Keltler (Latince: Celtae, Galli)

Demir Çağında Britanya ve İrlanda'nın sakinlerini Keltler oluşturuyordu.

Ürünlerin koruyucusu sayılan kır tanrılarına taparlar, geleneklerin koruyucusu olan hem kâhin, hem yargıç niteliğindeki din adamlarının (druidler) yönetiminde yaşarlardı.

 

Keltlerin ilk kez keltoi tabiriyle anıldığı ilk yazılı kaynak Yunan tarihçi Hecataeus'a (MÖ 517) aittir.

 

Yunan mitolojisine göre Keltus Herakles ve Keltin'in oğlu, Bretannus'un kız kardeşidir.

 

Venceslas Kruta - Keltler

Türkçeleştiren: İsmail Yerguz

Dost Kitabevi Yayınları, 2009, Ankara

 

Bu kitapta Keltlerle ilgili / İÖ V. yüzyılda tarih sahnesine çıkmalarından / barbar halkların istilasına uğradıkları İÖ I. yüzyıla kadar geçen dönem / özetleme amacı güdülmüştür.

 

Dil -Kelt uygarlığının temel özelliklerinden biri- yavaş işleyen bir süreç içinde ama kaçınılmaz bir biçimde yok olmuştur

 

Keltler sözcüğü ilk kez İÖ V. yüzyılda, / kimi Yunan yazarların yapıtlarında ortaya çıkmıştır.

 

İÖ 279’da, Delphoi’de Apollon Tapınağı’nı tehdit eden Keltlere Galatialılar denmiştir.

Yunanlı tarihçi Polybios, Cisalpina ya da Tran-salpina Keltleri için Keltler ya da Galatialılar sözcüğünü kullanır.

 

Galatialılar sözcüğünün Latince eşdeğeri belki de yarım yüzyıl sonra ortaya çıkmış olan Galyalılardır.

 

Batı Keltlerine Galyalılar ve Doğu Keltlerine Galatialılar denmesi…

 

Roma öncesi Demirçağı'nı iki döneme ayıran (1872) İsveçli bilimadamı Hans Hildebrand, bu uygarlığın karakterize ettiği döneme günümüze kadar kullanılan La Tene dönemi (ya da daha yakın dönemde kullanılan ve karışıklıkları önlemesi açısından tercih edilen latenyen) adını vermiştir. Bu ad, Neuchatel Gölü, Thielle çıkışında bulunan İsviçre komünü MarinEpagnier'deki eski bir bölgenin adıdır

 

La Tene uygarlığı Kelt dili konuşan eski halkların büyük bölümü için klasik denebilecek bir evre oluşturur

 

Kuzey İtalya’daki ortama entegre olmuş Kelt toplulukları olan Kelt-İberler / için / Kelder terimi kullanılır.

 

Kelt Tarihöncesinin Bazı Önemli ve Bilinen Tarihleri / s. 13

-392: Camille'in Veies'i kuşatması, Galyalıların Etruria sınırlarında gözükmeleri.

-279: Brennos komutasındaki bir Kelt ordusu Delphoi'ye kadar iner.

-278: Kelt kuvvetlerinin bir bölümü Anadolu'ya geçer

 

I. Bölüm

Tarihsel Kaynaklar

Bugün elimizde tarihsel özellikleri olan hiçbir eski Kelt kaynağı yoktur.

İrlanda’da sözlü edebiyat ürünleri var ve bunların üzerinde mitolojik bir örtü bulunur.

 

…kıta Keltleri yazıyı biliyorlardı ve oldukça bol yazılı belge bırakmışlardır (yazıtlar, duvar yazılan, paralar).

…aşağı yukarı bildiğimiz her şeyin kaynağı Grek ya da Latin kaynaklandır.

 

Keltler sözcüğünü ilk kullanan antik yazar belki de Miletoslu Hekataios’tur (doğ. 548’e doğru-öl. 475’e doğru)

 

Keltler ilk kez kesinlikle Herodotos’un (doğ. -480’e doğru-öl. -425) Tarih’inde anılmıştır: “Istros” (Tuna), Pirene kenti yakınlarında Keltlerin ülkesinden doğar ve ikiye böldüğü Avrupa’yı kat eder... Keltlerin komşuları Kynetelilerdir (batıdaki son Avrupa halkı).”

 

Keltlerle ilgili gerçekten önemli bilgiler bize Yunanlı tarihçi Polybios’un (doğ. -200’den önce-öl. -123 veya -118) yapıtlan aracılığıyla gelmiştir.

 

Roma ve Galyalılar arasındaki ilişkilerin tarihinin en gerçek yansıması Cisalpinalı Titus-Livus’un (doğ. -59’a doğru-öl. 17) Roma Tarihi adlı yapıtındadır

 

II. Bölüm

Dilbilimsel Kaynaklar

…kıta Keklerinin dilleri kaybolmuştur.

 

Keltlerin tarihi konusunda en önemli dilbilimsel saptamalardan biri Lepontius alfabesiyle yazılmış yazıtların dilinin kesinlikle Kelt dili olduğudur: çok güçlü Liguria etkileriyle Galya öbeği.

 

-dunum ya da -dunon (Kelt dilinde “müstahkem mevki, yüksek yer, kapalı yer”, bkz. İngilizce ekiyle oluşturulmuş yer adları ailesinde çok sık rastlanır; sözgelimi, Eburodunum (“porsuk ağacından ya da porsuk ağaçlarından kale”),

 

III. Bölüm

Coğrafi Çerçeve

Keltler en güçlü oldukları dönemde Avrupa’da çok büyük bir bölgeyi işgal ettiler (bütün Avrupa)

Bununla birlikte, bu bölgelerde / Kelt olmayan halklara da geniş alanlar bırakmıştır.

