Banu Günay Güngör - Rize Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açışından İncelenmesi

Rize Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açışından İncelenmesi - Özet

Türk Halk Oyunlarının bu güne kadarki zenginliği ve çeşitliliği, onun kendi içerisinde çeşitlenmesine, belli kriterler açısından da “tür”lere ayrılmasına ön ayak olmuştur. Horon, Bar, Karşılama, Zeybek gibi isimler, Türk Halk Oyunlarındaki bu türlerden bazılarını ifade eder. (s. 1)

Çoruh boyları, Rize bölgesindeki Kolk kavmi ile komşu sınır oluşturmuşlardır. Bu yüzden Rize bölgesinin adı tarihte ilk olarak Urartu Kralı II. Sardur’un M.Ö. 765 yılından az sonra, Kars’ın kuzeyindeki Çıldır Gölü’nün güneyinde, Taşköprü Köyü üstündeki kayalıkta kazdırdığı çivi yazılı kitabede, KULKİ-KULKHA adı ile, Yunan kaynaklarında da KOLK-KOLDİT olarak geçmektedir.” (Fahrettin Kirzioğlu, 1953. Kars Tarihi, s.36-41 İstanbul.) (s. 3-4)

Horon Tanımı ve Oyunların Oynanış Şekli

Erkeklerin oynadığı horonların figürleri daha serttir. Oyunların son bölümlerine doğru hareketler hızlanır.

Oyunlarda horon başı veya horon çeken kişi oyunu yönetir. Oyun içinde komutlar veya uyarmalar vardır. Bunlar: Dik oyna dik, al aşağı al, yürü yürü, al geri al, yaylan yaylan, at belini at, kalk oyna, savuş savuş, gel içeri seslen, al oyna yüksek, hop hop gibi sözlerle yapılır. (s. 9)

Erkekler el dokuması şayak kumaştan “zıpka(zıvka)” giyerler. Alt kısmı baldırı saracak şekilde dar, üst kısmı geniştir. Zıpkanın uçkur denilen kısımları kendir ipiyle düğmelidir. Bele bir kuşakla bağlanır. (s. 10)

Zıpkanın üstünde yine aynı kumaştan, basene uzadıkça genişleyen (kruvaze), el örme biyelerle süslenmiş, uzun kollu “Cepken” giyerler.

Cepkenin içerisine; açık olan kısmı boğaza kadar düğmeli, hakim yaka ve kolları manşetli “gömlek” giyilir. Mintan veya içlik de denir.

Erkekler zangal adı verilen, yünden örülmüş çorap giyerler. (s. 11)

Aksesuar olarak belde köstekli saat, boyunda muska ve hamail kullanılır.

Bedende fişeklik önem taşır. Bazı erkekler tüfek silmek için yağdanlık takar. Yağdanlıklar tunçtan madeni kaplardır. (s. 12)

Kadınlar; kadife, basma veya poplinden yapılma düz entari dedikleri giysiyi giyerler. Robalıdır ve sutaşı ile süslendirilmiştir. Hakim yakalı ve uzun kollu bir giysidir. “Foga”(Forka) olarak adlandırılmaktadır.

Kadınlar beline şal kuşak bağlar. Yün dokumadır. Şal kuşak, üçgen yapılarak bağlanır. (s. 13)

Şal kuşak bağlandıktan sonra “Kokneç” (koknuç) olarak tabir edilen önlük takılır. Sutaşı ile süslendirilmiştir.

Sahil kesiminde giysi üzerine örtü olarak belden aşağı çeşan(Keşan-Dolaylık) ve peştamal takarlar.

Yüksek köylerde dolaylığın yerini, iklimin sert oluşu dolayısıyla şal kuşak alır.

Kadınlar başlarına siyah çember ve renkli poşi bağlarlar. (s. 14)

Oyunlarda Kullanılan Terimler

Fora: Oyun içerisindeki türkü söylenen bölümdür. Horoncu “Forası var” dediğinde türkü veya atma türkü (karşılıklı atılan, söylenen türkü) söylenir. Horon yavaşlar.

Horon Tutuşu: Kollar vücudun yanında veya dirseklerden kırıkken, ellerin tutulmasıdır.

Yüksek Horon: Ellerin horon tutuşlu olarak baş hizasından yukarıya kaldırılmasıdır. (s. 17)

Hemşin Horonu

7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )

Hareket biçimi: Dizde yaylanma, sağa- sola basma.

Oyun formu: Daire veya yarımay şeklinde oynanır. Oyun sağa ve sola doğru hareket eder.

Rize Horonu

10 zamanlıdır. Ritmik Değer:10/8 ( 2+3+2+3 ).

Hareket biçimi: Dizde kırma ve geri çekme, sağa basma.

Oyun formu: Daire veya yarımay şeklinde oynanır. Oyun sağa ve sola doğru gider.

Bakoz (Bakos) Horonu

7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )

Hareket biçimi: Dizde yaylanma, dizden ayak atma, dizde geri çekme, çift basma.

Oyun formu: Yarımay

Ortaköy Horonu

7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )

Hareket biçimi: Dizden ayak çekme, dizden ayak atma

Oyun formu: Daire, yarım ay

İki Ayak ( Çift Ayak ) Horonu

7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )

Hareket biçimi: Dizden ayak çekme, dizden ayak atma, diz kırma

Oyun formu: Yarım daire (yarım ay) formu

Papilat Horonu

10 zamanlıdır. Ritmik Değer:10/8 (2+3+2+3)

Hareket biçimi: Basma, sağa-sola yürüme, diz kırma, diz çekme

Oyun formu: Daire

Çinçiva Horonu

4 zamanlı ve 6 zamanlıdır. Ritmik Değer: 4/4 ( 2+2), 6/4 (4+2)

Hareket biçimi: Basma, diz çekme, sağa-sola kayma

Oyun formu: Yarım ay, daire

Çarışka Horonu

5 zamanlıdır. Ritmik Değer:5/8 (2+3)

Hareket biçimi: Basma, diz çekme, belden öne eğilme

Oyun formu: Daire

Kaçkar Horonu

5 zamanlıdır. Ritmik Değer:5/8’liktir. (2+3)

Hareket biçimi: Basma, ileri-geri yürüme, dizde yaylanma

Oyun formu: Daire (s. 90)

Sonuçlar

Oyunlarda; basma, çift basma, yürüme, diz çekme ve diz kırma kullanıldığı tespit edilmiştir. Basmalar çoğunlukla tabandadır. Çift basmaların ise dizler kırılarak uygulandığı tespit edilmiştir.

Vücuttaki kol hareketlerinin, tüm oyunlarda ön planda olduğu 3 farklı kol çeşidi tespit edilmiştir:

-Horon tutuşu eller aşağıda (kollar düz)

-Horon tutuşu eller belde (kollar dirseklerden kırık)

-Horon tutuşu eller yukarıda (kollar düz, baş hizasının üzerinde)

---

Günay Güngör, Banu. Rize Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006