Kitap haberi: Ankara İstiklal Mahkemesinin Rize Duruşmaları

Kitabın ismi: Ankara İstiklal Mahkemesinin Rize Duruşmaları

Yazar: Recep Koyuncu - Recep Usta

Yayıncısı: Heyamola Yayınları

Basım tarihi: Mart 2021

Özet bilgisi:

Rize’deki şapka olayları: Rize'deki şapka olayları, Rize’nin Güneysu ilçesinde 1925 yılının Kasım ayında yaşanan hadiseyi anlatır. 25 Kasım’daki olaylar, çevredeki köylerden gelerek Potomya’da toplanan köylülere okunan şapka ve şapkadan dolayı hükûmet karşıtı söylevlerle başladı. Cami önünde toplanan insanların çoğunluğu silahlıydı. Silahlı kişiler cami yakınındaki karakolu bastı, silahlarına el koydukları askerleri tutsak etti. Şapka protestosu bu suretle devlet idaresine karşı bir isyan hüviyeti kazandı. Karakolu basan kişiler bu kadarıyla da yetinmeyip Rize’yi basmak üzere yürüyüşe geçtiler. Potomya’dan Rize istikametine doğru yaklaşık 5 km yürüyüp Pazarköy/Mişona yakınlarına vardıktan sonra daha fazla ilerlemeyip dağıldılar, köylerine çekildiler. Olayları takip eden günlerde yerel kolluk kuvvetleri olaylara karışan kişileri tutuklamaya çalıştı. Olaylara karışanların bir kısmı kendi rızalarıyla kolluk kuvvetlerine teslim oldular.

Ankara İstiklal Mahkemesi 10 Aralık’ta Rize’ye geldi. Ertesi gün olaylarla ilgili olarak tutuklu bulunan sanıkları yargılandığı duruşmalar başladı.

Duruşmalarda sanıklara yöneltilen suçlama şapka karşıtı tutumları değil, karakol baskını ve hükumet otoritesine karşı isyandır. 14 Aralık’ta duruşmalar sona erdi. 8 kişiye idam cezası verildi. İdam cezası alanlar aynı günün akşamında infaz edildiler. 55 kişi 5 ila 15 yıl arasında değişen sürelerle hapis cezası aldı. 80 kişi beraat etti. 

Dört bölümden oluşan kitabın ilk bölümünde İstiklal Mahkemelerinin kuruluş gerekçeleri, yasal dayanakları ve çalışma nizamı anlatılıyor. 

İkinci bölümde yakın tarihimizde şapka konulu tartışmalardan söz ediliyor. 1925 yılının Eylül ayında yürürlüğe giren, memurlara şapka giyme zorunluluğu getiren kararname ve bu tarihten sonra yaşanan olaylar ve Rize'deki şapka olayları yine bu bölümde yer verilen konular arasında.  

Üçüncü bölümde Rize duruşmalarının zabıtları yer alıyor. Olaylarla ilgili olarak sanıklara yöneltilen suçlamalar ve sanıkların ifadeleri/savunmaları zabıtlarda yer alıyor. 

Konuyla ilgili yayınların pek çoğunda asılsız iddialar, hatalı ve yanlış bilgiler yer alıyor. Kitabın dördüncü bölümünde Rize'deki şapka olaylarıyla ilgili olarak yapılan yayınlarda olayların ne şekilde anlatıldığına ve ne gibi yanlış bilgilere  yer verildiği anlatılıyor.

TBMM arşivinde bulunan mahkeme zabıtlarının orijinal suretleri kitabın ek bölümlerinde yer alıyor. Ekler arasında Hıyanet-i Vataniye Kanunu, İstiklal Mehakimi Kanunu gibi İstiklal Mahkemelerinin hukuki dayanakları olan kanun metinleri de yer alıyor.