MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ

1936 MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ

Türk Boğazlarından geçiş rejimini ve Boğazlar bölgesinin güvenliği işini düzenleyen bu Sözleşme 1923'de Lozan Andlaşmasıyla birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesinin yerine geçmiştir.

Konuyu ilk kez 1933 Mayısında Londra Silahsızlanma konferansında ortaya atan Türkiye, daha sonra katıldığı uluslararası toplantılarda da, Boğazlar Sözleşmesinin değişmesi gerektiğini ileri sürmekten geri kalmamıştı.

İtalya 1935 Habeşistan'a saldırmış, bu arada Oniki Adayı silahlandırmağa başlamıştı. Arkasından, Almanya Ren Bölgesini yeniden asker yerleştirmiş ve Lokarno Güvenlik Anlaşmalarına son vermişti. Böylece Avrupa’daki siyasal konjoktür gergin bir duruma girince Türkiye, Boğazlar Sözleşmesinin değiştirilmesine uygun zamanın geldiğine inanmıştı. Atatürk "Avrupa durumu böyle bir girişim için elverişlidir. Bu işi kesinlikle başaracağız" demiştir.

Türk Hükumeti, İngiltere'ye haber verdikten ve Sovyetler Birliği ile sıkı danışmalarda bulunduktan sonra, 11 Nisan 1936 günü Lozan Boğazlar Sözleşmesinin imzacısı İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan ve Romanya ile, Lozan'da görüşmelere katılmakla birlikte onu onaylamayan Sovyetler Birliği ve Yugoslavya'ya özdeş birer Muhtıra vererek, yeni bir Boğazlar Rejimini ortaya koymak üzere bir Konferans toplanmasını istemişti.

Konferansta Türkiye Delegasyonu, Dışişleri Bakanı Dr. Tevfik Rüştü Aras başkanlığında, Londra Büyükelçisi Fethi Okyar, Paris Büyükelçisi Suad Davaz, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri Büyükelçi Numan Menemencioğlu, Genel Kurmay İkinci Başkanı Korg. Asım Gündüz, Türkiye'nin Milletler Cemiyeti katındaki Sürekli Delegesi ve Sivas Milletvekili Necmettin Sadak'tan oluşuyordu. Ayrıca on biri diplomat, yedisi yüksek rütbeli asker, ikisi uzman yüksek memur, dördü enformasyon işleriyle görevli olmak üzere, 24 yardımcı bulunuyordu.

Montreux Konferansı, İtalya dışında, ilgili 9 Devletin katılmasıyla, 22 Hazirandan 22 Temmuza dek bir ay sürmüş ve yeni Sözleşmenin imzalanmasıyla sona ermiştir.

9 Kasım 1936 günü yürürlüğe girmiştir.

İtalya da Sözleşmeye 2 Mayıs 1938 günü katılınca, Bağıtlı Devletlerin sayısı 10 olmuştur.

Sözleşme, 1. Maddesiyle, Boğazlarda denizden geçiş ve gidiş-geliş serbestliği ilkesini ortaya koyup bunun öbür hükümlerle düzenlendiğini belirttikten sonra, I. Kesimde Ticaret gemilerinin geçiş rejimi düzenlenmektedir.

II. Kesimde, savaş gemilerinin barışta ve savaşta geçiş rejimi, Karadeniz’de kıyısı bulunan Devletler ile bulunmayanlara göre değişiklik göstermek üzere, düzenlenmiştir.

Türkiye'nin katılmadığı bir savaşta, savaşanların savaş gemilerinin geçişi ise yasaklanmıştır.

Eğer savaş zamanında Türkiye de savaşan ise ya da Türkiye kendisini yakın bir savaş tehdidi altında görüyorsa, yabancı savaş gemilerinin geçişini Türk Hükumeti istediği gibi düzenleyecektir.

III. Kesim uçakların geçişine ilişkin tek Maddeden (Me. 23) oluşmaktadır.

IV. Kesim "Genel Hükümler" başlığı ile, Türkiye'nin 1923 Lozan Sözleşmesiyle kurulan Uluslararası Boğazlar Komisyonunun yetki ve görevlerini üstlenmesine ilişkindir.

V. Kesimdeki "Son Hükümler" ile Sözleşmenin onaylanması, yürürlüğe girişi, ona katılma ve ortadan kaldırma koşullan, süresi, değişiklik getirme hiçim ve koşulları düzenlenmiştir.

Boğazlar Bölgesinin yeniden askerselleştirilmesine ilişkin hüküm Sözleşmeye ekli Protokol'e konulmuştur. Protokol'ün 1. Fıkrası uyarınca Türkiye, Sözleşme imzalanır imzalanmaz Boğazlan askerselleştirmiştir.

Türkiye Montreux Sözleşmesini özenle uygulamıştır.

Sovyetler Birliği (…) İkinci Dünya Savaşı sona erince, önemli kimi istemlerde bulunmuştur.

Montreux Sözleşmesinin ilk 20 yıllık süresi sonunda (9 Kasım 1946) ona son vermiş de değildir. Bağıtlı bir başka Devlet de ona son vermediğinden, Sözleşme böylece 20 yıllık sürenin sonunda, 28. Madde uyarınca, ona son verilinceye değin, kendiliğinden yürürlükte kalmakta bulunmuştur.

…Sözleşmenin üzerinden 45 yılı aşan bir zaman geçtiğinden, onun kimi hükümleri (Milletler Cemiyeti ile ilintili Maddeler, savaş gemilerinin tanımı, Japonya'nın üyelik durumu vb.) bugün varoluş nedenini yitirmiştir. Ayrıca, 2. Dünya Savaşından sonra Boğazlar konusuna yakın ilgi gösteren Amerika Birleşik Devletleri Sözleşleşmenin imzacıları içinde değildir.

Öte yandan, Boğazlardan geçişlerde kılavuz almanın isteğe bağlı kalması (Md. 2), 2. Dünya Savaşından beri büyük oranda artan trafik sonucu durmadan kazalara, yangınlara neden olmaktadır. Bunun yanı sıra Boğazlarda kirlenme artmış, balıkçılık olanakları azalmıştır. Kılavuz ve remorkör için saptanan harçlar da (Ek. 1) günümüzün koşullarına uymamaktadır.

Montrö Sözleşmesinin 60 yıllık uygulanması dolarken yeni sorunlar ortaya çıkmıştır. Bunların en önemlisi ticaret gemileri trafiğinin artması pek çok kazalara neden olmuş, özellikle tankerlerin geçişi İstanbul'u yangınlarla karşı karşıya bırakmıştır. 1994 yılında bir yabancı tankerin yanması üzerine hükümet, Montrö 'nün verdiği yetkiye dayanarak daha güvenli (safcty passage) bir geçiş için ilk kez bir Tüzük (Regulation) çıkarmak zorunda kalmıştır (s. 508).

Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme

Montreux, 20 Temmuz 1936

İşbu Sözleşmenin 24 Temmuz 1923 günü Lozan'da imza edilmiş olan Sözleşmenin yerine geçmesine karar vermişler…

Madde 1. Bağıtlı Yüksek Taraflar Boğazlarda denizden geçiş ve gidişgeliş serbestliği ilkesini kabul eder ve doğrularlar.

Kesim 1

Ticaret Gemileri

Madde 2. Barış zamanında, ticaret gemileri, bayrak ve yükü ne olursa olsun, gündüz ve gece, aşağıda 3. Maddenin hükümleri saklı kalmak üzere, hiç bir işleme [formalite] bağlı olmadan Boğazlardan geçiş ve geliş gidiş tam serbestliğinden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazların hiçbir limanında durmaksızın transit olarak geçerlerse, Türk Makamlarınca alınması işbu Sözleşmenin 1. Ekinde öngörülen resim ya da harçlardan [charges] başka hiç bir resim ve harca bağlı tutulmayacaklardır.

Kılavuzluk ve römorkaj isteğe bağlı kalır.

Madde 3. Ege Denizinden ya da Karadeniz’den Boğazlara girecek her gemi, uluslararası sağlık hükümleri çerçevesinde Türk yasalarıyla [Reglements] konulmuş sağlık denetiminden geçmek için, Boğazların girişine yakın bir sağlık Merkezinde duracaktır.

Madde 4. Savaş zamanında Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri, bayrak ve yük ne olursa olsun, 2. ve 3. Maddelerde öngörülen koşullar içinde, Boğazlardan geçiş ve gidişgeliş serbestliğinden yararlanacaktır.

Kılavuzluk ve römorkaj isteğe bağlıdır.

Madde 5. Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, Türkiye ile savaş durumundaki bir ülkeye ilintili olmayan ticaret gemileri, düşmana hiç bir biçimde yardım etmemek koşulu ile, Boğazlarda geçiş ve gidişgeliş serbestliğinden yararlanacaktır.

Madde 6. Türkiye, kendisinin pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidiyle karşılaştığı kanısında bulunduğu zamanda da 2. Madde hükümlerinin uygulanması sürdürülecektir.

Kılavuzluk, hu durumda, zorunlu kılınabilecek, ancak ücret alınmayacaktır.

Madde 7. "Ticaret Gemileri" deyimi işbu Sözleşmenin II. Kesiminde yazılı olanların dışındaki tüm gemileri kapsamı içine alır.

Kesim II

Savaş Gemileri

Madde 8. İşbu Sözleşme uyarınca savaş gemileri ve onların nitelikleri [specifications] ile tonajlarının hesabı için geçerli olacak tanım Sözleşmenin II. Ekinde gösterilen tanımdır.

Madde 9. Savaş donanmasının, sıvı olsun olmasın, yakıt taşıma için yapılmış olan yardımcı gemileri [Batiments auxiliaires] 13. Maddede öngörülen önbildirime bağlı tutulmayacak ve, Boğazlan ayrı ayrı geçmek koşulu ile, 14. ve 18. Maddeler gereğince sınırlandırılmış tonajların hesabına girmeyecektir. Bununla birlikte, öbür geçiş koşulları konusunda savaş gemileri gibi işlem görecektir.

Madde 10. Barış zamanında hafif su üstü gemileri [batiments Iegers de surface] küçük savaş gemileri [petits navires de combat] ve yardımcı gemiler Karadeniz’de kıyısı olan Devletlere ilintili bulunsunlar ya da bulunmasınlar, bayrakları ne olursa olsun, hiç bir resim ve yükleme bağlı tutulmadan Boğazlardan geçiş serbestliğinden yararlanacaklardır.

Madde 11. Karadeniz’de kıyısı olan Devletler 14. Maddenin 1. Fıkrasında yazılı tonajdan yüksek bir tonajda bulunan savaş hattı gemilerini [batiments de ligne ], Boğazlardan, birer birer ve yanlarında en çok iki torpito [torpilleur] olmak koşulu ile, geçirmek iznine sahiptirler.

Madde 12. Karadeniz’de kıyısı bulunan Devletler, bu Deniz dışında yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltı gemilerini, eğer tezgâha konulma ya da satın alma işinden Türkiye'ye zamanında haber verilmişse, üslerine katılmak üzere, Boğazlardan geçirmek hakkına sahip olacaklardır.

Gerek birinci, gerek ikinci durumda denizaltı gemileri Boğazlardan birer birer, gündüz ve su üzerinden geçecektir.

Madde 13. Savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi için Türkiye Hükümetine diplomasi yolu ile bir ön bildirim yapılması gerekir. Bu ön bildirimin normal süresi 8 gün olacaktır; ancak Karadeniz’de kıyısı bulunmayan Devletler için hu sürenin 15 güne çıkarılması umut edilir.

Madde 14. İşbu Sözleşmenin 11. Maddesinde ve III. Ekinde öngörülen durumlar kapsam dışı kalmak üzere, Boğazlarda transit olarak bulunabilecek tüm yabancı deniz kuvvetlerinin en yüksek tonaj toplamı 15.000 tonu geçmeyecektir.

Madde 15. Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri, taşımakta bulunabilecekleri hava ulaşım araçlarını [aeronefs] hiçbir durumda kullanamazlar.

Madde 16. Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri, hasar ya da deniz arızası durumları kapsam dışında kalmak üzere, geçişleri için gerekli sürelerden fazla Boğazlarda kalamazlar.

Madde 17. Yukarıdaki Maddelerin hükümleri, herhangi bir tonaj ya da bileşime sahip bir deniz kuvvetinin, Türkiye Hükümetinin çağrısı üzerine, Boğazlardaki bir limana sınırlı bir süre için bir nezaket [cour toisie] ziyaretinde bulunmasına engel olmaz.

Madde 18. 1 – Karadeniz’de kıyısı bulunmayan Devletlerin barış zamanında bu denizde bulundurabilecekleri tonaj toplamı şöylece sınırlandırılmıştır:

a) Aşağıdaki (b) Fıkrasında öngörülen durum kapsam dışında kalmak üzere, söz konusu Devletlerin toplam tonajı, 30.000'i aşmayacaktır.

b) Eğer herhangi bir zamanda Karadeniz’in en güçlü donanmasının tonajı, işbu Sözleşmenin imzası gününde bu Denizde en güçlü olan donanmanın tonajını en az 10.000 ton aşarsa, (a) Fıkrasında yazılı olan 30.000 tonajlık toplam o ölçüde ve en çok 45.000 tona varıncaya değin, artırılacaktır. Bu amaçla, her kıyı Devleti, işbu Sözleşmenin IV. Eki uyarınca, Türk Hükümetine her yılın 1 Ocak ve 1 Temmuz günlerinde Karadeniz’deki donanmasının tonaj toplamını bildirecek ve Türk Hükümeti de bu bilgiyi öbür Bağıtlı Yüksek Taraflar ile Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine iletecektir.

c) Karadeniz’de kıyısı bulunmayan Devletlerden herhangi birinin bu Denizde bulundurabileceği tonaj yukarıdaki (a) ve (b) Fıkralarında yazılı tonajın üçte ikisini geçmeyecektir.

d) Bununla birlikte, Karadeniz’de kıyısı bulunmayan bir ya da bir kaç Devlet bu Denize insancıl bir amaçla deniz kuvvetleri göndermek isterse, toplamı hiç bir durumda [hypothese] 8.000 tonu geçemeyecek olan bu kuvvetler, işbu Sözleşmenin 13. Maddesinde yazılı ön bildirime gerek olmaksızın (…)  Türk Hükümetinden alacakları izin üzerine Karadeniz’e girebilecektir.

