Doğu Karadeniz Bölgesinde Ahşap Kap Yapımı

Haşim Karpuz - Doğu Karadeniz Bölgesinde Ahşap Kap Yapımı

Anadolu’nun bu en eski ahşap mutfak eşyaları; oval biçimli kâseler, dikdörtgen tekneler ve sivri dipli bardaklardı.

Doğu Karadeniz bölgesi Türkiye’nin eh zengin ağaç çeşidi olan ormanlarına sahiptir. İçe dönük bir ekonomiye sahip bölgede yaşayan köylüler kendi ihtiyaçları olan yapı malzemesini, mobilyalarını ve bazı ev eşyalarını üretmek zorundadır. Bundan dolayı bölgede el sanatlarının önemli bir bölümü ahşaba dayalıdır (s. 183).

İçlerine değişik maddelerin konulduğu kaplar Doğu Karadeniz’de çok eski zamanlardan beri yapılmaktadır.

1. Çakma tekniği: Tahtalardan (Köknar, lâdin) metal çivilerle çakmak suretiyle çamaşır ve hamur tekneleri yapılmaktadır.

2. Bükme tekniği: Bu şekilde değişik tahıl ölçekleri (kot, urup), pekmez kutuları yapılır.

3. Oyma tekniği: Ağaç kütükleri, parçalan oyulmak suretiyle değişik kaplar yapılmıştır.

a. Elle oyma Basit el aletleri ile taslaklar oyularak hamur tekneleri, kavana denilen yağ kutuları ve yayıklar yapılmaktadır (s. 184).

b. Su Tornası: …su kuvvetiyle dönen tornalar sayesinde oyularak hamur tekneleri ve yağ kavanaları yapılır. Bu kaplara «çekme» adı verilir. Yağ kavanalarına bölgede kavran da denilmektedir.

4. Dizme-çatma tekniği: …su kufaları (kova), süt, yoğurt, ayran külekleri, yayıklar, yağ külekleri ile ineklere yiyecek ve su verilen kerdeller (külekler) yapılmaktadır (s. 185).

Dizme ve çatma tekniğinde yapılan kapların tahtaları ladinin yanı sıra göknar ağacından da elde edilir.

Kapların çapma göre, ortadan ikiye ayrılan fındık dallarından yapılan ve mahallinde «fındık çubuğu» denilen bir çeşit çıta çemberler «kuşak» oluşturulur. …tahtalar bu çatıya dizilir.

Kapların gövdesini tutan her kuşağın iki ucu kertikler (kertük-kozak) sayesinde bir birine bağlanır (s. 186).

Dizme-çatma tekniğinde yapılan kaplar:

Yal külekleri: İneklere yem ve su vermek için ve bölgede çok kullanılırlar.

Süt, Peynir, Yoğurt, Ayran külekleri

Yayıklar: 120-130 cm. boyunda, çaplan 40-35 cm’dir. Dip kısımları geniş üst kısımları biraz daha dardır. Üçer çubukla dip, gövde; omuz ve baş kısımlarından kuşaklanırlar. Gövde üzerinde kapağı bulunur. Bölgede, yayık baş ve dip kısımlarındaki saplarından asılarak çalkalanır.

Turşu küpleri: 100 cm. yüksekliğinde, 40-35 cm, çapında ağız kısımları biraz dar olarak yapılırlar.

Yağ külekleri: Değişik büyüklükte ve biçimde yapılırlar. Çoğunlukla kapaklıdırlar.

Ayran külekleri: Bölgede «sivri külek» denilen tarla ve bahçeye giderken ayran koyulan kaplardır (s. 187).

Su kufaları (kovaları): Kufalar evlere çeşmeden sırtta su taşımak için yapılırlardı. Saplarına bağlanan bir bağla sırta alınıp öyle taşınırlar.

Kullanım alanları azalan kapların yok olmaması için yapımcılar Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenmelidirler (s. 188).

---

Karpuz, Haşim. (1986), Doğu Karadeniz Bölgesinde Ahşap Kap Yapımı, Türk Folkloru Belleten 1986/1, İstanbul