Doğan Aksan – Yunus Emre Şiirinin Gücü

Doğan Aksan – Yunus Emre Şiirinin Gücü

Bir şiiri etkileyici, duygulandırıcı, dolayısıyla da kalıcı kılan etkenlerin başında, şairin dili kullanmakta, duygu ve düşüncelerini, zihninde beliren özgün imgeleri dinleyen/okuyana aktarmaktaki, coşkularını yansıtabilmekteki başarısı gelir. (s. 11)

Şiir incelemelerinde (…) incelenecek ürünler (…) başlıca iki açıdan ele alınmalıdır:

I.         İçerik – konular

II.       Sunuluş

Sunuluş çerçevesi içine ses ve müzik öğeleri girebilmektedir.

Bunları;

I.         Ölçü, uyak

II.       Yinelemeler ve ritm (s. 13)

Yunus’un Yaşamı ve Yetişmesiyle İlgili Notlar

Doğum ve ölüm tarihleri 1241-1320/21’dir.

Sivrihisar’a bağlı Sarıköy’de doğup orada öldüğünü kabul etmemizin doğru olacağını sanıyoruz. Adı Yunus Emre’ye dönüştürülen, Ankara-Eskişehir yolu üzerindeki Sarıköy’de bulunan mezarın da ona ait olduğu kanısındayız. (s. 19-20)

O adamakıllı tahsil görmüş bir adamdır.

Risaletü’n-Nushiyye (öğüt kitapçığı)

1307-1308 tarihinde bitirildiği, içinde belirtilmiştir.

Kitapçıkta insanlara aklın önemi, nefse düşkünlükten uzaklaşma, tamah, gurur gibi konularda birtakım simgeler ve öykülerle öğütler verilmekte, tasavvuf ilkeleriyle ilgili sözler de bulunmaktadır. (s. 24-25)

…en eski dönemlerin metinlerinde geçen öğelerin bu dönem dilinde de önemli bir değişmeye uğramadan yaşadığı görülür.

Yaz mevsimi için “yay”

Dış (dışarısı) için “taş”

Damlamak eylemi için “tammak”

“Tama tama köl bolur”

Tastamam anlamında “dükeli”

Göz, bakış anlamında “karag”

…şiirlerinde Kur’an’ın çeşitli surelerinden alınmış sözler, İslam inancına ait kavramlara da sık sık rastlanmaktadır. (s. 34)

Yunus’un Şiirinde İçerik ve Konular

 Yunus’un, dünyanın bütün insanlarını kendi kavminden saydığı şu dizelerinde, hümanizma ön plana çıkar:

“Dünya benim mülkümdurur

Kavmi benim kavmimdurur” (s. 46)

Talat Halman, Yunus’un Tanrı merkezli düşüncesinde aşkın ölümsüzlük olduğunu belirtmekte, Shakespeare’deki “aşkı tüketen, yok eden ölüm”e karşıt olarak Yunus’ta “ölümü yok eden aşk”a inanıldığını, aşkın insanları tanrısallaştırdığının dile getirildiğini örnekleriyle ortaya koyar. (s. 48)

Burada Talat Halman’ın bahsi geçen eseri: Yunus Emre, Selected Poems, Ankara, Kültür Bakanlığı, 2004

Yunus’un Şiirinde Sunuluş

Lirizm terimi

Lyre adı verilen saz eşliğinde söylenen şiirlere dayanmaktadır. (s. 69)

Şiir dilinde lirizm, şairin güçlü ve bütünüyle kendine özgü duygularını, tutku, özlem ve coşkularını, zihninde oluşan imgeleri tam bir içtenlikle ve yalınlıkla, doğal bir anlatımla dile getirdiği, kısa, coşkulu, özlü sözlerle aktardığı yapıtların özelliğidir. (s. 70)

“İlim ilim bilmektir

İlim kendin bilmektir

Sen kendini bilmezsen

Ya nice okumaktır”

…dörtlüğüyle başlayan şiirinde, paraya olan bağlılığın, ölümün karşısında ne denli anlamsız olduğu yalınlıkla anlatılır. (s. 83)

Yunus’un bu meşhur dörtlüğü için, ölüm karşısında paraya olan bağlılığın anlamsızlığını anlatıyor diyen/diyebilen bir kitaptır bu.

Cem Dilçin, Yunus’un sözcükleri türlü biçimlerde yineleyerek çok çeşitli ve renkli bir anlam varlığı ortaya koyduğunu belirtmekte… (Cem Dilçin, Yunus Emre’nin Şiirlerinde Türkçenin Gücü: Türk Dili, No. 487: 30-49

Alışılmamış bağdaştırmalar

…kendine özgü söz bileşimlerine ve sık sık, alışılmamış bağdaştırmalara yönelmiştir.

Aşk denizi

Aşk urganı

Aşk evinin bacası

Can şehri

Gönül kalesi

Karşıtlamalar / zıt anlamlı sözcükleri aynı terkipte kullanmak

Assı (yarar, kâr) / ziyan

Yaz / kış

Batın / zahir

Biçem

Bir yazarın, bir şairin ya da bir konuşmacının düşünce ve duygularını kendine özgü bir anlatımla söze dönüştürmesi demektir. (s. 137)

Yunus’un Şiirinde Müzik

Yunus’un şiirini (…) yer yer müziğe yaklaştıran öğelerden biri yinelemelerin oluşturduğu ritmdir.

…vurgu yerleri aynı olan hecelerin aynı sırayı izlemesi (metrum) ritmi büyük ölçüde güçlendirmektedir. (s. 150)

Kitabın son bölümü Yunus’un bazı şiirleriyle ilgili detaylı çözümlemelere ayrılmış.

Bilgi Yayınevi

Ekim 2005

Ankara