2. Karadeniz’de bulunmalarının amacı ne olursa olsun, kıyısı bulunmayan Devletlerin savaş gemileri hu Denizde 21 günden çok kalamayacaktır.

Madde 19. Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, savaş gemileri 10-18. Maddelerde belirtilen koşullar içinde, Boğazlardan tam bir geçiş ve gidişgeliş serbestliğinden yararlanacaktır.

Bununla birlikte, savaşan herhangi bir Devletin savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi yasak olacaktır.

Madde 20. Savaş zamanında Türkiye savaşan durumda ise, 10-18. Maddeler hükümleri uygulanmayacaktır; savaş gemilerinin geçmesi tümüyle Türk Hükümetinin kararına bağlı olacaktır.

Madde 21. Türkiye, kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidiyle karşılaştığı kanısında ise, işbu Sözleşmenin 20. Maddesi hükümlerini uygulamak hakkına sahip olacaktır.

Madde 22. İçinde veba, kolera, sarıhumma, lekelihumma ya da çiçek olayları olan ya da içinde 7 günden az bir zamandan önce hastalıklar görülmüş bulunan savaş gemileri ile bulaşık limandan 24 saatin beş katından az bir zamandan beri ayrılmış olan savaş gemileri, Boğazlan karantina altına geçecek ve, Boğazların bulaştırılmasına olanak vermemek için, gerekli korunma önlemlerini gemi araçlarıyla almak zorunda olacaktır.

Kesim III

Hava Ulaşım Araçları

Madde 23. Sivil hava ulaşım araçlarının Akdeniz ile Karadeniz arasında geçişini sağlamak için, Türk Hükümeti Boğazların yasak bölgeleri dışında bu geçişe ayrılan hava yollarını gösterecektir.

Kesim IV

Genel Hükümler

Madde 24. Boğazlar Rejimine ilişkin 24 Temmuz 1923 günlü Sözleşme uyarınca kurulmuş olan Uluslararası Komisyonun yetkileri Türk Hükümetine geçirilmiştir.

Kesim V

Son Hükümler

Madde 26. İşbu Sözleşmede en kısa bir zamanda onaylanacaktır.

Madde 27. İşbu Sözleşme, yürürlüğe girişinden haşlayarak, 24 Temmuz 1923 günlü Lozan Barış Andlaşmasının imzacısı herhangi bir Devletin katılmasına açıktır.

Madde 28. İşbu Sözleşme, yürürlüğe girdiği günden haşlamak üzere, 20 yıllık bir süre için geçerli olacaktır.

Bununla birlikte, işbu Sözleşmenin 1. Maddesinde doğrulanan geçiş ve gidişgeliş serbestliği ilkesinin süresi sonsuzdur.

Söz konusu 20 yıllık sürenin sona ermesinden iki yıl önce hiçbir Bağıtlı Yüksek Taraf, Fransız Hükümetine bir sona erdirme ön bildirisi vermemişse, Sözleşme sona erdirici bir ön bildiri gönderilmesi gününden haşlamak üzere, 2 yıl geçinceye dek yürürlükte kalacaktır.

Madde 29. İşbu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden haşlayarak her beş yılın sonunda Bağıtlı Yüksek Taraflardan her biri, Sözleşmenin bir ya da bir kaç hükmünün değiştirilmesini önerme girişiminde bulunabilir.

Montreux'de, 20 Temmuz 1936 günü, 11 örnek olarak düzenlenmiştir.

EK 1

1. İşbu Sözleşmenin 2. Maddesi uyarınca alınabilecek olan resimler ve harçlar aşağıdaki çizelgede gösterilenler olacaktır. Türk Hükümetinin hu resim ve harçlardan kabul edebileceği indirimler, bayrak farkı gözetilmeksizin, uygulanacaktır.

a) Sağlık kontrolü: 0.075 (Frank, (Şu sırada 100 kuruş yaklaşık 2,5 Franktır))

c) Kurtarma hizmeti: Bu, Kurtarma sandalları, halat bağlayıcı roket İstasyonları, Sis düdükleri, Radyo farlar ile (b) Fıkrasına girmeyen ışıklı Şamandıralar ya da o türden başka tesisleri de kapsamı içine alır: 0.10 Frank

2. İşbu Ekin 1. Paragrafına bağlı çizelgede gösterilen resimler ve harçlar Boğazlardan iki kez geçiş içindir (gidiş-dönüş).

3. Eğer bir ticaret gemisi gidiş geçişinde, dönmeyeceğini bildirirse, işbu Ekin 1. Paragrafının (b) ve (c) Fıkralarında yazılı resim ve harçlar konusunda tarifenin yansını ödeyecektir.

EK II

"Ton" terimi, "metrik ton" denilmedikçe, 1.016 Kilogramlık (2.240 librelik) bir tonu belirler.

(gemilerle ilgili teknik bilgiler)

EK III

Japonya donanmasına ait üç Okul Gemisinden iki geminin Boğazlardaki limanları birlikte ziyaretine izin verilmesi kararlaştırılmıştır.

EK IV

1. İşbu Sözleşmenin 18. Maddesinde yazılı Karadeniz’de kıyısı bulunan Devletlere ilintili donanmaların tonaj toplamının hesabına girecek gemilerin sınıfları ve alt sınıfları…

Protokol

Bugünkü Sözleşmeyi imza ettikleri sırada, aşağıda imzalan bulunan yetkili Temsilciler, Hükümetlerini yükümlülük altına sokarak, aşağıdaki hükümleri kabul ettiklerini açıklarlar:

1. Türkiye, anılan Sözleşmenin giriş kesiminde tanımlanan Boğazlar Bölgesini hemen yeniden askerselleştirebilecektir [ remilitariser].

2. 15 Ağustos 1936 gününden başlayarak, Türk Hükümeti, bu Sözleşmede belirlenen rejimi geçici olarak uygulayacaktır.

3. İşbu Protokol bugünden başlamak üzere geçerli olacaktır.

Montreux'de, 20 Temmuz 1936 günü düzenlenmiştir.

...

Künye

Soysal, İsmail (2000), Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945) 1. Cilt (3. Baskı), Türk Tarih Kurumu, Ankara

LOZAN BARIŞ ANDLAŞMASI

1923 LOZAN BARIŞ ANDLAŞMASI

Bu Andlaşma (…) Türkiye'nin Misak - ı Milli ilkeleri çerçevesinde, dünyada yer almasını sağlamıştır.

Bu bakımdan, Almanya, Avusturya, Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu gibi yenilen devletlere, görüşme bile yapılmadan, zorla kabul ettirilmiş Versailles, Saint - Germain, Trianon, Neuilly, Sevres Barış Andlaşmalarından çok değişiktir.

Andlaşma, Türk - Yunan ilişkilerinde, Yunanlıların Megalo İdea savlarına da son verip iki Devlet arasında - tüm sorunları çözümleyememiş olsa da - bir siyasal denge kurmuş, dostluk ve işbirliği için bir temel hazırlanmıştır.

1920 ilkbaharından beri Batılı Müttefikler, Sevres Andlaşmasında Türkiye yararına kimi değişiklikler yapılmasını görüşmek üzere, İstanbul Hükümeti aracılığı ile ve onunla birlikte, Ankara Hükümetlerinden Londra'ya bir delegasyon yollamasını istemişti. Mustafa Kemal, barış görüşmelerinden kaçınıldığı izlenimi vermemek için, Dışişleri Bakanı Bekir Sami Başkanlığındaki bir Delegasyonu, İstanbul Hükümetininkinden ayrı olarak, göndermişti. 23 Şubattan 12 Mart 1921 gününe dek Londra'da yapılan görüşmeler olumlu bir sonuç vermemişti…

Mustafa Kemal, Yunanlılara karşı son harekâta hazırlanırken, Müttefikler yeniden bir barış girişiminde bulununca, Misak-ı Milli ilkelerine uygun bir barış olanağı aramış ve 1922 Şubatında Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal (Tengirşek)'i Londra ve Paris'te görüşmelerde bulunmakla görevlendirmişti.

Mustafa Kemal, İçişleri Bakanı Fethi (Okyar) Beyi kısa bir süre sonra Paris ve Londra'ya yollamıştı.

Paris'te Başbakan Poincare ile görüşen Fethi Beyi, Londra'da Dışişleri Bakanı Curzon kabul etmemişti.

Mudanya Silah Bırakışımından bir hafta sonra, üç Müttefik Devlet (İngiltere, Fransa ve İtalya) 27 Ekim günkü bir Nota ile Ankara ve İstanbul Hükümetlerini "Doğuya kesin bir barış getirme amacı ile" Lozan'da görüşmelere çağırmıştı.

(İstanbul'daki bir Hükümet) Müttefiklerin onu da Lozan'a çağırması üzerine, Meclis 1 Kasım 1922 günü bir kanunla Saltanat'ı kaldırmıştı.

Lozan Konferansı 20 Kasım 1922 günü Mont Benon Gazinosunda İsviçre Konfederasyonu Başkam M. Haab'ın bir konuşması ile açılmış ve onu Müttefikler adına İngiliz Dışişleri Bakanı Curzon'un ve arkasından İsmet Paşa'nın konuşmaları izlemişti.

…anlaşmazlıklar nedeniyle, hu görüşmeler 4 Şubatta kesilmiş, İsmet Paşa da Ankara'ya dönmüştü. 23 Nisanda yeniden başlayan görüşmeler 24 Temmuz 1923'de Barış Andlaşması ve Eklerinin imzalanması ile sona ermiştir.

Konferansa katılan devletlerin durumu şöyle idi:

1. Çağıran dört Müttefik Devlet: İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ile;

2. Yunanistan, Romanya, Sırp - Hırvat - Sloven Devleti ve Amerika Birleşik Devletleri bir yandan, Türkiye öte yandan, tüm görüşmelere çağrılan beş devlet;

3. Boğazlar Rejimi üzerindeki görüşmelere çağrılan Sovyet Rusya ile, hem Boğazlar Rejimine, hem de Trakya sınırına ilişkin konulardaki görüşmelere çağrılan Bulgaristan.

4. Belirli konulardaki görüşmelere ve belirli hükümlerle katılan Belçika ve Portekiz.

Lozan'da asıl savaşım İngiltere ile Türkiye arasında olacaktı. Bunu bilen İngiltere Lozan'a Dışişleri Bakam Curzon başkanlığında geniş bir Delegasyon yollamıştı.

İngiltere'nin ikinci yetkili temsilcisi İstanbul'daki Yüksek Komiseri Sir Harace G. Montagu Rumhold idi.

Sovyet Rusya Konferansa büyük ilgi göstermişti. Yalnız Boğazlar Rejimine ilişkin görüşmelere katılmakla birlikte kuliste öteki sorunları da izliyor ve Türk Delegasyonu ile temaslarda bulunuyordu.

Sovyet Rusya, beğenmediği için Boğazlar Sözleşmesini imzalamayacak ve onaylamayacaktı.

Barış Andlaşmasında en önemli konular (toprak değişmeleri, sınırlar, uyrukluk, Kapitülasyonların kaldırılması, azınlıkların korunması, Osmanlı Devlet Borçları, ilgili devletler uyruklarının hakları, yükümlülükleri, anlaşmazlıkların çözümlenmesi biçimi, Türkiye'nin katılacağı Sözleşmeler, açılacak ulaşım yolları, sağlık işleri, Savaş tutsakları, mezarlıklar vb.) açıklanmakta ve düzenlenmektedir.

Andlaşmanın kimi konularda (Boğazlar Rejimi, Trakya sınırının çizilmesi; Karaağaç ile Bozcaada ve İmroz Adalarının Türkiye'ye geçmesi işlemi) ortaya koyduğu temel hükümler ise Ek bağıtlarla düzenlenmiştir.

Barış Andlaşması

Bu temel metin 143 Maddedir ve nicelik olarak Lozan'da imzalanan bağıtlar paketinin yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır.

Sınırlar ve işgal edilen yerler konusu şöyledir:

a) Türkiye - Sovyet Rusya sınırı 16 Mart 1921 Moskova Andlaşması ile kesinlikle belirlenmiş olduğundan, zaten Sovyet Rusya'nın katılmadığı Lozan Konferansında yapılacak bir ş ey kalmamıştır. Metinde bu konuda hiç bir hüküm yoktur.

b) Türkiye - Suriye (Fransa) sının 20 Ekim 1921 Ankara'da Türk - Fransız Ön Barış Andlaşması ile belirlenmişti. Lozan Andlaşması, 3. Maddesiyle, bunu doğrulamıştır.

c) Bulgaristan ile sınır (…) Lozan'da bu doğrulanmıştır (Md. 2).

d) Yunanistan ile sınıra ve Adalar konusuna gelince: Trakya'da Mudanya Silah Bırakışımıyla öngörülen Meriç Irmağı sınırına, Andlaşmanın 2. Maddesiyle bir açıklık getiriliyor, ayrıca XV sayılı Protokol ile bu sınır üzerindeki Karaağaç bölgesi Türkiye'ye bırakılıyordu. Trakya' da bugünkü Türk - Yunan sınırı 3 Kasım 1926 günkü bir Protokol ile ilk kez işaretlenmiştir.

Çanakkale Boğazının güvenliği için, İmroz, Bozcaada ve Tavşan Adaları Türkiye'ye veriliyor…

e) Türkiye, İtalya'nın Libya Savaşı üzerine 1912 yılında işgal ettiği Rodos ile yöresindeki Onikiada ve Meis Adasının İtalyan egemenliğine geçmesini kabul ediyordu (Madde 15).

Bu adalar, İkinci Dünya Savaşından sonra, 10 Şubat 1947 günü Müttefiklerin İtalya ile yaptığı Paris Barış Andlaşmasının 14. Maddesiyle, askerlikten arındırılmış durumda tutulmak koşulu ile Yunanistan'a geçmiştir.

f) Türkiye, çoktandır İngiltere'nin elinde bulunan Mısır, Sudan ve Kıbrıs Adası üzerindeki egemenlik haklarından İngiltere yararına kesinlikle vazgeçiyordu (Md. 17-21).

Türkiye - Irak (İngiltere) sınırının ise, Andlaşmanın 3. üncü Maddesi ile 9 ay içinde iki Devlet arasında anlaşma yolu ile belirlenmesi, anlaşma yapılmazsa sorunun Milletler Cemiyeti Konseyine götürülmesi öngörülmüştü.