Kelt bölgelerinin büyük bölümünü Alplerin kuzey bölgesi oluşturuyordu ve eskiler bu bölgeye Kelt kökenli meşe ormanı adını vermişlerdi.

 

IV. Bölüm

Arkeolojik Kaynaklar

…en yoğun Kelt kalıntıları kategorisini, son dönem hariç, yeraltı mezarları oluşturur.

 

Konutların incelenmesi yeraltı mezarlarının incelenmesinin gerekli tamamlayıcısıdır.

 

En hassas konu kesinlikle ibadet yerleriyle ilgili olandır

 

(Tarihlendirme çalışmaları)

 

V. Bölüm

Kelt Sanatı

La Tene sanatı küçük objelere uygulanan bir sanattır

Bu sanat dalında ender olarak bazı taş heykellere de rastlanmıştır ve mimarlık kalıntılarında, bugünkü durumlarına bakıldığında en küçük bir estetik kaygı görülmez.

 

VI. Bölüm

Nümizmatik

Bu paraların özellikle yağmurdan sonra bulunduğunu ve yıkandıktan sonra parladıklarını fark etmiş olan Orta Avrupa köylüleri arasında şiirsel bir inanç oluşmuştu bu bağlamda: bu paralar gökkuşağının toprakla teması sonucunda oluşuyorlardı

 

Madeni para Keltlerde önemli bir ekonomik değişimin gelişimini gösterir

Para basma gücünü elde bulundurma sadece bir prestij sorunu değil, aynı zamanda kesinlikle ihmal edilmemesi gereken bir kâr kaynağıydı

İrlanda, madeni para kullanımının hiç bilinmediği tek Kelt dünyası ülkesidir

 

İKİNCİ KISIM

I. Bölüm

Kelt Kökenleri Problemi

Kelt halkları / Hint-Avrupa ailesinin batı koluna bağlıydılar. (bu iddiayı açıklayabilecek, ispatlayacak bilgiye sahip değil)

…ölü külü kapları mezarlığı…

 

Cenaze, Homeros’un Yunanistan’ında ve İskitlerde de görülmüş olan bir törenle, dört tekerlekli bir arabayla mezarlığa götürülür ve silahlan ve kendisine sunulmuş gıda maddeleriyle (bunlar arasında domuz özel bir yere sahiptir ve ikinci Demirçağı Keltlerinde her zaman görülmüş olan bir uygulamadır) birlikte bir tümülüse gömülür.

 

 

II. Bölüm

İÖ V. Yüzyılda La Tene Uygarlığının Doğuşu

 

III.    Bölüm

IÖ IV. ve III. Yüzyıllarda Kelt Yayıldı

Kılıç taşımaları, büyük olasılıkla, özellikle özgür insan statülerinin bir ifadesi olan ve bir tür kırsal milis gücü olan silahlı köylüler, geniş yayılma olgusunun insani potansiyelidir.

 

IV. Bölüm

İÖ II. ve I. Yüzyıllar Kelt Oppidumlarının Uygarlığı

Roma baskısı

 

Kelt toplumunun dönüşümüne eşlik eden en karakteristik olgu oppidum’dur: önemli bir ticaret yolu üstünde ya da çok önemli hammadde kaynaklan civarında bulunan tahkim edilmiş ilkel kent

…belli bir bölgenin ekonomik merkezi olan oppidum en önemli pazardır ve, büyük olasılıkla, aynı zamanda bir garnizon, bazen de dinsel merkezdir.

 

Güney Galya oppidum’ları çok özel bir olgudur; bunlar Kelt’den çok Akdeniz, Liguria ya da İber özellikleri taşırlar.

 

Sonuç

Kelt damgasının kalıcı karakteri, Kelt kökenli adların, Orta Avrupa’nın sahne olduğu bir yığın nüfus ve yer değiştirme hareketine rağmen bize kadar ulaştığı toponimi alanında çok kesin bir biçimde gösterir kendini.

 

Kelt kabilelerinin bir bölümü özellikle Karpatlar bölgesinde ve çevresinde kendilerini dış etkilerden koruyabilmişlerdir.

 

Kaynakça

Tarih Öncesi Avrupa

Cunliffe (Barry) (yön.), Prehistoric Europe. An Illustrated History

 

Piggott (Stuart), Ancient Europe from the beginnings of Agriculture to Classical Antiquity

 

Birkhan (Helmut), Kelten, Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften

 

Chadwick (Nora), The Celts, Pelican Book, 1970

 

Kelt Edebiyatı

Jackson (Kenneth Hurlstone), A Celtic Miscellany, Penguin Classics

 

Lambert (Pierre-Yves), Les littiratures celtiques

 

Din

J. De Vries. Keltische Religion (die Religionen der Menschheit, 18). Stuttgart: Kohlhammer Verlag

 

Green (Miranda), The Gads af the Celts, Gloucester

 

Le Roux (F.), Guyonvarc’h (Christian), Les druides, 3. baskı, Rennes

 

Mac Cana (Proinsias), Celtic Mythology

 

Piggott (Stuart), The Druids, Pelican Books

 

Ross (Anne), Pagan Celtic Britain

…