Mükerrem Bedizel Aydın - Osmanlı Zirai Metinlerinde Aletler

…ilk tarım aletlerinden kabul edilen saban, başlangıçta çatal şeklinde ağaçtan bir aletti ve insan gücüyle işlerdi.

 

klasik Osmanlı döneminde kullanılan ziraat aletleri

15-17. yüzyıllar arasında kaleme alınan altı eser

Felâhat-nâme: Ali Kuşçu (ö. 879/1474) tarafından yazıldığı söylenmekte

Tercemetü Muhtasar fî ilmi’n-nücûm ve’l-filâhâ: Endülüs’te yetişen âlimlerden Ebû’l-Hayr eş-Şeccar el-İşbilî’nin (5/11. yüzyıl) eseridir.

 

Terceme-i Kitâbü’l-filâhâ: el-İşbilî’nin (6/12. yüzyıl) eseridir. Türkçeye Muhammed b. Mustafa b. Lutfullah tarafından 998/1590 yılında tercüme edilmiştir.

 

Felâhat-nâme: İbn Avvam’ın Kitâbü’l-filâhâ adlı eserinin 17-22. bölümlerinin tercümesidir.

 

Revnâk-ı Bustân: Eser, Anadolu’da bu konuda yazılmış Türkçe eserlerin en kapsamlısıdır.

 

Felâhat-nâme: 1047/1637-1638 yılında manzum olarak yazılmış olan bu risale Kemanî Pehlivan adında biri tarafından kaleme alınmıştır.

 

Kullanılan aletler

Bel Farsça kökenli (bîl)

 

“Micred” (Büyük tırmık)

 

Çapa Türkçe bir kelime

 

Çatal ağaç/Çatal Bu kelime sadece Revnak-ı Bustan’da karşımıza çıkar. Metinden anladığımıza göre, çatal şeklinde bir ağacın sivri ucu ağaç dikmek üzere bir alet olarak kullanılmakta

 

Orak/Menâkış/Menâcil-i zer’ Türkçe bir kelime

 

Saban/Mihras; Saban demiri/Sikke Türkçe bir kelime

Felâhat-nâme’de Arapça kökenli “sikke” kelimesi de aynı anlamda kullanılmıştır

 

Sürgü Türkçe bir kelime olan “sürgü”, toprağı düzeltmek için kullanılan bir tarım aletinin adıdır.

 

Tahra/Mincel Farsça kökenli “dehre” kelimesinin halk ağzındaki söylenişi olan “tahra”, bir tür budama bıçağının adıdır.

 

Burgu Türkçe bir kelime olan “burgu”, delme işleminde kullanılan yivli bir aletin adıdır.

 

Destere Farsça kökenli bir kelime olan testere (dest+erre), kesme işlemlerinde kullanılan kesici dişli bir aletin adıdır.

 

Eğe Türkçe kökenli bir kelime olan “eğe”, herhangi bir şeyi törpülemek, pürüzsüzleştirmek için kullanılan bir alettir.

 

Ey demiri Türkçe kökenli bu kelime, doğramacılar tarafından kullanılan bir çeşit keskiye verilen addır.

 

Kalbur/Gırbal Arapça kökenli bir kelime

 

Kazma Türkçe bir kelime

 

Kürek Türkçe bir kelime

 

Mıskab Arapça kökenli olan kelime olan “mıskab”, delme işlerinde kullanılan aletin adıdır.

 

Mıtraka Arapça kökenli bu kelime çekiç anlamındadır.

 

Mîl Arapça kökenli “mîl”, çeşitli işlerde kullanılan ince, uzun çubuklara verilen addır.

 

Nacak Farsça kökenli bir kelime olan “nacak” bir çeşit küçük baltanın adıdır.

 

Tokmak Türkçe kökenli

 

…kullanılan aletlerde bulunması istenen özelliklerin başında keskinlik (keskin/hiddet üzere) gelmektedir. Zira keskin olmayan alet bitkiye zarar verir

 

Alet İşler, Ed. Akif Kuruçay, Kanca El Aletleri AŞ Yayını, 2022

…