Musul bölgesi (…) 1926 yılında yapılan bir Andlaşma ile Irak (İngiltere)'a bırakıldı…

28. Madde ile Kapitülasyonların bütünü ile kaldırıldığı doğrulanmıştır.

Azınlıkların korunmasına ilişkin hükümler, (Madde 37-45)

II. Bölümde Osmanlı Devlet Borçlarının, bölüşülmesi ve ödenmesi biçimleri ile kişiler ve ortaklıklarla ilgili kimi parasal ilişkiler düzenlenmiştir.

Borçlar konusunda sonradan uygulama anlaşmazlıkları çıkınca, 13 Haziran 1928 günü yeni bir Anlaşma yapılmıştı. 1929 yılında Dünya ekonomik bunalımı ortaya ödeme zorlukları çıkarınca da, 22 Nisan 1933 günü Paris'te yapılan son bir Anlaşma ile Türkiye kendine düşen tüm borçlan, zamanından bile önce, ödemiş, böylece Lozan'da uzun tartışmalara konu olan bu sorun da tarihe karışmıştır.

III. Bölümde kişilerin ve ortaklıkların ilgili Devletlerle Savaş nedeniyle ortaya çıkan ekonomik sorunları, bunların çözüm biçimleri düzenlenmiştir.

IV. Bölüm, barış ile birlikte ulaşım yollarının ve haberleşme araçlarının düzenlenmesi ve kimi sağlık sorunlarıyla ilgilidir.

V. Bölümde Savaş tutsakları, mezarlıklar işleri ve kimi genel hükümler - ki bu arada Andlaşmanın yürürlüğe girme koşulları - düzenlenmektedir.

Boğazlar Rejimine ilişkin Sözleşme

Boğazlar rejiminin Karadeniz’de kıyısı olan ülkelerin bir sorunu olduğunu savunan Sovyet Rusya ile geçiş özgürlüğü tezini savunan İngiltere arasında Konferansta çetin tartışmalar olmuştu. Türkiye 16 Mart 1921 Moskova Andlaşmasıyla kıyı ülkelerin yetkisi tezini kabul etmişti.

Sevres Andlaşmasına göre Türkiye yararına bir ilerleme sayılan Lozan Boğazlar Sözleşmesinin başlıca iki eksiği kalmıştı: Birincisi Boğazların askerlikten arındırılmasıdır. İkincisi, Boğazlar Komisyonudur.

Trakya sınırına ilişkin Sözleşme

Barış Andlaşmasının 24. üncü Maddesinde belirtilen bu Sözleşme ile Trakya'da Türkiye'nin Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırının iki yanında 30 Km. lik şeritlerin askerlikten arındırılacağı…

Oturma ve Yargı Yetkisi Konusunda Sözleşme

Bu Sözleşme (sürelidir ve süresi) 7 yıl olarak saptanmıştı.

Ticaret Sözleşmesi

5 yıllık bir süre için kabul edilmiştir. Bununla birlikte, Türkiye için önemli bir yenilik olan kabotaj hakkı bu Sözleşmenin 9. Maddesinde yer almıştır.

Türk ve Rum Nüfus Mübadelesi

Sözleşme ile Türkiye'de ortodoks dinine bağlı Rumlar ile Yunanistan'daki Müslümanların mübadelesi öngörülüyor; ancak İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Müslümanlar mübadele dışı bırakılıyordu.

Sivil Tutukluların geri verilmesi ve Savaş Tutsaklarının Mübadelesi

30 Ocak 1923 günü imzalanmış…

Genel Affa ilişkin Açıklama ve Protokol

Yunanistan'daki Müslüman Mallarına ilişkin Açıklama

Yunan Hükümeti, 18 Ekim 1912 gününden önce Yunanistan'dan ayrılmış Müslüman kişilerin mallarıyla ilgili haklarının, karşılıklı olma koşulu ile korunmasını yükümlenmiştir.

Sağlık İşlerine ilişkin Açıklama

Lozan'da, 5 yıllık bir süre için yapmak zorunda kaldığı bu Açıklama ile, sınır sağlık işlerinde üç Avrupalı danışmanın Türk Hükümeti emrinde çalışmasını kabul etmişti.

Beş yıl sonunda Beyanname kendiliğinden ortadan kalkmıştır.

Adaletin Yönetimine ilişkin Açıklama

Türkiye bu Açıklamayı da 5 yıllık bir süre için yapmak zorunda kalmış ve Avrupalı hukuk danışmanlarım hizmetine almıştı.

Osmanlı İmparatorluğunda verilmiş kimi ayrıcalıklara ilişkin Protokol

Türkiye'nin bu Protokol'ün kimi hükümlerini, sermayesinin çoğu öteki Bağıtlı Devletler uyruklarının olan Osmanlı Ortaklıklarına da uygulanacağı belirtilmektedir.

İngiltere, Fransa ve İtalya Silahlı kuvvetlerince işgal edilen Türk topraklarının boşaltılmasına ilişkin Protokol

Müttefik Devletlerin Lozan Andlaşması imzalandığı sırada işgal etmekte olduğu İstanbul ve Boğazlar Bölgelerini (…) boşaltması öngörülmüş (…) 4 Ekimde boşaltma sona ermiş, İstanbul ve Boğazlar bölgesi Türk Kuvvetlerine teslim edilmiştir.

Lozan Konferansı Son Bağıtı

Bunda, Lozan Konferansına katılan tüm Devletlerin yetkili Temsilcilerinin çizelgesi verilmekte ve imzalanan 17 Bağıt sayılmaktadır.

Türkiye'de, Andlaşma ve Ekleri Fransızcadan Türkçeye çevrildikten sonra, bunlar Büyük Millet Meclisine 21 Ağustos 1339 (1923) günü sunulmuş, 22-23 Ağustosta bu konuda Meclis'te yapılan görüşmeler üzerine, 23 Ağustos günü 341, 342, 343 ve 344 sayılı dört ayrı Yasa ile onaylanmıştır.

Barış Andlaşması

Lozan, 24 Temmuz 1923

Bölüm: I

Siyasal Hükümler

Madde l- İşbu Andlaşmanın yürürlüğe konulması gününden başlayarak, bir yandan Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Sırp · Hırvat - Sloven Devletleri ve öte yandan Türkiye ve onların uyrukları arasında barış durumu kesinlikle yeniden kurulmuş olacaktır.

Madde 2- Karadeniz'den Akdeniz'e dek Türkiye'nin sınırı:

Bulgaristan ile: Rezvaya ağzından Türkiye, Bulgaristan ve Yunanistan sınırlarının Meriç üzerinde kesiştiği noktaya dek,

Yunanistan ile:

Oradan Arda ve Meriç ırmaklarının birleştiği noktaya dek,

Bosna Köyünü Türkiye'de bırakan belirgin ölçüde düz bir çizgi.

Çörek köyü, beşinci Maddede anılan Komisyonca halkın çoğunluğunun Türk ya da Rum olarak belirlenmesine göre, Türkiye'ye, ya da Yunanistan'a verilecektir.

Madde 3- Karadeniz'den İran sınırına dek Türkiye'nin sının aşağıdaki biçimde saptanmıştır.

Suriye ile;

20 Ekim 1921 günü yapılan Fransa - Türkiye Andlaşmasının 8. Maddesinde tanımlanmış sınır.

Irak ile:

Türkiye ile Irak arasındaki sınır dokuz ay içinde Türkiye ile Büyük Britanya arasında dostça belirlenecektir.

Madde 4- (…) Andlaşma metni ile haritalar arasında aykırılık ortaya çıkarsa Andlaşma metni geçerli olacaktır.

Madde 5- (Sınır Çizim Komisyonu)

Madde 6- (…) deniz sınırları kıyıdan üç milden aşağı uzaklıktaki ada ve adacıkları kapsar.

Madde 7- (Sınır Çizim Komisyonu)

Madde 8- (Sınır Çizim Komisyonu)

Madde 9- İlgili Devletler (…) sınır işaretlerini korumağı yükümlenirler.

Madde 10- (Sınır işaretleri)

Madde 11- Sınırlamaya ilişkin kesin tutanaklar…

Madde 12- İmroz ve Bozca Adaları ile Tavşan Adaları dışında, Doğu Akdeniz Adaları ve özellikle Limni, Semendirek, Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya Adaları üzerinde Yunan egemenliğine ilişkin (…) hükümleri (…) doğrulanmıştır. Asya kıyısından üç milden az uzaklıkta bulunan Adalar, işbu Andlaşmada tersine hüküm olmadıkça, Türkiye egemenliği altında kalacaktır.

Madde 13- Barışın korunmasını sağlamak amacı ile Yunan Hükümeti, Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya Adalarında aşağıdaki önlemlere saygı göstermeği yükümlenirler:

Birincisi: Bu Adalarda hiçbir deniz üssü ve hiçbir istihkâm kurulmayacaktır.

İkincisi: Yunan savaş uçakları ve öteki hava araçlarının Anadolu kıyısındaki topraklar üzerinde uçması yasaklanacaktır.

Buna karşılık, Türkiye Hükümeti de savaş uçaklarının ve öteki hava araçlarının sözügeçen Adalar üzerinde uçmasını yasaklayacaktır.

Üçüncüsü: Sözkonusu Adalarda Yunan Silahlı Kuvvetleri, silah altına alınıp yerinde eğitilebilecek olan normal askersel birlikle ve tüm Yunanistan topraklarındaki jandarma ve polis sayısı ile orantılı olacak, bir jandarma ve polis örgütü ile sınırlı kalacaktır.

Madde 14- Türkiye egemenliği altında kalan İmroz ve Bozca Adaları, (…) müslüman olmayan yerli halka her bakımdan güven verici özel bir yerel yönetimden yararlanacaktır.

Madde 15- Türkiye aşağıda sayılan Adalar üzerindeki tüm hak ve senetlerinden İtalya yararına vazgeçer: Bugün İtalya'nın işgali altında bulunan Astampalya (Astropalia), Rodos (Rhodes), Kalki (Calki), Skarpanto, Kazos (Casso), Piskopis (Tilos), Misiros (Misyros), Kalimnos (Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Sombeki (Simi) ve İstanköy (Kos) Adaları ile bunlara bağlı olan adacıklar ve Meis (Castelloıizo) Adası…

Madde 16- Türkiye işbu Andlaşmada belirlenen sınırları dışındaki tüm topraklar ile (…) Adalarda (…) sahip olduğu tüm hak ve senetlerden vazgeçtiğini açıklar.

Madde 17- Türkiye'nin Mısır ve Sudan üzerindeki tüm hukuk ve senetlerinden vazgeçmesine ilişkin hüküm 5 Kasım 1914 gününden haşlayarak geçerlidir.

Madde 18- Mısır'dan alınan vergi karşılık gösterilerek sağlanan Osmanlı istikrazlarına, yani 1855, 1891, 1894 istikrazlarına ilişkin tüm bağlantı ve yükümlerden Türkiye aklanmıştır.

Madde 19- Mısır Devleti…

Madde 20- Türkiye, Britanya Hükümetince Kıbrıs'ın 5 Kasım 1914'te açıklanan ilhakını tanıdığını bildirir.

Madde 21- 5 Kasım 1914 tarihinde Kıbrıs Adasında yerleşmiş olan Türk uyrukları, yerel yasanın belirlediği koşullara göre, İngiltere uyrukluğuna geçecek ve böylece Türk uyrukluğunu yitireceklerdir. Bununla birlikte, bu Türkler, isterlerse (…) Türk uyrukluğunu seçebileceklerdir. Bu durumda, seçme haklarını kullandıkları günü izleyen on iki ay içinde Kıbrıs Adasından ayrılmak zorunda kalacaklardır.

Madde 22- Türkiye (…) Trablusgarp (Libya) üzerinde sahip olmuş bulunduğu tüm hak ve ayrıcalıkların kesinlikle kaldırılmış olmasını tanıdığını açıklar.

Özel Hükümler

Madde 23- Bağıtlı Yüksek Taraflar (…) Çanakkale Boğazında, Marmara Denizinde ve Karadeniz Boğazında denizden ve havadan, gerek barış, gerek savaş zamanlarında özgürce geçiş ve gidiş – geliş ilkesini kabul ve açıklama konusunda anlaşmışlardır.

Madde 24- (Sınır rejimi)

Madde 25- Türkiye kendisi ile yan yana savaşmış Devletler ile öteki bağıtlı Devletler arasında yapılan Barış Andlaşmaları ve ona ek Sözleşmelerin geçerliğini tanımağı (…) yükümlenir.

Madde 26- Türkiye şimdiden Almanya'nın Avusturya'nın, Bulgaristan'ın, Yunanistan'ın, Macaristan'ın, Polonya'nın, Romanya'nın, Sırp - Hırvat - Sloven Devleti ve Çek - Slovakya Devletinin sınırlarını (…) tanıdığını ve kabul ettiğini açıklar.

Madde 27- Türkiye Hükümeti ya da Türkiye makamlarınca, Türkiye toprakları dışında, (…) öteki Devletlerin egemenliği altında ya da koruyuculuğunda bulunan toprakların yurttaşları ile Türkiye'den ayrılan toprakların yurttaşları üzerinde siyasal, yasama ya da yönetimsel konularda, her ne nedenle olursa olsun, hiçbir yetki ya da yargı hakkı kullanılmayacaktır.

Madde 28- Bağıtlı Yüksek Taraflar Türkiye'de Kapitülasyonların tümü ile kaldırılmasını, her biri kendisi ile ilgili olarak, kabul ettiklerini açıklarlar.

Madde 29- Fransız uyruklu Faslılar ve Tunuslular Türkiye'de öteki Fransız uyruklarına uygulanan rejimin, her bakımdan tıpkısına bağlı olacaklardır.

Trablusgarp ve Bingazi halkı Türkiye'de öteki İtalyan uyruklarına uygulanan rejimin her bakımdan tıpkısına bağlı olacaktır.

Uyrukluk

Madde 30- Türkiye' den ayrılan topraklarda yerleşmiş Türk uyrukları (…) yerel yasaların koşulları içinde bu toprakların geçtiği Devletin uyruğu olacaklardır.

Madde 31- 18 yaşını geçmiş olup da 30. Madde hükümleri uyarınca Türk uyrukluğunu yitiren ve kendiliğinden yeni bir uyrukluk kazanan kişiler, işbu Andlaşma yürürlüğe konulduğu günden haşlayarak, iki yıllık süre içinde Türk uyrukluğunu seçmek hakkına sahip olacaklardır.

Madde 32- Türkiye' den ayrılan topraklarda yerleşmiş (…) 18 yaşını geçmiş kişiler, bu Andlaşmanın yürürlüğe konulması gününden haşlayarak iki yıllık süre içinde, halkının çoğunluğu kendi soyundan olan Devletlerden birinin uyrukluğunu, o Devletin izni koşulu ile seçebileceklerdir.

Madde 33- …seçme haklarını kullanan kişiler hunu izleyen 12 ay içinde konutlarını seçme haklarını lehine kullandıkları devlet topraklarına geçirmek zorundadırlar.

Madde 34- Türkiye' den ayrılan bir yerin yerli halkından 18 yaşını geçmiş olan Türk uyrukları, (…) yöneten hükümet de buna izin vermesi koşulu ile asıl halkından bulundukları topraklarda yürürlükte olan uyrukluğu edinmekte seçme hakkına sahiptirler.

Madde 35- (…)

Madde 36- İşbu Kesim hükümlerinin uygulanmasına ilişkin olan tüm konularda evli kadınlar kocalarının ve 18 yaşından aşağı olan çocuklar da ana babalarının bağlı oldukları koşullara uyacaklardır.

Azınlıkların Korunması

Madde 37- Türkiye, 38.den 44.e dek Maddelerde belirtilen hükümlerin temel yasalar [Les Lois fondamentales] olarak tanınmasını (…) hiç bir yasanın, hiç bir yönetmeliğin ve hiçbir resmi işlemin sözkonusu hükümlere üstün sayılmamasını yükümlenir.

Madde 38- Türkiye Hükümeti, doğum, milliyet, dil, soy ya da din ayırt etmeksizin, Türk halkının tümünün yaşam ve özgürlüklerini, en geniş biçimde, korumayı yükümlenir.

Madde 39- Müslüman olmayan azınlıklara mensup Türk yurtdaşları Müslümanlarla özdeş medeni ve siyasal haklardan yararlanacaklardır.

Türkiye'nin tüm halkı, din ayırt edilmeksizin, yasa önünde eşit olacaktır.

Madde 40- Müslüman olmayan azınlıklara ilintili olan Türk yurttaşları hukuk bakımından ve fiilen öteki Türk yurttaşlarına uygulanan işlemlerin ve sağlanan güvencelerin tıpkısından yararlanacaklar…

Madde 41- Genel öğretim konusunda Türk Hükümeti, Müslüman olmayan yurttaşların (…) çocuklarının ilk okullarda kendi dilleriyle öğretim görmelerini sağlamak üzere, gerekli kolaylığı gösterecektir.

Madde 42- Türkiye Hükümeti Müslüman olmayan azınlıkların aile ya da kişi statüleri konusunda, bu sorunların sözü geçen azınlıkların törelerine göre çözümlenmesine uygun her türlü hükümleri koymayı kabul eder.

Anlaşmazlık olursa, Türkiye Hükümeti ile Milletler Cemiyeti Meclisi, birlikte, Avrupalı hukukçular arasından bir üst hakem atayacaktır.

Türkiye Hükümeti söz konusu azınlıkların Kiliseleri, Havraları, mezarlıkları ve öteki dinsel kurumlarına her türlü koruyuculuğu göstermeyi yükümlenir.

Madde 43- Müslüman olmayan azınlıklara mensup Türk yurttaşları, inançlarına aykırı ya da dinsel ayinlerini bozucu herhangi bir işlem yapmaya zorlanamayacakları gibi, hafta tatilleri vs.

Madde 44- Türkiye, işbu Kesimin yukarıdaki Maddelerinin, Türkiye'nin Müslüman olmayan azınlıklarına ilişkin bulunduğu ölçüde uluslararası toplumu ilgilendirici nitelikte yükümler getirdiğini ve onların Milletler Cemiyetinin güvencesi altına konulmasını kabul eder.

Madde 45- İşbu Kesim hükümleri ile Türkiye'nin Müslüman olmayan azınlıkları için tanınan haklar, Yunanistan tarafından da, kendi topraklarında bulunan Müslüman azınlığa tanınmıştır.

Parasal Hükümler

Osmanlı Devlet Borçları

Madde 46- İşbu Kesime ekli çizelgede gösterilen Osmanlı Devlet Borçları, (…) Türkiye ile (…) Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılarak (…) yeni kurulan devletler arasında bölüşülecektir.

Madde 47- …ilgili devletlerden her birine düşen yıllık taksitlerin tutarını, bu Andlaşmanın yürürlüğe konulduğu günden başlayarak, 3 ay içinde 50. ve 51. Maddelerde konulan ilkelere göre saptayacak ve bu tutarı sözü geçen devletlere bildirecektir.

Taraflar arasında çıkabilecek tüm anlaşmazlıklar, (…) Milletler Cemiyeti Meclisinin göstereceği bir Hakeme götürülecek…

Madde 48- (…)

Madde 49- (…)

Madde 50- (…)

Madde 51- (…)

Madde 52- (…)

Madde 53- (…)

Madde 54- (…)

Madde 55- (…)

Madde 56- (…)

Madde 57- (…)

Çeşitli Hükümler

Madde 58- Bir yandan Türkiye, öte yandan (Yunanistan dışında) öteki Bağıtlı Devletler (…) 1914 günü ile bugünkü Andlaşmanın yürürlüğe konulması günü arasında geçen süre içinde, gerek savaş eylemleri, gerek istimval, el koyma, kullanım ya da zoralım önlemleri yüzünden doğan, kayıp, zarar ve ziyanlar nedeniyle her türlü para istemlerinden, karşılıklı olarak vazgeçerler.

Bununla birlikte, yukarıdaki hüküm işbu Andlaşmanın III. Bölümünde yazılı hükümleri (Ekonomik hükümler) zedelemeyecektir.

Almanya ve Avusturya tarafından devredilmiş olan altın para üzerindeki her türlü haklarından, Türkiye (Yunanistan dışarıda kalmak üzere) öteki Bağıtlı Devletler yararına vazgeçer.

Türkiye, Osmanlı Hükümetince İngiltere'ye ısmarlanmış olup Britanya Hükümetince 1914 yılında müsadere edilmiş savaş gemileri için ödenmiş bulunan paraların geri verilmesini, ne Britanya Hükümetinden, ne de onun uyruklarından istememeği kabul ve bu konuda her türlü istemlerinden vazgeçer.

Madde 59- Yunanistan, savaş yasalarına aykırı olarak Anadolu'da Yunan Ordusunun ya da yönetiminin eylemlerinden doğan zararların onarımı yükümünü tanır.

Öte yandan, Türkiye, Yunanistan'ın savaşın uzamasından ve onun sonuçlarından doğan parasal durumunu göz önünde tutarak onarım konusunda Yunan Hükümetine karşı her türlü istemlerinden kesinlikle vazgeçer.

Madde 60- Osmanlı İmparatorluğundan kendilerine toprak verilmiş ya da verilmekte olan Devletler, Osmanlı İmparatorluğunun işbu topraklar üzerindeki tüm taşınır ve taşınmaz mallarına, karşılık ödemeden, sahip olacaklardır.

Madde 61- Türkiye'den başka bir Devletin uyruğuna geçmiş olup (…) maaşları nedeniyle Türkiye Hükümetine karşı hiç bir istemde bulunamayacaklardır.

Madde 62- (Almanya, Avusturya ve Macaristan) Türkiye’den alacaklı bulundukları tüm alacakların öteki Bağıtlı Devletlere geçirilmesini [transfert] Türkiye kabul eder.

Türkiye'nin Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'dan alacakları da sözü geçen Bağıtlı Devletlere geçirilmiştir.

Madde 63- (…)

Ekonomik Hükümler

Madde 64- (…) Bu Bölümün "Müttefikler uyruklarına" ilişkin hükümlerinden, Müttefik Devletler uyruğuna sahip olmamakla birlikte, gerçekte bu Devletlerce korunmakta bulunmaları nedeniyle, Osmanlı makamlarınca Müttefik uyruğu gibi işleme bağlı tutulmuş ve bu yüzden zarar görmüş olan kişiler de yararlanacaktır.

Madde 65- 29 Ekim 1914 günü Müttefik Devletler uyruğu bulunan kişilerin olup işbu Andlaşmanın yürürlüğe konulduğu gün Türk kalacak topraklar üzerinde kimliği belirlenecek mallar, haklar ve çıkarlar, bulundukları durumda, hak sahiplerine hemen geri verilecektir.

Türk uyruklarının olup (…) Osmanlı İmparatorluğundan ayrılarak bugün söz konusu Devletlerin egemenliği altında tutulan topraklar üzerinde kimliği belirlenebilecek mallar, haklar ve çıkarlar da, bulundukları durumda, hak sahiplerine hemen geri verilecektir.

Madde 66- …düşman malları, hakları ve çıkarları üzerinde Bağıtlı Yüksek Taraflarca girişilen tüm tasarruf işlemleri ve başkaca olağanüstü savaş önlemleri, arıtma işlemi henüz sona ermemiş ise, hemen kaldırılacak ve durdurulacaktır. Sahiplerinin istemleri, söz konusu mallar, haklar ve çıkarlar, kimliği belirlenir belirlenmez, geri verilmek üzere yerine getirilecektir.

Madde 67- (Taraflar) her türlü taşınmaz malların ülkelerinde aranması ve geri verilmesi konusunda hem gerekli yönetimsel önlemler alınması, hem de ilgili tüm belgelerin teslimi yolu ile kolaylık gösterilmesini, karşılıklı olarak, yükümlenirler.

Madde 68- Türkiye'nin Yunan Ordusunca işgal edilmiş bulunan bölgelerinde Yunan makamları ya da yönetimi ile Türk uyrukları arasında yapılmış sözleşmelerden doğan borçlar, işbu sözleşmelerde yazılı koşullar içinde, Yunan Hükümetince ödenecektir.

Madde 69-  1 Ağustos 1914'de yararlandıkları rejim gereğince, Müttefik Devletler uyruklarının ve mallarının bağlı olmadığı hiçbir vergi, resim ya da ek resim, 1922-23 Bütçe yılından önceki Bütçe yılları için, söz konusu uyruklardan ya da onların malları üzerinden alınmayacaktır.

Madde 70- (…)

Madde 71- Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Romanya ve Sırp - Hırvat - Sloven Devleti ya da onların uyrukları, kendi mal, hak ve çıkarları konusunda 29 Ekim 1914 gününden önce Osmanlı Hükümeti önünde istem ileri sürmüş ya da dava açmış bulunuyorsa, işbu Bölümün hükümleri, söz konusu istemler ya da davaları hiçbir biçimde zedelemeyecektir.

Madde 72- Bugünkü Andlaşma ile Türk kalan topraklar üzerinde Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan'ın ya da onların uyruklarının olup da işbu Andlaşmanın yürürlüğe konulmasından önce Müttefik Hükümetlerce alınmış ya da işgal edilmiş bulunan mallar, haklar ve çıkarlar, söz konusu Hükümetler ile, Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan Hükümetleri ya da onların ilgili uyrukları arasında gerekli anlaşmaların [arrangements] yapılmasına dek, Müttefik Hükümetlerin ellerinde kalacaktır.

Sözleşmeler ve Süre Aşımları

Madde 73- …sonradan düşman durumuna gelmiş olan Taraflar arasında o Maddede yazılı günden önce yapılmış olup (…) içerdikleri hükümlere ve işbu Andlaşmanın hükümlerine bağlı bulunmak koşulu ile, yürürlükte kalırlar.

Madde 74- Sigorta Sözleşmeleri…

Madde 75- …ayrıcalık sözleşmeleri dışarıda tutulmak üzere, sonradan birbiriyle düşman durumuna gelen kişiler arasında yapılmış sözleşmeler, tarafların düşman oldukları günden başlayarak kaldırılmış sayılacaktır.

Madde 76- (…)

Madde 77-  30 Ekim 1918'den sonra Müttefikler uyrukları ile Türk uyrukları arasında yapılmış sözleşmeler geçerli sayılıp genel hukuk hükümlerine bağlı olacaktır.

30 Ekim 1918 gününden sonra, 16 Mart 1920 gününe dek, İstanbul Hükümeti ile, yöntemine uygun biçimde yapılmış sözleşmeler de geçerli sayılıp genel hukuk hükümlerine bağlı olacaktır.

Madde 78-  Sonradan düşman durumuna gelmiş taraflar arasında (…) ortaya çıkabilecek olan tüm anlaşmazlıklar, Karma Hakem Mahkemesince çözümlenecektir.

Madde 79- (…)

Madde 80- (…)

Madde 81- (…)

Madde 82- (…)

Madde 83- (…)

Yaşam Sigortaları

Bir sigortacı ile sonradan düşman olmuş bir kişi arasında yapılmış olan yaşam sigorta sözleşmeleri, savaş durumunun haşlaması ya da o kişinin düşman olması nedeniyle, ortadan kalkmış sayılmayacaktır (s. 124-125).

Borçlar

Madde 84-  Bağıtlı Yüksek Taraflar, Savaştan önce yapılmış sözleşmeler gereğince, savaştan önce ya da savaş sırasında ödenmesi zamanı gelmiş olup Savaş nedeniyle ödenmemiş bulunan borçların, sözleşmelerde yazılı koşullar içinde ve üzerinde anlaşılan para ile, o paranın çıkarıldığı ülkedeki kuru üzerinden ödeneceğini kabul ederler.

Madde 85- (…)

Sınai, Edebi ve Güzel Sanatlar Mülkiyeti

Madde 86- …edebi ya da güzel sanatlar mülkiyet hakları (…) bu haklardan savaş durumunun haşladığı sırada yararlanmış olan kişilerin ya da onların hak sahiplerinin yararına yeniden tanınacak ya da geri verilecektir.

Madde 87- (…)

Madde 88- (…)

Madde 89- (…)

Madde 90- (…)

Madde 91- (…)

Karma Hakem Mahkemesi

Madde 92- Bu Mahkemelerden her biri, ikisi ilgili Hükümetlerin her birince atanmak üzere, üç üyeden oluşacaktır.

Başkan ilgili iki Hüküm et arasında anlaşılarak atanacaktır.

Bu Andlaşmanın yürürlüğe konulduğu günden haşlayarak iki aylık süre içinde hu anlaşma gerçekleştirilemezse, söz konusu Başkan, ilgili Hükümetlerden birisinin istemi üzerine, Lahey Uluslararası Sürekli Adalet Mahkemesi Başkanınca, Savaş sırasında tarafsız kalmış olan Devletler uyrukluğundaki kişiler arasından atanacaktır.

Madde 93- Karma Hakem Mahkemelerinin merkezi İstanbul olacaktır.

Madde 94- …Üyelerinin çoğunluğunun verdiği karar Mahkemenin kararı olacaktır.

Bağıtlı Yüksek Taraflar, Karma Hakem Mahkemelerinin kararlarını kesin saydıklarını (…) bunların tüm toprakları üzerinde yerine getirilmesini sağlamayı kabul etmişlerdir.

Madde 95- (…)

Madde 96- (…)

Madde 97- (…)

Madde 98- (…)

Andlaşmalar

Madde 99- İşbu Andlaşmanın yürürlüğe konulmasından sonra ve onun içerdiği hükümler bozulmaksızın, aşağıda sayılan ekonomik ya da teknik nitelikteki çok taraflı Andlaşmalar, Sözleşmeler, Anlaşmalar, Türkiye ile öteki Bağıtlı Devletlerden hunlara taraf olanlar arasında yeniden yürürlüğe gireceklerdir.

(1). Denizaltı kablolarının korunmasına ilişkin 14 Mart 1884, l Aralık 1886 ve 23 Mart 1887 günlü Sözleşmeler ile 7 Temmuz 1887 günlü bütünleyici [de clôture] Protokol;

(2). Gümrük tarifelerinin yayımlanmasına ve gümrük tarifelerinin yayımlanması için uluslararası bir Birlik kurulmasına ilişkin 5 Temmuz 1890 günkü Sözleşme;

(3). Paris'te Uluslararası Sağlık Ofisi kurulmasına ilişkin 9 Aralık 1920 Anlaşması [Arrangement];

(4). Roma'da Uluslararası bir Tarım Enstitüsü kurulmasına ilişkin 7 Haziran 1905 günlü Sözleşme;

(5). Escaut Irmağı üzerinde geçiş resminin satın alınmasına ilişkin 16 Temmuz 1863 günlü Sözleşme;

(6). İşbu Andlaşmanın 19. Maddesindeki özel hükümleri saklı kılmak koşulu altında, Süveyş Kanalının özgürce kullanılmasını güvence altına alacak bir rejim saptanmasına ilişkin 29 Ekim 1888 günlü Sözleşme;

(7). 30 Kasım 1920 günlü Madrit'te imzalanan Sözleşme ve Anlaşmalarla birlikte, Evrensel Posta Birliğine ilişkin Sözleşme ve Anlaşmalar;

(8). 10 - 22 Temmuz 1875 günü Sen - Petersburg [bugünkü Leningrad] da imzalanan Uluslararası Telgraf Sözleşmeleri ve 11 Haziran 1908 de Libzon'da Uluslararası Telgraf Konferansında kararlaştırılan Tüzükler ve Tarifeler;

Madde 100- Türkiye aşağıda sayılan Sözleşmelere ya da Anlaşmalara katılmağı ve onları onaylamağı yükümlenir.

(1). Otomobillerin uluslararası dolaşımına ilişkin 11 Ekim 1909 günlü Sözleşme;

(2). Gümrük resmine bağlı vagonların kurşunlanarak kapatılmasına ilişkin 15 Mayıs 1886 günlü Anlaşma ve 18 Mayıs 1907 günkü Protokol;

(3). Denizlerde çarpışma, yardım ve kurtarma işlerine ilişkin kimi kuralların birleştirilmesiyle ilgili 23 Eylül 1910 günlü Sözleşme;

(4). Hastahane gemilerinin limanlarda resim ve vergilerden bağışıklığına ilişkin 21 Aralık 1904 günlü Sözleşme;

(5). Kadın ticaretinin yasaklanmasına ilişkin 18 Mayıs 1904, 4 Mayıs 1910 ve 30 Eylül 1921 günlü Sözleşmeler;

(6). Fuhuş ile ilgili yayınların yasaklanmasına ilişkin 4 Mayıs 1910 günlü Sözleşme;

(7). 54, 88 ve 90. Maddelerin saklı kalması koşulu ile, 17 Ocak 1912 günlü Sağlık Sözleşmesi;

(8). Filoksera hastalığına karşı alınacak önlemlere ilişkin 3 Ekim 1881 ve 15 Nisan 1889 günlü Sözleşmeler;

(9). Afyon konusunda 23 Ocak 1912 günü La Haye'de imzalanan Sözleşme ile 1914 Ek Protokolü;

(10). 5 Temmuz 1912 günlü Uluslararası Telsiz Telgraf Sözleşmesi;

(11). Afrika'da alkollü maddelerin bağlı tutulacağı rejime ilişkin Saint - Germain - en - Laye'de imzalanan 10 Eylül 1919 günlü Sözleşme;

(12). 26 Şubat 1885 günlü Berlin Genel Bağıtı ile 2 Temmuz 1890 günlü Brüksel Demeci ve Genel Senedinin yeniden incelenmesi konusunda Saint - Germain - en - Laye'de imzalanan 10 Eylül 1919 günlü Sözleşme;

(13). Eğer Türkiye l Mayıs 1920 günlü Protokol hükümlerinin uygulanmasıyla coğrafya durumunun gerektirdiği değişikliklere kavuştuğunu görürse, Havayolu ile Gezilerin Düzenlenmesine ilişkin 13 Ekim 1919 günkü Sözleşme;

(14). Kibrit yapımında beyaz fosfor kullanılmasının yasaklanmasına ilişkin 26 Eylül 1906 günü Berne'de imzalanan Sözleşme.

Türkiye, bunlardan başka, telli ve telsiz telgraflara ilişkin uluslararası yeni Sözleşmelerin düzenlenmesine katılmağı yükümlenir.

Ulaşım Yolları

Madde 101- Türkiye, transitin serbestliğine ilişkin Barselon Konferansınca 14 Nisan 1921 günü kabul edilmiş olan Sözleşme ile Statüye ve uluslararası nitelikte, gidiş - gelişe elverişli su yollarına uygulanacak rejime ilişkin anılan Konferansça 19 Nisan 1921 günü kabul edilmiş bulunan Sözleşme ve Statü ile Ek Protokole katıldığını açıklar.

Madde 102- Türkiye, deniz kıyısı bulunmayan Devletlerin gemi bayrağına sahip olma haklarının tanınmasına _ilişkin 20 Nisan 1921 günlü Barselona Deklarasyonuna katıldığını açıklar.

Madde 103- Türkiye, 20 Nisan 1921 günlü Barselona Konferansının uluslararası rejime bağlı limanlara ilişkin Öğütleme Kararlarına katıldığını açıklar.

Madde 104- Türkiye, 20 Nisan 1921 günlü Barselona Konferansının uluslararası demiryollarına ilişkin öğütleme kararlarına katıldığını açıklar.

Madde 105- Türkiye, işbu Andlaşmanın yürürlüğe konulmasından sonra, 14 Ekim 1890, 20 Eylül 1893, 16 Temmuz 1895, 16 Haziran 1898 ve 19 Eylül 1906 günlerinde Bern'de imza edilen Demiryolları ile eşya taşınmasına ilişkin Sözleşmelere ve Düzenlemelere [Arrangements] katılmağı yükümlenir.

Madde 106- (demiryolları)

Madde 107- (sınırlarda) transit olarak yararlanan yolcular ve ticaret eşyasından işbu transit nedeniyle hiç bir resim ya da harç alınmayacak ve hiç bir pasaport ya da gümrük kontrolü işlemi yapılmayacaktır.

Madde 108- (demiryolları)

Madde 109- (akarsular üzerindeki tasarruflar)

Madde 110- (telgraf kabloları)

Madde 111- Türkiye, (…) artık kendi topraklarına erişmeyen kabloların tümü ya da parçaları üzerinde, ne nitelikte olursa olsun, tüm hak ya da ayrıcalıklardan vazgeçer.

Madde 112- Türkiye kendi topraklarında en az bir bağlantısı olan kablolar üzerinde daha önce sahip olduğu mülkiyet haklarını koruyacaktır.

Madde 113- Bağıtlı Yüksek Taraflar, her biri kendisiyle ilgili olarak, Türkiye'de yabancı postahanelerin kaldırılmasını kabul ettiklerini açıklarlar.

Sağlık İşleri

Madde 114- Türkiye'nin kıyıları ve sınırlarının sağlık örgütüyle Türk yönetimi görevlidir.

Madde 115- …tek düzen bir sağlık tarifesi, Türk bayrağı ile yabancı bayrakları ayırt etmeksizin, tüm gemilere ve Türkiye uyruklarına uygulanan özdeş koşullarla, yabancı Devlet uyruklarına uygulanacaktır.

Madde 116- Türkiye, açıkta kalmış olan eski sağlık memurlarının (…) kazanılmış öteki tüm haklarına bütünüyle saygı göstermeği üstlenir.

Madde 117- Türkiye ile Mekke'de Hac ödevinin, Kudüs ziyaretinin ve Hicaz Demiryollarının korunmasında ilgili bulunan Devletler, uluslararası Sağlık Sözleşmelerinin hükümleri uyarınca, özel önlemler alacaklardır.

Madde 118- (…)

Savaş Tutsakları

Madde 119-  Bağıtlı Yüksek Taraflar, ellerinde kalmış olan savaş tutsakları ile sivil tutukluları hemen ülkelerine geri yollamağı yükümlenirler.

Madde 120- (Disiplin cezalısı suçluların derhâl salıverilmesi)

Madde 121- …savaş tutsakları ve sivil tutukluların kimliklerinin belirlenmesi için, her biri kendi topraklan üzerinde, her türlü kolaylığı göstermeği yükümlenirler.

Madde 122- …savaş tutsakları ve sivil tutukluların (…) tüm eşya, para, hisse senetleri, tahviller, belgeler ya da her türlü kişisel eşyanın geri verilmesini yükümlenir

Madde 123- Bağıtlı Yüksek Taraflar (…) savaş tutsaklarının geçimleri için harcanan paraların ödenmesinden karşılıklı olarak vazgeçtiklerini açıklarlar.

Mezarlıklar

Madde 124- Bağıtlı Yüksek Taraflar (…) 29 Ekim 1914'ten beri (…) kendi egemenlikleri altında bulunan topraklar üzerindeki mezarlıklarına, mezarlarına, toplu ceset çukurlarına ve adlarına dikilen anıtlara saygı gösterecek ve onların bakımını yapacaklardır.

Madde 125- (…)

Madde 126- (Romanya’daki mezarlar)

Madde 127- (…)

Madde 128- Türkiye Hükümeti, Britanya İmparatorluğu, Fransa ve İtalya Hükümetlerine karşı kendi toprakları üzerinde onların (…) ölen savaş tutsakları ve sivil tutukluların mezarları, mezarlıkları, toplu ceset çukurları ve adlarına dikilmiş anıtlarının üzerinde bulunduğu arsaları o devletlere ayrı ayrı ve süresiz olarak bırakmağı yükümlenir.

Madde 129- Türkiye Hükümetince verilecek arsalar içinde, özellikle Britanya İmparatorluğu için (…) Anzak adlı Kesim (Anburnu) de bulunacaktır.

Bu arsalar, işbu Andlaşma ile belirlenen kullanma amacından başka bir biçimde kullanılmayacak.

Söz konusu arsalarda, mezarlıkların gerek içinde, gerek dışında, bekçiler için zorunlu konutlardan başka hiç bir konut yapılmayacaktır.

Madde 130- Mezarlara, mezarlıklara ve toplu ceset çukurlarına ve anıtlara ilişkin sorunları yerinde çözümlemekle görevli olarak Büyük Britanya, Fransa ve İtalya Hükümetlerinden her biri birer Komisyon atayacaktır. Bu Komisyonlarda Türk ve Yunan Hükümetleri de birer temsilci bulunduracaktır.

Madde 131- Kendilerine arsa ayrılan Hükümetler, işbu toprakları yukarıda öngörüldüğünden başka biçimde kullanmamağı ve kullanmağa izin vermemeği yükümlenir.

Madde 132- …arsaların süresiz olarak ve bütünüyle yararlanmaları için Britanya, Fransa ve İtalya Hükümetlerine bırakılmasına ilişkin yasal ve yönetimsel gerekli önlemler (…) altı ay içinde alınacaktır.

Eğer kamulaştırmak yoluna, gitmek gerekirse, Türk ve Yunan Hükümetleri bu kamulaştırımları, her biri kendi topraklan üzerinde, giderlerini kendileri karşılayarak yapacaktır.

Madde 133- Britanya, Fransa ve İtalya Hükümetleri, uyruklarının mezarlarının, mezarlıklarının, toplu ceset çukurlarının ve anıtlarının yapımı, düzenlenmesi ve bakımı işlerini uygun görecekleri her hangi bir Kuruma bırakmakta özgür olacaklardır.

Madde 134- Britanya, Fransa ve İtalya Hükümetleri Türkiye'de bulunan mezarların, mezarlıkların, toplu ceset çukurlarının ve anıtların korunması işini kendi uyrukları arasından atanmış bekçilerle sağlama hakkına sahip olacaklardır.

Madde 135- …arsalar Türkiye ve Türk makamları ve, duruma göre, Yunanistan ve Yunan makamlarınca hiç bir kira bedeline, resim ya da vergiye bağlı tutulmayacaktır.

Genel Hükümler

Madde 137- Yukarıda sözü edilen kararlar ya da buyruklar nedeniyle uğranılan bir zarardan doğan başkaca tüm istemler Karma Hakem Mahkemesine götürülecektir.

Madde 138- (Genel af)

Madde 139- Osmanlı İmparatorluğundan ayrılan bir toprağın Hükümetini özellikle ilgilendiren arşivler, sicil defterleri, planlar, senetler ve öteki belgeler ile, huna karşılık olarak, Osmanlı İmparatorluğundan ayrılan bir toprak üzerinde bulunup Türk Hükümetini özellikle ilgilendiren arşivler, planlar, senetler ve öteki belgeler, karşılıklı olarak, birbirlerine geri verilecektir.

Madde 140- Türkiye ile öteki Bağıtlı Devletler arasında, Savaş sırasında ve 30 Ekim 1918 gününden önce, her birinin ele geçirdiği deniz ganimetleri, birbirlerine karşı hiç bir işlem ve sav konusu olmayacaktır.

İstanbul'u işgal eden Devletlerin Hükümetleri ya da Türk Hükümetince, 29 Ekim 1914 gününden 1 Ocak 1925 gününe dek, kendi limanlarında kullanılmış olan her türlü tekneler, küçük tonajlı gemiler, yatlar ve mavunalar konusunda gerek sözü edilen Devletlerin Hükümetleri ve uyruklarınca, gerek Türk Hükümeti ve uyruklarınca hiç bir istem ileri sürülmeyecektir.

Madde 141- (…)

Madde 142- Yunanistan ile Türkiye arasında Rum ve Türk nüfus mübadelesine ilişkin 30 Ocak 1923 günü yapılan özel Sözleşme, hu iki Bağıtlı Yüksek Taraf arasında, işbu Andlaşmanın bir parçası imiş gibi, onun güç ve değerinde olacaktır.

Madde 143- İşbu Andlaşma, olanaklı olduğunca, kısa bir süre içinde onaylanacaktır.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, K. OTCHISI, E. K. VENISELOS, CONSTANTİN DIAMANDY, CONSTANTİN CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme

Madde 1- Bağıtlı Yüksek Taraflar aşağıda "Boğazlar" genel deyimi ile anılan Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve Karadeniz Boğazında, denizde ve havada serbest geçiş ve serbest gidiş - geliş ilkesini kabul ve açıklamak konusunda anlaşmışlardır.

Madde 2- Boğazlardan savaş ve barış zamanlarında ticaret gemi ve uçakları ile savaş gemi ve uçaklarının geçiş ve gidiş - gelişi bundan böyle ilişik Ek'teki hükümetler uyarınca düzenlenecektir.

Hastahane Gemileri, Yatlar, Balıkçı Gemileri ve askersel olmayan Uçaklarla birlikte, Ticaret Gemileri

a) Barış zamanında: …tam serbestlik.

b) Savaş zamanında Türkiye tarafsız ise: Yukarıda yazılı koşullar içinde, gündüz ve gece, geçiş ve gidişgeliş için tam serbestlik.

Kılavuz tutmak isteğe bağlıdır.

c) Savaş zamanında Türkiye savaşan durumda ise: Tarafsız gemiler ve tarafsız askersel olmayan uçaklar için (…) gidiş - geliş serbestliği. Türkiye'nin bu gemi ve uçakları denetlemeye hakkı bulunacak…

Türkiye düşman gemilerinin Boğazlardan yararlanmalarını yasaklamak için gerekli göreceği önlemleri almak yetkisine bütünüyle sahiptir. Bununla birlikte, hu önlemler tarafsız gemilerin serbestçe geçişini yasaklayacak nitelikte olmayacaktır.

Yardımcı gemiler, asker taşıma gemileri, uçak taşıyan gemiler ve askersel uçaklarla birlikte, savaş gemileri:

a) Barış zamanında: …gündüz ve gece tam geçiş serbestliği.

Bir Devletin Karadeniz’e gitmek üzere Boğazlardan geçirebileceği en çok kuvvet, Karadeniz’de kıyısı bulunan Devletlerden en büyük donanmaya sahip Devletin geçiş sırasında Karadeniz’de bulunan donanmasından daha büyük olmayacaktır; bununla birlikte, Devletler Karadeniz’e her zaman ve her durumda her biri 10. 000 tonilatoyu geçmeyen üç gemiyi aşmayacak bir deniz kuvveti göndermek hakkını saklı tutar.

Boğazlar Komisyonu, Karadeniz’de kıyısı bulunan Devletlerin (…) her tür gemi ve uçakların sayısını, silahlı gemiler ile sayılan azaltılan, yedekte tutulan ya da değişiklik görmekte olan gemilerin ayrı ayrı belirtilmesini isteyerek, soracaktır.

b) Savaş zamanında Türkiye tarafsız ise: …gündüz ve gece tam geçiş serbestliği.

c) Savaş zamanında Türkiye savaşan bir Devlet ise: Tarafsız savaş gemileri için (…) tam geçiş serbestliği.

Düşman gemileri ve uçaklarının Boğazlardan yararlanmasını önlemek üzere, Türkiye tarafından alınacak önlemler, tarafsız gemi ve uçakların serbestçe geçişini yasaklayacak nitelikte olmayacaktır.

Türkiye ile barış durumunda bulunan Devletlerin denizaltıları Boğazlardan ancak su yüzünden geçeceklerdir.

Gerek Akdeniz'den, gerek Karadeniz'den gelen yabancı bir deniz kuvvetinin komutanı, komutası altında bulunup Boğazlara girecek gemilerin sayısını ve adlarını, durmak zorunda olmaksızın, Çanakkale Boğazının ya da Karadeniz Boğazının ağzında bir işaret istasyonuna, nezaket kuralı olarak, bildirecektir.

Boğazlar üstünden uçuş izni, söz konusu uçaklar bakımından şunları da kapsayacaktır:

Birincisi: Boğazların dar geçitlerinin her iki yanında beş kilometrelik bir toprak şeridi üzerinde uçuş serbestliği;

İkincisi: Bir bozukluk durumunda, Türkiye'nin kıyılarında karaya, ya da karasularında denize iniş olanağı.

Madde 3- Boğazlardan geçişi ve gidiş - gelişi her tür engelden arındırmak için (…) öngörülen önlemler, Boğazların sulan ve kıyılan ile oralarda bulunan ya da yakın olan adalara da uygulanacaktır.

Madde 4- Aşağıda gösterilen bölgeler ve adalar askerlikten arındırılacaktır:

(1) Çanakkale ve Karadeniz Boğazlarının aşağıdaki gibi sınırlandırılmış bölgeleri boyunca iki kıyısı.

Çanakkale Boğazı: Kuzeybatıda, Gelibolu Yarımadası ve Saros körfezinde Bakla Burnunun kuzeydoğusundan 4 kilometre uzaklıkta bulunan bir noktadan haşlayarak, Marmara denizi üzerinde, Kumbağı'da sona eren ve Kavak'ın (bu yer dışarıda kalmaktadır) güneyinden geçen bir çizginin güneydoğusundaki bölge.

Güneydoğuda, kıyı ile, Bozcaada karşısında Eski İstanbul Burnun'dan haşlayarak, Marmara Denizi üzerinde, Kara Biga'nın hemen kuzeyinde, kıyıdaki bir noktada sona ermek üzere, kıyıdan 20 kilometre uzaklıktan geçen çizgi arasındaki bölge.

Karadeniz Boğazı:

Doğuda, Karadeniz Boğazının doğu kıyısından 15 kilometre uzaklıkta çizilmiş bir çizgiye dek uzanan bölge;

Batıda, Karadeniz Boğazının batı kıyısından 15 kilometre uzaklıkta çizilmiş bir çizgiye dek uzanan bölge;

(2) Emir • Ali Adası kapsam dışı kalmak üzere, tüm Marmara denizi adaları.

(3) Ege Denizinde, Semadirek, Limni, İmroz, Bozcaada ve Tavşan adaları.

Madde 5-  Fransa, İngiltere, İtalya ve Türkiye Hükümetlerinin her birinin atayacağı birer üyeden oluşan dört kişilik bir Komisyon (…) bölgelerin sınırlarını yerinde saptamak üzere, işbu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden on beş gün sonra toplanacaktır.

Madde 6- askerlikten arındırılmış bölgelerde ve Adalarda hiç bir istihkam, yere bağlı topçu tesisi, -denizaltılar dışındaki- denizaltında işleyen araç, askersel havacılık tesisi ve hiç bir deniz üssü bulunmayacaktır.

Oralarda, güvenliğin korunması için gerekli, ancak silahlan, top olmaksızın, tüfek, tabanca, kılıç ve her yüz asker için dört hafif makineli tüfek (füzil mitrayör) ile sınırlı kalacak polis ve jandarma kuvvetinden başka hiç bir silahlı kuvvet bulunmayacaktır.

Madde 7- Denizaltılar dışında, denizaltında işleyen hiç bir araç Marmara Denizi sularına konulmayacaktır.

Türkiye Hükümeti, Marmara Denizinin ne Avrupa kıyısındaki bölgelerinde, ne de Karadeniz Boğazının askerlikten arındırılmış bölgesinin doğusunda bulunan Anadolu'nun, Danca'ya dek, kıyı kesiminde, Boğazlardan geçişi engelleyebilecek, sürekli hiç bir top bataryası ya da torpil tesisi kurmayacaktır.

Madde 8- Başkentin gereksinimi için, eski İstanbul, Beyoğlu, Galata, Üsküdar ile Adalar (Prens Adaları) da kapsam içinde olmak üzere, İstanbul' da ve bu kentin bitişik çevresinde en çok 12. 000 kişilik bir askersel kuvvet bulunabilecektir.

İstanbul'da bir tersane ve bir deniz üssü bulundurulabilecektir.

Madde 9- …savaş durumunda (…) Yunanistan savaşan devlet haklarını kullanarak yukarıda belirlenen askerlikten arındırılmış duruma bir değişiklik getirmiş olurlarsa, barış yapılır yapılmaz işbu Sözleşmede öngörülen rejimi yeniden kurmak zorunda olacaklardır.

Madde 10- (Boğazlar Komisyonu kurulacak)

Madde 11- Komisyon, görevlerini Boğazların sulan konusunda yapacaktır.

Madde 12-  Komisyon, bir Türk temsilcisinin başkanlığında işbu Sözleşmeyi imzalayan Devletler olarak, Fransa, Büyük Britanya, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Rusya ve Sırp­Hırvat-Sloven Devleti temsilcilerinden oluşacaktır.

Madde 13-  Komisyonda temsilci bulunduran Hükümetler kendi temsilcilerinin hakkı olan ödenekleri kendileri vereceklerdir.

Madde 14- Komisyon (…) savaş gemilerinin ve askersel uçakların geçişine ilişkin hükümlere gerekli biçimde uyulup uyulmadığına bakmakla görevli olacaktır.

Madde 15-  Boğazlar Komisyonu görevini Milletler Cemiyetinin gözetiminde yapacak…

Madde 16- Görevlerinin yerine getirilmesi için gerekli yönetmelikleri yapmağa Komisyon yetkili olacaktır.

Madde 17- Sözleşme hükümleri Türkiye'nin Türk sularında donanmasını özgürce seyrettirmek hakkını zedelemeyecektir.

Madde 18- …Boğazlarda gidiş - geliş özgürlüğünü ya da askerlikten arındırılmış bölgelerin güvenliğini tehlikeye sokacak olursa, Yüksek Bağıtlı Taraflar ve, her durumda, Fransa, Büyük Britanya, İtalya ve Japonya, hu konuda Milletler Cemiyeti Meclisinin kararlaştıracağı tüm araçlarla bu eylemleri birlikte önleyeceklerdir.

Madde 19- (…)

Madde 20- İşbu Sözleşme bugünkü Barış Andlaşması ile aynı koşullar içinde yürürlüğe girecektir.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, K. OTCHISI, B. MORGHOFF, STANCILOFF, E. K. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Trakya Sınırına İlişkin Sözleşme

Madde 1 - Ege Denizinden Karadeniz’e dek Türkiye'yi Bulgaristan'dan ve Yunanistan'dan ayıran sınırın, iki yanındaki topraklar, aşağıda yazılı sınırlar içinde ve yaklaşık 30 Km. genişliğinde askerlikten arındırılacaktır.

Türkiye'nin Yunanistan ve Bulgaristan ile olan sınırına oldukça koşut bir çizgi. Bu çizgi Kırkkilise [Kırklareli] bölgesinde, Kırkkilise kenti ile bu kentin ortasından başlayarak en az 5 kilometrelik çevresini askerlikten arındırılmış bölgenin dışında bırakmak üzere, söz konusu sınırdan en az 30 Km. açıklıkta çizilecektir. Bu çizgi, Ege Denizinde İbrice Burnundan başlayarak Karadeniz’de Serbes Burnunda sona erecektir.

Makri Burnunun ucundan başlayarak, (Makri Köyü dışarıda kalmak üzere) kuzeye doğru Tahtalı'ya dek Meriç ırmağına oldukça koşut bir doğrultu izleyerek ve sonra Meherkoz'un doğusundan küçük Derbend'in yaklaşık. 15 Km. batısında, Yunan - Bulgar sınırı üzerinde saptanacak bir noktaya ulaşan bir çizgi.

Papazköy'ün 5 Km. batısında, Edirne yolunu Koşikavak'ta kesip Yunan - Bulgar ve Türk­Bulgar sınırından en az 30 Km. bir uzaklıktan geçerek, yalnız Harmanlı bölgesinde, Harmanlı kenti ile onun ortasından başlayarak 5 Kilometrelik çevresini askerlikten arındırılmış bölge dışında bırakıp, Karadeniz'de Anberler'in kuzeybatısındaki körfezin en içerlek noktasında sona erecek bir çizgi.

Madde 2- Sınır Çizme Komisyonu, (…) sınırı toprak üzerinde belirleyip çizmekle görevli olacaktır.

Bu Komisyon Fransa, Büyük Britanya, İtalya, Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye tarafından, her Devlet için bir Temsilci bulunmak üzere, atanacak Temsilcilerden oluşacaktır.

Madde 3- (askerlikten arındırma)

Bugünkü tüm durağan ya da sahra istihkamlarının silahları topraklarında bulundukları Devlet tarafından çıkarılacak ve sökülecektir.

Bu tür hiç bir yeni istihkam yapılmayacak ve hiçbir silah ya da silah ve savaş gereçleri deposu, saldırı ya da savunma için olsun, kara, deniz ve hava kuvvetlerine ilişkin başkaca hiçbir tesis kurulmayacaktır.

Jandarma, polis kuvveti, gümrük memurları, sınır koruyucuları gibi iç güvenliği sağlamak ve sınırlan gözetlemek için zorunlu özel kişiler dışında hiç bir silahlı kuvvet ne durabilecek ne de harekâtta bulunabilecektir.

Hiç bir uçak ya da başka hava aracına sahip bulunmayacak…

…bu özel kişiler:

a) Askerlikten arındırılan Türk topraklarında toplam 5. 000 kişi.

b) Askerlikten arındırılan Yunan topraklarında toplam 2.500 kişi;

c) Askerlikten arındırılan Bulgar topraklarında toplam 2. 500 kişi.

Bunların silahlan, her türlü top söz konusu olmamak üzere, tabanca kılıç, tüfek ve her 100 er için 4 makineli tüfekle sınırlı kalacaktır.

Madde 4- …komşu Devletlerden birisinin yukarıdaki hükümlere uyma konusunda herhangi bir şikâyeti olursa, hu Devlet işbu şikâyeti Milletler Cemiyeti Meclisine sunacaktır.

Madde 5- İşbu Sözleşme, Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye'nin, her birince onaylanır onaylanmaz yürürlüğe girecektir.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, K. OTCHISI, B. MORGHOFF, STANCIOFF, E. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Oturma ve Yargı Yetkisi Konusunda Sözleşme

Madde 1- İşbu Bölümdeki hükümlerden her birinin Türkiye'de öteki Bağıtlı Devletler uyrukları ve ortaklıklarına uygulanması, o Devletin ülkelerinde Türk uyruklular ve ortaklıklarına bütünüyle karşılıklı bir işlem uygulanması kesin koşuluna bağlıdır.

Madde 2- Türkiye ülkesinde, öteki Bağıtlı Devletlerin uyrukları, kişileri ve malları bakımından, ortak devletler hukuku [Droit International Commun] uyarınca kabul edilecekler ve işlem göreceklerdir.

Madde 3- Türkiye'de öteki Bağıtlı Devletler uyruklarının, yerel yasalar ve yönetmeliklere uyarak, her çeşit taşınır ya da taşınmaz mal edinmeğe, bunları mülkiyetlerinde tutmağa, ya da başkasına geçirmeğe haklan olacaktır.

Madde 4- (…)

Madde 5- (…)

Madde 6- (…)

Madde 7-

Parasal Yükümlere İlişkin Hükümler

Madde 8- …Türk uyruklarına uygulananlardan başka ya da daha ağır hiç bir vergi, resim ya da parasal yüklem uygulanmayacaktır.

Madde 9- …öteki Bağıtlı Devletlerden birinin yasası uyarınca kurulmuş (…) iş yapan ticaret, endüstri ve finans ortaklıkları, Türkiye yasaları uyarınca kurulmuş özdeş nitelikteki ortaklıklara uygulanmayan hiç bir vergiye, resme ya da parasal yükleme, bunların nitelikleri ve adları ne olursa olsun, bağlı tutulmayacaklardır.

Madde 10-  Eğer Türkiye Hükümeti, adı ya da niteliği ne olursa olsun, vergi bağışıklıkları koyarsa, bu bağışıklıklar Türkiye uyruklarına ve Türkiye yasaları uyarınca kurulmuş ortaklıklara olduğu gibi, Türkiye' de yerleşmiş Bağıtlı Devletler uyrukları ve ortaklıklarına da tanınacaktır.

Madde 11- …Türkiye'de öteki Bağıtlı Devletler uyruklarına il yönetimlerince ya da yerel yönetimlerce yükletilebilecek parasal yüklemler, resimler ve vergiler, Türk uyruklarına uygulananlardan başka ya da daha ağır olmayacaktır.

Madde 12- …Türkiye'de yerleşmiş bulunan ya da Türkiye'de iş yapan ortaklıklara, bunların kollarına, şubelerine ya da acentalıklarına, savaş durumunda bile, hiç bir zorunlu istikraz ya da olağanüstü varlık vergileri yükletilmeyecektir.

Madde 13- …Türkiye, yabancı Devletlerin uyruklarına, kendi uyruklarına sağladığından daha elverişli bir işlemde bulunmayacak…

Yargı Yetkisi

Madde 14- Türkiye'de öteki Bağıtlı Devletlerin uyrukları (…) her konuda yerli uyrukların bağlı oldukları özdeş koşullara göre Mahkemelere özgürce başvurarak davacı ya da davalı olabileceklerdir.

Madde 15- …Türkiye ve öteki Bağıtlı Devletler arasındaki ilişkilerde, yargı yetkisi sorunları devletler hukuku ilkelerine göre düzenlenecektir.

Madde 16- Türkiye ile öteki Bağıtlı Devletler arasında kişisel durum konularında (…) bu Devletlerin Türkiye'de yerleşmiş olan ya da orada bulunan uyruklarına karşı ancak kişisel durumu söz konusu olan tarafın bağlı olduğu ülkedeki ulusal mahkemeler ya da ulusal makamlar yetkili olacaktır.

Madde 17- Türkiye'deki yabancılara, kişileri ve mallan bakımından, Türkiye Mahkemeleri önünde, devletler hukukuna ve öteki ülkelerde genellikle uygulanan ilke ve yöntemlere uygun bir korunma sağlayacağını Türkiye Hükümeti açıklar.

Madde 18- Türkiye ile öteki Bağıtlı Devletler arasındaki ilişkilerde, mahkeme harcamaları (vs.) tüm konular, ilgili Devletler arasında yapılacak özel Sözleşmelerle düzenlenecektir.

Son Hükümler

Madde 19- Bağıtlı Devletler, özerk bir hükümete sahip Dominyonlarının ve kendi egemenlikleri ya da yetkileri altındaki sömürgelerinin, koruma altındaki ülkelerinin, denizaşırı toprak ya da ülkelerinin tümünde ya da kimisinde işbu Sözleşme hükümlerinin uygulanmayacağını (…) açıklamak hakkını saklı tutarlar.

Madde 20-  İşbu Sözleşme, yürürlüğe girişinden haşlayarak, 7 yıllık bir süre için yapılmıştır.

Sözleşmenin hu süresinin sona ermesinden en az bir yıl önce, yüksek Bağıtlı Taraflardan her hangi birince onun sona erdirildiği bildirilemezse, sona erdirilinceye dek, hükümleri yürürlükte kalacak ve sona erdirme ancak bildirimden haşlayarak bir yıllık sürenin bitiminden sonra geçerli olabilecektir. Sözleşmenin sona erdirilmesi, Türkiye dışında, Bağıtlı Devletlerden her hangi birince bildirilirse, işbu sona erdirme ancak o Devletle Türkiye arasında geçerli olacaktır.

Madde 21- …İşbu Sözleşme bugünkü Barış Andlaşması ile özdeş koşullar içinde yürürlüğe girecektir.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. K. VENİSELOS, C. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Ticaret Sözleşmesi

Madde 1- İşbu Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle, öteki Bağıtlı Devletlerin ülkelerinden çıkan ve gelen doğal ürünler ya da işlenmiş mallara, Türkiye'ye sokulduklarında, uygulanacak tarifeler 1 Eylül 1916 günü yürürlüğe konulan Osmanlı nesnel (ağırlık) Tarifeleri olacaktır.

Madde 2- …katsayılar 1 Mart 1923 gününde yürürlükte bulunan katsayılar olacaktır. Bununla birlikte, 1 sayılı Ek çizelgede sayılan maddelere 9 katsayı uygulanacaktır.

Bu katsayılar, İngiliz Lirası 745 kuruş kâğıt para değerinde olduğu bir zamanda saptanmış olduğundan, eğer işbu Sözleşmenin yürürlüğe konulmasından önceki ay içinde Türk Lirasında bu kura oranla % 30'dan fazla ortalama bir değer artışı ortaya çıkarsa, 12 ve 9 katsayılarının anılan ayın ortalama kuru ile orantılı olarak düşürülmesi gerekecek…

Madde 3- Türkiye aşağıda belirtilen konular için gerekli görülebilecek olanlar dışında, dışalım ve dışsatıma ilişkin yasaklan, işbu Sözleşmenin yürürlüğe girişiyle, kaldırmağı ve işbu Sözleşme yürürlükte kaldığı sürece bunları yeniden koymamağı yükümlenir.

(1) Besin için vazgeçilmez zorunlukta olan kaynaklan korumak ve ulusun ekonomik yaşamını kollamak;

(2) Devletin güvenliğini sağlamak;

(3) İnsanları, hayvanları ve bitkileri salgın hastalıklara, hayvan hastalıklarına ve bitki hastalıklarına karşı korumak;

(4) Afyon ve başka zehirleyici maddelerin kullanılmasını önlemek;

(5) Türkiye'de kullanılması yasak olan alkollü ürünlerin yurda sokulmasını yasaklamak;

(6) Altın paranın ya da altın madeninin yurt dışına çıkartılmasını önlemek;

(7) Devlet tekellerini kurmak ve sürdürmek.

Madde 4- Karşılıklı olma koşulu ile, 'Türkiye'de, tüketim ya da aksiz [ acciee, bir tür tüketim vergisi] resmi, öteki Bağıtlı Devletler ülkelerinden çıkan ve gelen mallara, ancak Türkiye'de üretilen özdeş ya da benzer ürünler üzerinden alındığı ölçüde olmak üzere, uygulanacaktır.

Madde 5- (…)

Madde 6- (…)

Madde 7- (…)

Madde 8- (…)

Madde 9- …Türkiye, öteki Bağıtlı Devletlerden her hangi birine karşı ve bu Devletlerden her biri Türkiye'ye karşı, balık avcılığını, deniz kahotajını - başka bir deyişle, ülkenin bir limanından alınan malların o ülkenin bir başka limanına deniz yolundan taşınmasını - ve liman hizmetlerini - başka bir deyişle, çekme, kılavuzluk ve, ne nitelikte olursa olsun, her türlü iç hizmetleri - kendi ulusal bayrağının tekelinde bulundurma hakkını saklı tutar.

Madde 10- (…)

Madde 11- (…)

Madde 12- (…)

Madde 13- (…)

Madde 14- Türkiye (…)

(1) Endüstri mülkiyetinin korunmasına ilişkin olup, 2 Haziran 1911 de Washington'da değiştirilen, 20 Mart 1883 günlü uluslararası Paris Sözleşmesine;

(2) Bunun gibi, Edebiyat ve Sanat Yapıtlarının Korunmasına ilişkin olup Berlin'de 13 Kasım 1908'de yeniden değiştirilen, 9 Eylül 1886 günlü Uluslararası Bern Sözleşmesi ile, Edebiyat ve Sanat Yapıtlarının korunmasına ilişkin 20 Mart 1914 günlü Bern Ek Protokolüne, yöntemine uygun biçimde, katılmağı yükümlenir.

Madde 15- (…)

Madde 16- (…)

Madde 17- (…)

Madde 18- İşbu Sözleşme 5 yıllık bir süre için yapılmıştır.

Madde 19- İşbu Sözleşme bugünkü Barış Andlaşması ile aynı koşullar içinde yürürlüğe girecektir.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. K. VENİSELOS, C. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Türk ve Rum Nüfus Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol

Madde 1- Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyrukları ile, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının, l Mayıs 1923 tarihinden başlıyarak, zorunlu mübadelesine girişilecektir.

Madde 2- Birinci Maddede öngörülen mübadele:

a) İstanbul'da oturan Rumları,

b) Batı Trakya'da oturan Müslümanları kapsamayacaktır.

Madde 3- (…)

Madde 4- (…)

Madde 5- …yapılacak mübadele yüzünden, Türkiye'deki Rumların ya da Yunanistan'daki Türklerin mülkiyet haklarına ve alacaklarına hiç bir zarar verilmeyecektir.

Madde 6- (…)

Madde 7- Göçmenler, bırakıp gidecekleri ülkenin uyrukluğunu yitirecekler ve vardıkları ülkenin topraklarına ayak bastıkları anda, hu ülkenin uyrukluğunu edinmiş sayılacaklardır.

Madde 8- Göçmenler her çeşit taşınır mallarını yanlarında götürmekte ya da hunları taşıttırmakta serbest olacaklardır.

Madde 9- (…)

Madde 10- (…)

Madde 11- (konuyla ilgili olarak kurulacak olan Karma Komisyon)

Madde 12- Karma Komisyon, genel olarak, İşbu Sözleşmenin uygulanmasında gerekli göreceği önlemleri almağa ve bu Sözleşme yüzünden ortaya çıkabilecek tüm sorunları karara bağlamağa tam yetkili olacaktır.

Karma Komisyonun kararlan oy çoğunluğu ile alınacaktır.

Madde 13- (…)

Madde 14- (…)

Madde 15- (…)

Madde 16- (…)

Madde 17- (…)

Madde 18- (…)

Madde 19- İşbu Sözleşme, Bağıtlı Yüksek taraflar bakımından, Türkiye ile yapılacak Barış Andlaşmasının bir parçasıymış gibi özdeş güçte ve değerde sayılacaktır.

M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN & E. K. V:ENIZELOS, D. CACLAMANOS

…

Sivil Tutukluların Geri Verilmesi ve Savaş Tutsaklarının Mübadelesine İlişkin Türk - Yunan Anlaşması

Madde 1- Yunanistan'da alıkonulmuş bulunmakta olan sivil Türk rehineleri [otages] ve tutsakları [prisonniers] Yunan Hükümetince yurtlarına geri verileceklerdir. Yunan Hükümeti, Anadolu kökenli olanları, ilke olarak, İzmir'e, Trakya kökenli olanları da İstanbul'a taşıttıracaktır.

Madde 2- (…)

Madde 3- (…)

Madde 4- …sivil Türk rehinelerini Yunan Hükümetinin Türk Hükümetine geri vereceği günden, olanaklı olduğu ölçüde, hemen sonra ve o günden başlıyarak onbeş günü aşmayacak bir süre içinde, Yunan Hükümeti, elinde tuttuğu tüm savaş tutsaklarını Türkiye'ye geri verecek ve bunların hepsini aralıksız İzmir'e taşıtacaktır. Türkiye, bundan sonra, Yunanistan'a subaya karşılık subay, ere karşılık er olmak üzere, eşit sayıda Yunan tutsağı geri verecektir.

Madde 5- (…)

Madde 6- 1914 - 1918 Savaşına katılmamış devletlerde bulunan Kızılhaç Derneklerinin üç temsilcisi ile Yunan ve Türk Hükümetlerinin birer temsilcisinden kurulu bir Uluslararası Komisyon (…) savaş tutsaklarının mübadelesine ilişkin işlemleri yönetmekle görevli olacaktır.

