19. Yüzyılda Trabzon Limanı, Seferler, Tüccarlar, Mallar

Yasemin Nemlioğlu Koca - 19. Yüzyılda Trabzon Limanı, Seferler, Tüccarlar, Mallar

Dünyanın en önemli iç denizlerinden biri olan Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları’yla Akdeniz’e; Tuna, Dinyeper-Dinyester Nehirleri’yle Avrupa’nın içlerine, Kafkaslar yoluyla ise Asya’ya ulaşır. Stratejik ve coğrafî konumuyla Asya ve Avrupa arasındaki deniz-kara ticâaretini en kısa mesâfede birbirine bağlar.

Trabzon, 18. yüzyıl itibâriyle Karadeniz’in uluslararası deniz ticâretine açılması ve yabancı tüccarların bölgeye girişiyle Doğu’yla ticâretin merkezi hâline geldi.

19. yüzyıl itibâriyle ise limanın ticâret hacminin artmasıyla, Trabzon çok kısa sürede açılan konsolosluklar, seferler düzenleyen gemi acenteleri ve tüccarlarıyla Karadeniz’in en işlek limanı hâline geldi (s. 442).

Trabzon, 15 Ağustos 1461 tarihinde Fatih Sultan Mehmed tarafından alındı ve sancak haline getirildi.

Trabzon merkez nüfusuna bakıldığında fetih öncesinde 5.000; sonrasında ise 1486 yılında 7.574; 1583 yılında 10.984; 17-18. yüzyıllarda 15.000; “ilk nüfus sayımının yapıldığı 1831 yılında 31.500; 1844 yılında 55.000; 1856 yılında 70.000; 1860 yılında 55.800; 1870 yılında 47.925; 1871 yılında 49.010; 1881 yılında 51.915; 1891 yılında 45.315 kişi olduğu bilinmektedir (s. 445).

“Gavur Meydanı” Trabzon-Tebriz yolunun başlangıcı ve bitişi olması nedeniyle ticaretin merkezi konumundaydı.

Trabzon’un merkez limanının rüzgara açık ve deniz dibinin kumlu olması nedeniyle gemiler demirleyememekte bu nedenle batıda Pulathane(Akçaabat), doğuda ise Sürmene limanının kullanıldığı görülmektedir (s. 446).

Trabzon limanı için 2 dönem söz konusudur: 1800-1860 yılları arası “altın çağ” ve 1860-1900 yılları arası “gerileme çağı”. Bununla birlikte Trabzon limanındaki ticaret, ithalat ağırlıklıdır (s. 451).

1869-1870 Yılı Arasında Trabzon Gümrüğünden Çıkan Mallar:

Müskirat, tuz, tütün (s. 468)

Trabzon, Avrupa’yla Orta Asya arasındaki ticaret yolları üzerinde önemli bir geçiş noktası olup, İstanbul, Rumeli ve Karadeniz limanlarına tütün, fındık, mısır, keten, kenevir, balmumu, fasulye, balık, şap (tuz), gümüş, bakır, kereste ve gemi direkleri gibi bölgesel ürünlerin yanı sıra, İran malları ve Rus demirini gönderirken; İstanbul, Kırım limanları, Eflak ve Boğdan’dan pamuklu kumaş, madeni eşya, kağıt, tahıl, işlenmiş madde ve gıda maddeleri Trabzon’a getiriliyordu.

Sürmene’de silah ve gemilerin kalafatlanmasında kullanılmak üzere balıkyağı üretildiği, İstanbul ve Rumeli’ye gönderildiği; Ordu kazasında gürgen ağacından kürek üretildiği ve Rusya’ya ihraç edildiği... (s. 472 / Trabzon Vilayet Salnamesi 1870:19-231-243)

Trabzon’da önemli bir tüccar kesim (...) çoğunlukla Rum kökenli gayrimüslüm denizcilerdi.

1830-1850 yılları arasında İran ticareti Trabzon’un toplam ticaret hacminin çoğunluğunu oluşturuyordu. 1850-1860 yılları arasında ise savaşlar ve Tiflis-Batum demiryolunun kullanılması nedeniyle gerilemeye başlayan Karadeniz ticaretinde Trabzon limanının önemini de azaltmıştır.

---

Nemlioğlu Koca, Yasemin. (2015), 19. Yüzyılda Trabzon Limanı, Seferler, Tüccarlar, Mallar, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 12 (s. 442-481)