Trabzon Vilayeti Salnamesi 1903 - Özet, not vs

Trabzon Vilayeti Salnamesi 1903/1321

Ankara, 2008

---

Vülat-ı Azam: Reşad Bey

Elkab-ı Resmiyye (s. 42-43-44 / 85-87-89)

Malumat-ı Coğrafiyye (s. 115/231)

Trabzon’un Ahval-i Tarihiyesi (s. 128/257)

Vilayetin Ahval-i Sıhhiyesi (s. 139/279)

Vilayetin Ahval-i Ziraiyyesi… (s. 146/293)

Tarlayı işlemek için kullanılan saban, pulluk ve çapa gibi aletler ve bunlardan farklı gelişmiş makineler hakkında malumat mevcut.

Umur-ı Nafia (s. 202/405)

Malumat-ı Umumiyye (s. 216-431)

Karadeniz’in hiddet ve şiddeti tamamıyla Lazlarda tecelli eylemiştir…

Bilhassa derelerin ve nehirlerin denize döküldüğü yerlerin civarında sıtma gibi hastalıklar eksik değildir.

…ahalinin adet ve ahlakına göre vilayeti üç kısma ayırmak mümkündür. İlkin Lazistan sancağıyla Trabzon’un Vakfıkebir kazasına kadar olan kısmıdır. Ülkenin geneli vilayetin tamamını Laz namıyla yad ediyorsa da bunun doğru olmadığını söylemek lazımdır. Çünkü Lazlar lisanlarıyla ve adetleriyle, tarz-ı maişet ve evsaf-ı hayatiyyeleriyle ayrılırlar. Sekene-i vilayetin kısmı azamı Türk neslindendir.

İkinci olarak Canik sancağı ahalisini göstermek gerekir. Üçüncü kısım ise Gümüşhane Sancağı ahalisidir. Bunlardan başka Rusya’dan hicret eden Gürcü ve Çerkesler gelir (s. 222/443).

Gürcüler en ziyade Ordu, Terme, Fatsa ve Ünye kazalarında tavattun etmişlerdir. Bunlar silaha ve silah kullanmaya hevesli olduklarından ilk başlarda bazı uygunsuzluklarda bulunmuşlarsa da zamanla kanun ve nizama uymuşlardır.

Gürcülerin bir kısmı tarımda bir kısmı da ağırlıkla zabıta olarak kamu hizmetinde çalışır. Geneli itibariyle cesur, kuvvetli ve yorulmak bilmezdirler. Bu bakımdan Lazlara benzerler.

Lazlar: ufacık tekneleriyle Karadeniz’de martı gibi yol alırlar. Şiddetli fırtınalarda bile kayıklarıyla balıkçılık yaparlar. Kartal kuşlarının bile yuva yapmaktan ürkeceği yerlerde evler yaparlar. Çevrelerinde bulabildikleriyle basit ve iptidai bir hayat sürerler. Lazların pek çoğu gurbetçidir (s. 223/445).

Mahsulatın başlıcası mısır ve fasulyedir. Sel ve yağmur sularının taşıdığı toprak sürekli olarak verimsizleştiği için ziraat yetersizdir.

Giresun’dan Ordu’ya kadar olan bölgede fındık ziraatı önem arz eder.

Gümüşhane ve civarının toprak yapısı ziraata elverişli olduğundan bu yerlerde arpa ve buğday ekilir. Halt diye de tabir olunan Gümüşhane ahalisinden arazisi yetersiz olanları gurbetçilik yapar, ekserisi kış aylarında Trabzon vilayetinin sahil kesimlerinde hamallık, katırcılık gibi çeşitli işlerde çalışırlar (s. 226/451).

Çerkesler Canik sancağının Çarşamba, Terme ve Bafra kazalarını iskân etmişlerdir. Ziraat ve hayvancılık başlıca meşgaleleridir.

Vilayet dahilinde sakin olan Rumlar ticaretle, köylerde yaşayanları ziraatla meşguldürler. Birçokları Karadeniz sahilindeki yabancı memleketlere gider ve ticaretle meşgul olurlar.

Ermeni köylüleri ziraatla, şehir ve kasabalarda yaşayanları sanayi ile meşgul olurlar.

İran ticareti dolayısıyla bilhassa sahil kesimlerinde İranlılar da vardır. Bazısı hancılık yapar. Bunların çoğu ticaret ve bir kısmı da sanayi ile ilgilenir (s. 227/453).

Yaylacılık…

Huysuzlukları, titizlikleri şarkılarında ve harekat-i raksiyelerinde bile tecelli eder. Köylülerin şarkılarını besteledikleri usul ve şarkılarının vezin ahengi de maişetlerindeki sürat-i harekete, ahlaklarındaki tezliğe tevafuk eder (s. 235/469).

Tütün ziraatı: Pek geç sürülüp bellendiği için daima tezekli kalan toprakları kırıp inceltmek, türün fidanlarını dikmek ve sonra çapalamak, yaprakları toplayıp sırıklara dizmek için birçok ameleye ihtiyaç vardır (s. 240/479). 

Tonya: Silah istimalinde ve bilhassa kurşun atmakta ve cesarette ve çeviklikte şöhretleri darbı mesel hükmünü almıştır (s. 246/491).

Vilayet dahilindeki sancak ve kazaların umum halleri…

Lazistan (s. 416/829)

Reis Mutasarrıf: Abdullah Lütfi Paşa

Naib: Mehmed Rıza Efendi,

Tahrirat müdürü: Mehmed Fuad Bey

Meclisin 5 tabii 4 de seçilmiş üyesi var

Seçilmiş üyeler: Hurşid Efendi, Hacı Ali Efendi salise, Todos Efendi, Pandeli Efendi (s. 416/829)

Belediye Dairesi Reisi: Hacı Refet Efendi (Doğrusu Hacı Rauf Efendi)

***

Hazırlayan: Kudret Emiroğlu, Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı