George Basalla - Teknolojinin Evrimi
Kitap, bir teknolojik evrim
kuramı öne sürüyor.
Teknoloji hakkında felsefi
veya sosyolojik bir açıklama yapma iddiasını taşımamaktadır.
Birinci bölüm / üç konuyu
bize tanıtıyor / Çeşitlilik, maddi kültürün somut yönlerine ait bir
olgudur; gereksinim, çeşitliliğe ilişkin popüler ama hatalı bir
açıklamadır; teknolojik evrim ise, biyolojik gereksinim düşüncesinden
yardım almaksızın çeşitliliği açıklamanın bir yoludur.
ikinci bölüm / İnsan ürünü
olan bir nesne, teknolojiyle ilgili bir çalışmanın temel konusunu oluşturur; ve
insan üretişi olan kurmaca dünyada süreklilik hüküm sürmektedir.
III. ve IV. Bölümler /
sürekliliğin içinden yeniliğin ortaya çıkması zorunludur. …yeniliğin değişik
kaynakları araştırılıyor…
V. ve VI. Bölümler / yeni
ürünler arasında bir ayıklanma yapılması zorunludur.
VII. bölümde teknolojik
ilerleme ve insanlığın ıslah edilmesi konularına atıfta bulunuluyor.
I. Bölüm
ÇEŞİTLİLİK, GEREKSİNİM VE
EVRİM
insanların kendi elleriyle
‘yarattıkları’ şeylerin çeşitliliği…
…teknolojik dünyanın, organik
dünyadan üç kat daha fazla bir çeşitliliğe sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Ateş, en azından 1,5 milyon
yıldır kullanılmaktadır.
…tekerlek, en fazla 5.000
yıldır insanlığa hizmet etmektedir.
Tekerli taşıtlar,
Hindistan’da MÖ 3000’de, Mısır ve Çin’de ise MÖ 2000’de ortaya çıkmıştır.
Tekerli taşıtlarla sağlanan
ulaşım, yolların elverişli olmasını gerektirir.
José Ortega y Gasset,
teknolojiyi gereksiz olanın üretimi olarak tanımlıyor; çünkü Gasset’ye göre
insanların hayvani ihtiyaçlarının karşılanmasında teknoloji gerekli değildir.
Gaston Bachelard’a
göre, fazla olanın (yani artı değerin) ele geçirilmesi, gerekli olanın
kazanılmasına kıyasla insanlar üzerinde daha güçlü bir ruhsal uyarıma sahiptir;
çünkü insanlar ihtiyacın değil arzunun yaratımlarıdır.
…evrim kuramının ortaya
çıkışı, teknolojik alanda organik analojilerin kullanılmasını kolaylaştırdı.
Organik-mekanik eğretileme / Samuel
Butler, ütopik romanı Erewhon (1872)
Butler’m düşünceleri, evrim
temasını gerçek dışı yaklaşımlarla işleyen 19. ve 20. yüzyıl popüler bilim
kurgu romanlarına esin kaynağı olmuştur. Bu romanlarda, hızla gelişen
makineler, evrimsel gelişimi sona eren insanlığın yerini alarak dünyaya
hükmederler.
Pitt-Rivers / ilkel silahlar ve aletler koleksiyonu
Linneaus düzenlemesi / Bu
sistemde biçim, coğrafyadan daha fazla önem taşıyordu.
II. Bölüm
SÜREKLİLİK VE SÜREKSİZLİK
Hayatta kalmayı başarabilen
en eski insan ürünü nesneler, taş aletlerdir.
Bu aletler, bugün mevcut olan
en eski, en yaygın ve çok sayıda insan üretimi nesneyi oluşturmaktadır.
Aletler, çoğunlukla ‘yontma’ ve ‘tabaka tabaka parçalama’ teknikleriyle
yapılmışlardı.
Her tür balta, keser, çekiç,
bıçak ve kazma bu tekniklerle imâl ediliyordu.
Bulunması kolay, işçiliği ise
nispeten rahat olan taş, metal kadar uzun ömürlü değildir ve şekillendirilmesi
de metale kıyasla daha güçtür. Taş alet ile metal bir aleti
karşılaştırdığımızda taş aletin şeklinin, yapıldığı malzemenin niteliğine daha
fazla bağlı olduğunu görürüz.
