19. Yüzyılda Trabzon Limanı - Yükseliş ve Gerileyiş

Murat Baskıcı - 19. Yüzyılda Trabzon Limanı - Yükseliş ve Gerileyiş

Trabzon limanının XIX. yüzyıldaki tarihi, tıpkı dönemin diğer önemli Anadolu limanlarınınki gibi, Osmanlı İmparatorluğu’nun ticaret hacmini artıran iki önemli gelişme ile yakından ilişkiliydi. Bunlardan biri 1838 Balta Limanı ve onu izleyen diğer serbest ticaret anlaşmalarının yol açtığı ticaret hacmi artışı, diğeri ise uluslararası taşımacılıkta yüzyılın ortalarına doğru buharlı gemilerin kullanımının yaygınlaşmaya başlaması idi.

Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa ve özellikle İngiltere ile olan ticaret hacmi XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren yükselişte idi. 1838’de İngiltere ile imzalanan Balta Limanı Ticaret Anlaşması ve hemen ardından onu izleyen benzeri diğer ticaret anlaşmaları, getirdikleri ticareti kolaylaştırıcı hükümlerle bu hacmi daha da artırdı. Örneğin İngiltere’nin, “Türkiye”ye pamuklu mamüller ihracatı yıllık ortalama itibarıyla 1824-1850 arasında 3.5 kat; toplam ihracatı ise yine yıllık ortalama itibarıyla 1814-1850 arasında 16 kattan fazla artmıştı (s. 34).

Buharlı gemiler uzun mesafeli deniz ulaşımını ve ticaretini kolaylaştırıcı ve dolayısıyla uluslararası ticaretin hacmini artırıcı bir etki yarattı (s. 35).

1856 Paris anlaşması ile Boğazlar tüm ülkelere açıldı. Böylece Karadeniz ve Trabzon, özellikle Rusya ve İngiltere için önemli bir bölge haline geldi (s. 36).

Karadeniz ticari bakımdan hareketlenmeye başlayınca geleneksel Trabzon-Tebriz ticaret yolu da yeniden canlandı.

1803’te Fransa ve 1805’te Rusya şehirde konsolosluk açtı.

1836’da bir grup İngiliz iş adamının kiraladığı buharlı Essex İstanbul-Trabzon seferlerine başladı.

1837’de ise bir Türk ve Ferdinando adlı bir Avusturya buharlısı da seferlere başladı.

...buharlı gemilerin yaygınlaşması, onların hız ve kargo kapasiteleri ile rekabet edemeyen yelkenlilerin ticaretteki büyük paylarını yitirmesi sonucunu doğurdu.

Ticaret hacminin zirvesine ulaştığı 1860’lardan sonra bazı gelişmeler ve koşullar Trabzon limanının daha fazla önem kazanmasını engellemiş ve ticaretinin gerilemesine yol açmış...

Bunlardan biri Trabzon’un iç bölgeler ile bağlantısını sağlayacak bir demiryolu hattının yokluğu idi.

...olumsuzluk yaratan bir diğer unsur 1869’da açılan Süveyş Kanalı idi.

Samsun, Giresun, Ordu gibi diğer Karadeniz limanlarının zamanla buharlı gemi şirketlerinin sefer listesine girmesi ve iç bölgeler için birer ihracat limanı haline gelmesi de Trabzon ticareti için olumsuz bir etkendi.

---

Baskıcı, Murat. (2012), 19. Yüzyılda Trabzon Limanı - Yükseliş ve Gerileyiş, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 67, No: 3 (s. 33-56)