Madde 7- İşbu Anlaşma hemen yürürlüğe girecektir.

M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN & E. K. V:ENIZELOS, D. CACLAMANOS

…

Genel Affa İlişkin Açıklama ve Protokol

Türkiye'de oturan ya da oturmuş olan hiç kimse ve, buna karşılık, Yunanistan'da oturan ya da oturmuş olan hiç kimse, 1 Ağustos 1914 ile 20 Kasım 1922 günleri arasında askersel ya da siyasal davranışı yüzünden (…) Türkiye'de ve, buna karşılık Yunanistan'da, hiç bir bahane ile rahatsız ve tedirgin edilmeyecektir.

Bunun gibi, işbu Barış Andlaşması uyarınca Türkiye'den ayrılmış topraklarda oturanlardan hiç kimse, gerek 1 Ağustos 1914 gününden 20 Kasım 1922 gününe dek geçen süre içinde Türkiye'ye karşı ya da Türkiye'den yana siyasal ya da askersel davranışı yüzünden, gerek işbu Andlaşma uyarınca uyrukluğunun saptanması yüzünden, rahatsız ve tedirgin edilmeyecektir (s. 195).

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Protokol

Genel Affa ilişkin Açıklamanın I. Paragrafı geçerli olmakla birlikte, Türkiye Hükümeti o Paragrafta Söz konusu kişiler içindeki 150 kişinin Türkiye'ye girmesini ve orada oturmasını yasaklamak hakkını saklı tutar.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Yunanistan'daki Müslüman Mallarına İlişkin Açıklama

Nüfus Mübadelesi konusunda, 30 Ocak 1923 günü Lozan'da imza olunan Sözleşme hükümleriyle ilişkisi bulunan ve 18 Ekim 1912 günün den önce, Girit Adası da kapsam içine girmek, üzere Yunanistan'dan ayrılmış ya da öteden beri Yunanistan dışında oturmuş olan Müslümanların mülkiyet haklarına hiç bir zarar verilmeyeceğini Yunan Hükümeti adına açıklarlar.

…işbu Açıklama, 18 Ekim 1912 gününden önce Türkiye’den ayrılmış olan ya da öteden beri Türkiye dışında oturmakta bulunan Rum mal sahipleri yararına karşılıklı işlem uygulanması koşulu ile yapılmıştır.

Lozan'da, 24 Temmuz 1923 günü yapılmıştır.

E. K. VENIZELOS, D. CACLAMANOS

…

Sağlık İşlerine İlişkin Açıklama

Türkiye Hükümetinin, 5 yıllık bir süre için, Sınır Sağlık Yönetimine Danışman olarak, üç uzman Avrupalı Doktor atayacağını açıklar. Bu Doktorlar Türkiye'nin memuru olacaklar ve Sağlık Bakanına bağlı bulunacaklardır.

Türkiye Sağlık Yönetimi, söz konusu 3 Avrupalı uzmanın yardımı ile, Türkiye kıyı ve sınırlarının sağlık hizmetleri örgütünü düzenleyen bir yönetmelik hazırlayacaktır.

M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Adaletin Yönetimine İlişkin Açıklama

Türk Delegasyonu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin, yabancılara Türk Mahkemeleri önünde iyi bir adaletin sağlanması için tüm güvenceleri vermek ve, egemenliğini bütünü ile kullanarak, hiç bir yabancı müdahale olmaksızın hunu gözlemek olanağına sahip…

Bununla birlikte, bu Hükümet ahlak ve uygarlığın gelişmesinin gerekli kılacağı reformları gerçekleştirmek için araştırmalara ve incelemelere girişmeğe hazırdır.

Türkiye Hükümeti, 1914-1918 Savaşına katılmamış olan ülkeler uyruğu hukukçulardan oluşmak üzere, Lahey Uluslararası Sürekli Adalet Divanınca düzenlenecek çizelge içinden seçeceği Avrupalı Hukuk Danışmanlarını, 5 yıldan az olmamak üzere, gerekli göreceği bir süre için, Türkiye memuru olarak ve gecikmeksizin hizmetine almak niyetindedir.

İşbu açıklama 5 yıllık bir süre için geçerlidir.

Lozan'da, 24 Temmuz 1923'de yapılmıştır.

M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Osmanlı İmparatorluğunda Verilmiş Kimi Ayrıcalıklara İlişkin Protokol ve Açıklama

Madde 1- 29 Ekim 1914'ten önce, bir yandan Osmanlı Hükümeti ya da herhangi bir yerel makamca, öte yandan Türkiye dışında, öbür Bağıtlı Devletler uyrukları (Ortaklıklar da kapsam içine girmek üzere) arasında yöntemine uygun biçimde yapılmış Ayrıcalık Sözleşmeleri ile onlara ilişkin olarak daha sonra yapılmış Anlaşmalar geçerli kalmaktadır.

Madde 2- I. Osmanlı Hükümeti ile Sir A. G. Armstrong Whitworth ve Ortakları Limited ve Vickers Limited arasında 1913 ve 1914 yılları arasında doklar, tersaneler ve gemi yapımı konusunda ortak çıkarlı [co - interesse] Osmanlı Ortaklığının kuruluşu ve ayrıcalığına ilişkin olarak yapılmış Sözleşmelerde öngörülen işlemler, Türkiye Hüküm etinin istemi üzerine durdurulacaktır.

Madde 3- (…)

Madde 4- (…)

Madde 5-

Madde 6-

Madde 7- Osmanlı Hükümeti ile (…) Ayrıcalıklardan yararlananlar arasında 30 Ekim 1918-1 Kasım 1922 döneminde yapılan Anlaşmalar ile özel kişiler arasında ve gene o dönemde ayrıcalık hakkı geçirimine [transfert] ilişkin olarak yapılan Sözleşmeler, Türkiye Hükümetince onaylanıncaya dek, yürürlükte kalacaktır.

Bu onay sağlanamazsa, karşılaştıkları gerçek zarara karşılık, (…) bir zarar – giderim ayrılacaktır.

Madde 8- İşbu Protokolün hükümleri 25 Nisan 1920 gününden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile ayrıcalık sahipleri arasında yapılmış Anlaşmalara uygulanmaz.

Madde 9- Bugünkü Barış Andlaşmasıyle Türkiye'den ayrılan topraklarda Türkiye'ye ardıl olan bir Devlet, Osmanlı Hükümeti ya da her hangi bir Osmanlı yerel makamı ile 29 Ekim 1914 gününden önce yapılmış ayrıcalık sözleşmelerinden yararlanan öteki Bağıtlı Devletler uyruklarına ya da o Devletler uyruklarının sermayesinin üstün bulunduğu ortaklıklara karşı, Türkiye'nin hak ve görevleri bakımından, onun yerine geçecektir.

Madde 10- (…)

Madde 11- (…)

Madde 12- (…)

Madde 13- (…)

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, E. K. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Lozan'da İmza Edilen Bağıtların Kimi Hükümetlerine Belçika ve Portekiz'in Katılmasına İlişkin Protokol ve Bu İki Devletin Açıklamaları

Bugünkü Barış Andlaşmasını imzalayan Yüksek Bağıtlı Taraflar (…) Osmanlı İmparatorluğunda verilmiş kimi ayrıcalıklara ilişkin bugünkü Protokole, özdeş koşullar içinde, Belçika’nın katılmasının kabulü konusunda da anlaşmışlardır.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, E. K. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Britanya, Fransa ve İtalya'nın Silahlı Kuvvetlerince İşgal Edilen Türkiye Topraklarının Boşaltılmasına İlişkin Protokol ve Açıklama

Lozan'da kararlaştırılan Barış Andlaşması ve öbür Bağıtların Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylandığı Müttefik Devletlerin İstanbul'daki Yüksek Komiserlerine bildirilir bildirilmez, hu Devletlerin Silahlı Kuvvetleri kendilerince işgal edilmiş olan toprakları boşaltma eylemine girişeceklerdir.

Bu eylem Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ile Karadeniz Boğazında bulunan İngiliz, Fransız ve İtalyan savaş gemilerinin çekilmesini de kapsayacaktır.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Karaağaç Bölgesi İle İmroz ve Bozcaada'ya İlişkin Olarak Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan ve Türkiye'nin İmzaladığı Protokol

Karaağaç'ın Rum halkı, 30 Ocak 1923'de Yunanistan ile Türkiye arasında imzalanan Sözleşmede öngörülen Nüfus Mübadelesine bağlı tutulacaktır; hunlar hu Sözleşme hükümlerinden yararlanacaklar, ancak Yunanistan ile Türkiye arasında barış durumunun kurulmasından 6 ay geçmeden göçe zorlanmayacaklardır.

İmroz ve Bozcaada Adalarından, Yunan silahlı kuvvetleri ve makamları, bugünkü Barış Andlaşması Yunan ve Türk Hükümetlerince onaylanır onaylanmaz, çekileceklerdir.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. VENIZELOS, D. CACLAMANOS & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Yunanistan'da Azınlıkların Korunması Konusunda, 10 Agustos 1920 Günü Başlıca Müttefik Devletler ile Yunanistan Arasında Sevres'de Yapılan Andlaşma ve Trakya'ya İlişkin Olarak Bu Devletler Arasında Gene O Gün Yapılan Andlaşma İle İlgili Protokol

…Yunanistan'daki azınlıkların korunmasına ilişkin olarak başlıca Müttefik Devletler ile Yunanistan arasında 10 Ağustos 1920 günü Sevres'de yapılan Andlaşmanın ve Trakya ile ilgili olarak adı geçen Devletler arasında gene Sevres'de 10 Ağustos 1920 günü yapılan Andlaşmanın yürürlüğe konulmasını zorunlu kıldığı kanısında olduklarından,

Yöntemi gereğince yetkili kılınmış olan aşağıdaki imza sahipleri, kendi Hükümetleri adına, şu maddeleri kabul ederler:

Azınlıkların korunmasına ilişkin söz konusu Sevres Andlaşmasının 7. Maddesinin 2. Fıkrası ile 15. Maddesinde yazılı hükümler ortadan kaldırılmış bulunmaktadır.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. VENISELOS, D. CACLAMANOS

…

Sırp - Hırvat - Sloven Devletinin İmzasına İlişkin Protokol

Sırp - Hırvat - Sloven Devletine, onun işbu Lozan Konferansının Son Bağıtında adı geçen yetkili Temsilcilerinden her hangi biri tarafından, Andlaşma yürürlüğe girmiş olmadıkça, yukarıda sayılan Bağıtların tümünü imza edebilmek yetkisini tanıtmakta anlaşmışlardır.

Lozan'da, 24 Temmuz 1923'de yapılmıştır.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. VENISELOS, D. CACLAMANOS, C. DIAMANDY, C. CONTZESCO, B. MORPHOFF, STANCIOFF & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Lozan Konferansı Son Bağıtı

(Temsilciler) 24 Temmuz 1922 gününe dek yaptıkları toplantılar sonunda - ki, işbu toplantılar sırasında kimi devletler, kendilerini ilgilendirdiğine inandıkları sorunlar üzerinde görüşlerini açıklayabilmişlerdir – aşağıda sayılan bağıtları kabul etmişlerdir:

1 - Barış Andlaşması.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

2 - Boğazların bağlı olacağı Rejime ilişkin Sözleşme.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

3 - Trakya Sınırına ilişkin Sözleşme.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

4 - Oturma ve Yargı Yetkisine ilişkin Sözleşme.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

5 - Ticaret Sözleşmesi.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

6 - Türk ve Rum Nüfus Mübadelesine ilişkin Sözleşme ve Protokol.

30 Ocak 1923’te imzalanmıştır.

7 - Sivil Tutukluların geri verilmesi ve savaş tutsaklarının mübadelesine ilişkin Türk - Yunan Sözleşmesi.

30 Ocak 1923’te imzalanmıştır.

8 - Genel Affa ilişkin Açıklama ve Protokol.

24 Temmuz 1923 te imzalanmıştır.

9 - Yunanistan'daki Müslüman Mallarına ilişkin Açıklama.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

10 - Sağlık İşlerine ilişkin Açıklama.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

11 - Adaletin Yönetimine ilişkin Açıklama.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

12 - Osmanlı İmparatorluğunda verilmiş kimi Ayrıcalıklara ilişkin

Protokol ve Açıklama.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

13 - Lozan'da imza edilen Bağıtların kimi hükümlerine Belçika ve Portekiz'in katılmasına ilişkin Protokol ile bu iki Devletin katılmalarını gösteren Açıklamaları.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

14 - Britanya, Fransa ve İtalya Silahlı Kuvvetlerince İşgal edilen Türkiye topraklarının boşaltılmasına ilişkin Protokol ve Açıklama.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

15 - Karaağaç Bölgesi ile Bozcaada ve İmroz Adalarına ilişkin olup, Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan ve Türkiye tarafından imzalanan Protokol.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

16 - Yunanistan'da Azınlıkların korunmasına ilişkin 10 Ağustos 1920 günü başlıca Müttefik Devletler ile Yunanistan arasında Sevres'de yapılmış Sözleşmeye ve Trakya ile ilgili olmak üzere, bu Devletler arasında gene o gün yapılan Sözleşmeye ilişkin Protokol.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

17 - Sırp - Hırvat - Sloven Devletlerinin imzasına ilişkin Protokol.

24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır.

Bu hükümlere olan inançla, aşağıdaki imza sahipleri, işbu Son Bağıtın altına imzalarını atmışlar ve mühürlerini basmışlardır. Lozan'da, 24 Temmuz 1923 günü, yalnız bir örnek olarak yapılmıştır.

HORACE RUMBOLD, PELLE, GARRONI, G. C. MONTAGNA, K. OTCHIAI, E. K. VENISELOS, D. CACLAMANOS, CONSTANTIN DIAMANDY, CONSTANTIN CONTZESCO, B. MORPHOFF, STANCIOFF, FERNAND PELTZER, A. M. BARTHOLOMEU FERREIRA & M. İSMET, Dr. RIZA NUR, HASAN

…

Künye

Soysal, İsmail (2000), Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945) 1. Cilt (3. Baskı), Türk Tarih Kurumu, Ankara