Pamuk çırçırı, 1790 ile 1860
yılları arasında Amerika Birleşik Devletlerinin Güney bölgesinin ekonomik
kalkınmasına yönelik en önemli teknolojik katkıydı. Nasıl olduysa, hemen hemen
aynı dönemde buhar makinesi de İngiliz ekonomisinde benzer bir rol oynamıştı.
…kişinin dikenli teli icat
etmesini belirleyen koşullar nelerdir?
III Bölüm
YENİLİK (1):
PSİKOLOJİK VE DÜŞÜNSEL
ETKENLER
icat etme potansiyeli insan
ırkının tümünde mevcuttur. Bazı kişiler diğerlerinden daha fazla yaratıcı
yeteneğe sahiptir
Teknolojik hayaller…
teknolojinin
fantezileştirilmesi…
İngiltere’de yaygınlaşmaya
başlamasına rağmen 1748 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde işlerlik
gösteren hiçbir buhar makinesi yoktu.
…bir alet veya buluşun, yeni
bir ortamda işlerlik göstermesi istendiğinde çoğunlukla bu alet veya buluş
üzerinde değişiklikler yapılması zorunludur.
Amerikan kolonilerine ilk
yerleşen kişiler beraberlerinde Avrupa sitili baltaları getirmişlerdi; bu
baltalar, Eski Dünya’da AvrupalIların ihtiyaçlarını en iyi şekilde
karşılıyorlardı
Bu aletler, odun kesmeye veya
kütüğe şekil vermeye uygunlardı; ama Amerika Birleşik Devletleri’nin balta
girmemiş dev ormanlarında kullanışlı değillerdi.
Avrupa baltası, başı olmayan
hafif bir aletti. Kesici ağzının arka kısmına fazladan bir metal parça
eklenmesiyle birlikte balta ağırlık ve denge kazanmış oldu. / s. 139-140
Basit balta başlan, ilk kez
1700’lü yılların başlarında ortaya çıkmışlardı; 1780’li yıllarla birlikte alet
de, Amerikan ağaç kesme baltasına doğru evrimleşti. İlk kez yerel nalbantlar
tarafından yapılan bu baltalar, 19. yüzyılda fabrikalarda seri olarak üretilmeye
başlandı. / s. 141
IV. Bolüm
YENİLİK (2):
SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL ETKENLER
Kopya mutlaka özgün modelden
farklı olmak durumundadır. Birşeyi kopya eden ve aslını yapan kişi tek ve aynı
insan olduğunda bile bu böyledir.
…ilk demir köprü, 1770’li
yılların sonlarında İngiltere’nin Coalbrookdale kasabasında Severn Nehri
üzerinde inşa edilmiş
Marx’in iddiasına göre buhar
makinelerinin, demiryollarının, elektrikli telgrafın ve her tür makinenin
yardımıyla doğanın insan egemenliği altına alınması sürecinde endüstriyel
sınıf, yüz yıl kadar kısa bir süre içinde, bütün eski uygarlıkların
başarılarının ötesine geçmeyi başarmıştı. / s. 174
Kapitalistler muazzam bir
şekilde başarılı olmuşlardı; çünkü insanlık tarihinde statik toplum modelini
reddeden ve kendilerini süreğen teknolojik değişimle yönetilen dinamik bir
toplum modeliyle tanımlayan ilk yönetici sınıf olmuşlardı. / s. 175
Yatırımlar doruğa ulaştığında
icatlar da doruğu ulaşır ya da yatırımlar düşüş gösterdiğinde icatların sayısı
da düşüş gösterir
…yeniliğin ortaya çıkışını
etkileyen tüm etkenleri içeren geniş bir teknolojik yenilik kuramı yoktur.
insanlar ne zaman, nerede ve
ne şekilde olursa olsun nesneler yapmayı seçtiğinde yenilik de oradadır.
V. Bölüm
AYIKLANMA (1): EKONOMİK VE
ASKERÎ ETKENLER
İnsanların tasarladığı çok
sayıda değişik nesneden ancak bir kısmı, toplumun maddi hayatının parçası
olmaya hak kazanır.
(Askeri gereklilikler)
VI. Bölüm
AYIKLANMA (2):
TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL
ETKENLER
…barutun yaygın olarak
kullanılmaya başlamasıyla birlikte savaşma tarzı, tamamen değişti.
(Testere) Batı’da kullanılan
testereler, tek elle kavranan ve tabanca kabzasına benzeyen bir sapa
sahiplerdir. Testerenin dişleri dışa dönük olduğu için kesme işlemi, aletin
ileri doğru hareketiyle gerçekleşir.
Doğu’da kullanılan el
testeresinin, bir veya iki elle tutulabilen düz,tahta bir sapı vardır. Bu tip
testerelerin dişleri, sapa doğru eğik olduğu için kesme işlemi, testerenin
geriye doğru çekilmesiyle gerçekleşir.
Testere çekilirken gerilim
altında bulunan çelik, ileri doğru itilen ve baskı uygulanan çelikten daha
güçlüdür. İşte bu nedenle, Doğu’da kullanılan testere daha ince olabilir.
Dünyadaki el aletleri üzerine
yapılacak bir araştırma, kullanılan aletlerin çoğunun, ‘çekme hareketli’ olduğu
sonucunu açığa vuracaktır. / s. 294-296
VII. Bölüm
SONUÇ: EVRİM VE İLERLEME
Marx’ın evrim analojisi:
Fiziksel gerçeklik, emek aracılığıyla dönüştürüldüğünde doğa, insan bedeninin
hayalî uzantısı olur. / s. 319
İnsan bedeninin önemli
özelliklerinin, evrimci terimlerle açıklanabileceği varsayımı göz önüne
alındığında, bedenin doğadaki uzantısı olan teknoloji de bu şekilde
açıklanabilir. / s. 320
Teknolojinin tarihi, hayatta
kalmamızı sağlamak amacıyla biçimlendirilen ürünlerin kaydı değildir. Tersine,
yaratıcı zekânın doğurganlığının ve yeryüzündeki insanların yaşamayı seçtiği
pek çok hayat tarzının kanıtıdır.
…icat etme sürecini harekete
geçiren sosyo-ekonomik ve kültürel etkenler, kesinlikle incelenmeye değer
konulardır.
Teknolojik değişimin kökeni,
yönü ve etkisi tamamen insan kontrolü altındadır; / s. 325
Teknoloji doğayı fethetmiş ve
onu insanlığın amaçlarına hizmet etmeye zorlamıştır / s. 325
İnsan ihtiyaçları hiç
durmaksızın değişmektedir. Dolayısıyla, belirli bir döneme ve kültüre uygun
taşıt hızlarının, ille de başka bir döneme ve kültüre uygun olması gerekmez.
A history o f technology; 7
cilt, der. Charles Singer, (Oxford, 1954-78);
A history o f technology and
invention, 3 cilt, der. Maurice Draumas, çev. E. B. Hennessy (New
York, 1969-79);
Technology in Western
civilization, 2 cilt, der. Melvin Kranzberg ve Carroll W. Pursell, Jr., (New
York, 1967).
A short history o f
technology from the earliest times to A. D. 1900, T. K Derry ve Trevor I.
Williams, (New York, 1961);
A short history o f
twentieth-century technology c. 1900 - c. 1950, Trevor I. Williams, (New York,
1982);
Turning points in bestem
technology, D. S. L. Cardwell, (New York, 1972);
The maze of ingenuity, Arnold
Pacey, (New York, 1975);
A history o f mechanical
invention, Abbott Payson Usher, (Cambridge, Mass., 1954).
Tekerlek
David S. Landes, Revolution
in time: clocks and the m aking o f the modern world (Cambridge, Mass., 1983);
Wilfred Owen, Ezra Bowen ve Life dergisi editörleri, Wheels (New York, 1967);
Stephan Jay Gould, “Kingdom without Wheels”, Hen's teeth and horse's toes adlı
kitapta, (New York, 1983); Stuart Piggott, The earliest wheeled transport
(Ithaca, N.Y., 1983); M. A. Littauer ve J. H. Crouwel,
Wheeled vehicles and ridden
animals in the ancient Near East (Leiden, 1979); Lazio Tarr, The history o f
the carriage, çev. E. Hoch (New York, 1969);
Gordon F. Ekholm, “Wheeled
toys in Mexico”, American A ntiquity 11 (1946), s. 222-8; Richard W. Bulliet,
The camel and the wheel (Cambridge, Mass., 1975).
