üretimi yapan aktif toplumların etnografyası üzerine çalışmalar 1960’lı yılların başından itibaren yapılmaktadır.

taş aletlerle ilgili etnografik veriler; Avustralya, Yeni Gine, Amerika kıtasının bazı bölgeleri ile Afrika kıtasında Etiyopya ve yakın çevresi gibi belli birkaç bölgeyle sınırlıdır.

 

Anadolu’da özellikle Neolitik ve Kalkolitik yerleşimlerinde tespit edilen sap yivli baltaların kullanımı konusunda Kuzey Amerika yerli kültürleri örnekleriyle benzerlik kurmak

…sap yivli baltaların maden ocaklarından cevher ve çakmaktaşı çıkarılması, ağaçların kesilmesi ve parçalanması, tarım için fundalık alanların temizlenmesi ve büyükbaş hayvanların kemiklerinin parçalanması vb işlerde kullanıldığı anlaşılmıştır.

 

(Afrika’da) demir eritilen ocak kadını, eritme sonrası ortaya çıkan cüruf doğum sonrasını temsil eder. Kabile üyeleri yeni evlenen bir kadını doğum yapması için köyün dışında yeni inşa edilen bir kulübeye götürürler; demircilik faaliyetleri de buna benzer şekilde yerleşimin dışında kalan bir alanda yapılır. Ayrıca demircilik risk içeren, tehlikeli bir iş olarak görüldüğünden, Afrika yerlileri üretimin aşamalarına birtakım ritüeller eklemişlerdir.

 

…kemik el aletleri arkeolojik kazılarda en sık ele geçen materyaller arasında bulunmasına rağmen bunların geçmişte nasıl üretildiklerine ve ne şekilde kullanıldıklarına dair bilgilerimiz oldukça azdır.

 

Neolitik dönemde alet yapımında kullanılan obsidyenin ham madde olarak seçilmesinin sebepleri hakkında birçok farklı görüş vardır.

Dolayısıyla etnografik veriden yoksun bir arkeoloji bilimi bu tür sorular karşısında kimi zaman çaresiz kalabilir, bu sebeple yaşayan ilkel toplumlardan toplanan bilgi yadsınamaz bir değere sahiptir.

 

Üretim merkezinin nerede kurulacağı aslında net olarak kaynağın yerleşime olan uzaklığına ve taşıma maliyetlerine bağlı olarak değişmektedir.

 

…teoriye göre, Melos obsidyeninden üretilen el aletleri denizci-zanaatkâr topluluklar tarafından Ege dünyasının birçok kıyı toplumuna ulaştırılmıştır.

 

…

Takaoğlu, Turan (2022), Etnoarkeolojinin Işığıyla El Aletlerini Okumak, Alet İşler, s. 89-103, Kanca El Aletleri A.Ş.