Mehmet Yaşar Ertaş - Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde Ustalar ve Aletleri

Evliya Çelebi’nin cümlelerinde her bir alet ya ustasının elinde, belinde veya tezgâhında resmedilmiş ya da bizatihi işlevini icra ederken hareket kabiliyeti kazanmış bir varlık olarak gösterilmiştir.

 

Evliya Çelebi’nin anlatısı da genel olarak demirciliğin tarihte oluşmuş kimliğini yansıtır niteliktedir.

 

…demircileri “ateş-feşan”, yani ateş saçan sıfatı ile anmış ve Osmanlı ordusunun top ve diğer mühimmatlarının ihtiyaçlarını karşıladığı için esnaf alayını tasvir ettiği kısımda demircilere öncelik vermiştir. Demircileri “haddâdân” ve “ahengerân” isimleri altında anlatsa da bu esnaf grubuna bağlı olarak nalcı, mıhçı, çivici, kebkebci, terazici, eğeci, keserci, testereci, burgucu ve kömürcü gibi çok sayıda esnafın adını sıralamıştır. Bunun dışında ayrı başlık altında çilingir, temrenci, kilitçi, üzengici, makasçı, nalçacı, yüksükçü, iğneci, haddeci, telci esnafını da demircilerle bağlantılı sayar.

Ayrıca pirlerinin Hz. Davud olduğunu belirttiği kılıççı, zırhçı, mızrakçı, bıçakçı, kalkancı, bıçak kıncısı ve tüfenkçi esnafını da demirci mesleğinin bir kolu olarak zikreder.

 

Çekiç demircilerin baş aletiydi.

…farklı işlevlere sahip çekiç çeşitlerinden bahseder. Bunlar “yelteme”, “sayalma”, “yassılama”, “pendele” ve “danlama bam” adındaki çekiçlerdir.

 

Evliya Çelebi, Mısır’da “hıref-i belât kesici” adını verdiği, ev ve camilerin zeminine döşenen bir çeşit yumuşak taşı testere ile kesen bir esnaf grubundan bahseder

 

Seyahatnâme’de çiftçilik ve bahçecilikte kullanılan, daha çok demirciler tarafından üretilmiş çeşitli alet isimlerine yer verilir: pulluk, saban, şılama testeresi, bel, çapa taraklar, balta, kazma, dirgen, keser, küskü, kerepe, nodul, öğendire, raga, şuzevle, tırmık, yaba.

 

Alet İşler, Ed. Akif Kuruçay, Kanca El Aletleri AŞ Yayını, 2022

…