Bronislaw Malinowski, A
scientific theory o f culture (New York, 1960); Philip Steadman, The evolution
o f designs (Cambridge, 1979);
Benjamin B. Beck, Anim al
tool behavior: the use and manufacture of tools by animals (New York, 1980);
José Ortega y Gasset, “Man
the technician”, H istory as a system adlı kitapta, (New York, 1961); Gaston
Bachelard, The psychoanalysis o f fire, çev. Alan C. M. Ross (Boston, 1964).
Organik-Mekanik Analojiler
L. J. Rather, “On the source
and development of metaphorical language in the history of Western Medicine”, A
celebration ofm edical history adlı kitapta, der. Lloyd G. Stevenson
(Baltimore, 1982);
Charles Webster, “William
Harvey’s conception of the heart as a pump”, Bulletin o f the H istory o f M
edicine 39 (1965), s. 508-17;
René Descartes, Treatise o f
man, çev. Thomas S. Hall (Cambridge, Mass., 1972);
Samuel Butler, Erewhon or
over the range, der. Hans-Peter Breuer ve Daniel F. Howard (Newark, 1980);
Samuel Butler, “Darwin on the
origin of species”, “Darwin among the machines”, “Lucubratio Ebria”, ve “The
mechanical creation” adlı makaleler, The works o f Samuel Butler: Canterbury
Settlem ent adlı kitapta, (New York, 1968);
Hans-Peter Breuer, “Samuel
Butler’s “The Book of the Machines’and the argument from design”, The Journal
of Modern Philology 12 (1975), s. 365-83;
Patricia S. Warrick, The
cybernetic imagination in science fiction (Cambridge, 1980); Geoff L. Simons,
The biology of com puter life (Boston, 1985);
A. Lane-Fox Pitt-Rivers, The
evolution of culture and other essays (Oxford, 1906); M. W. Thompson, General
Pitt-Rivers: evolution and archaeology in the nineteenth century
(Bradford-on-Avon, 1977).
Taş Aletler
André Leroi-Gourhan,
“Primitive societies”, A history o f technology and invention adlı kitapta, 1.
cilt, der. Maurice Daumas, çev. E. B. Hennessy (New York, 1969), s. 18-58;
Jacques Bordaz, Tools of the
Old and N ew Stone Age (New York, 1970);
H. H. Coghlan, “Metal
implements and weapons”, A history o f technology adlı kitapta, der.
Charles J. Singer (Oxford,
1954), s. 600-22;
Robert F. G. Spier, From the
hand o f man: prim itive and preindustrial technologies (Boston, 1970), s.
21-39.
Anthony Feldman ve Peter
Ford, Scientists and inventors (Londra, 1979), s. 92-93
John W. Oliver, H istory o f
American technology (New York, 1956), s. 132-3;
Mitchell Wilson, American
science and invention (New York, 1954), s.
78-81
Charles A. Bennett, Saw and
toothed ginning developments (Dallas, 1960); Douglas C. North, The economic
growth o f the United States: 1790-1860 (New York, 1966), s. 8
George Kubler, The shape o f
time: remarks on the history o f things (New Haven, Conn., 1962).
Arnold Pacey, The culture of
technology (Cambridge, Mass., 1983);
Abbott Payson Usher, A
history of mechanical inventions (Cambridge, Mass., 1954);
Noel Perrin, Giving up the
gun: Japan’s reversion to the sword 1545-1879 (Boston, 1979);
Lynn White, Jr., Medieval
technology and social change (New York, 1962);
Daniel R. Headrick, The tools
o f empire (New York, 1981);
Percival Spear, The Oxford
history of modern India: 1740-1975, 2. Baskı (Delhi, 1978);
H. G. Barnett, innovation:
the basis of cultural change (New York, 1953);
David Pye, The nature and art
of workmanship (Cambridge, 1968);
Merritt Roe Smith, der., M
ilitary enterprise and technological change (Cambridge, Mass., 1985)
John U. Nef, War and human
progress: an essay on the rise of industrial civilization (Cambridge, 1950)
J. M. Winter, der., War and
economic development (Cambridge, 1975);
Paul B. Kebabian, American
woodworking tools (Boston, 1978);
Robert F. G. Spier, From the
hand of man (Boston, 1970);
Toshio Odate, Japanese
woodworking tools (Newtown, 1984).
…
The Evolution of
Technology
Türkçeleştiren: Cem Soydemir
George Basalla, Teknolojinin Evrimi
Nisan, 2013, Doğu Batı Yayınları, Ankara
