Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme

İbrahim Tellioğlu - Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme

Türk ya da Türklerle akraba olarak kabul edilen Orta Asyalı toplulukların MÖ. VIII. yüzyılda bu sahaya göç etmesiyle, Doğu Karadeniz bölgesindeki Türk varlığı ortaya çıkmış oldu.

Karadeniz Ereğli'sinden Trabzon’a kadar olan sahayı yaklaşık bir asır boyunca hakimiyeti altında bulundurmuştur. MÖ. 585’ten itibaren İskit baskısı sebebi yeniden göç eden Kimmerler, Karadeniz’in kuzeyine çıkarak bölgeyi terk etmişlerdir.

MÖ. 401 civarında bölgedeki İskit hakimiyet sahası Çoruh boylarına ulaşmıştı (s. 655).

Bizans İmparatorluğu’nu Balkanlar’da uzun süre meşgul eden Bulgarlar, kontrol altına alındıktan sonra 530’dan itibaren Trabzon havalisi ile Çoruh boylarına yerleştirilmiştir.

1048’de Hasankale zaferinden sonra İbrahim Yınal’a bağlı kuvvetlerin Trabzon civarına akınlar düzenlemesi ile Oğuzlar ilk defa Karadeniz bölgesinin içlerine doğru ilerlemeye başlamıştı.

1058’de Şarkî Karahisar Selçukluların eline geçmiştir. Sultan Alp Arslan’ın (1063-1072) 1064 Gürcistan seferi esnasında ise, Şavşat ve Artvin Selçukluların kontrolüne girmiştir (s. 656).

1247 civarında, Moğolların önünden kaçan ve o tarih için oldukça kalabalık sayılabilecek altmış bin kişilik bir Türkmen grubu, arasında Şavşat ve Artvin’in de bulunduğu bölgeyi yurt tutmuştur.

Çepniler XIV. yüzyılın başlarına kadar Harşit boylarını ele geçirmişlerdir (s. 657).

(13. yüzyılın sonlarında) Gürcistan’da bulunan Kıpçaklar ile Gürcüler arasında ihtilaf çıkmıştı. Papa Sargis liderliğindeki Ortodoks Kıpçaklar, Gürcü saflarından ayrılarak İlhanlılarla birlikte hareket etmeye başlamışlar, 1267’de Ahıska bölgesini ikta alarak batıda Ardeşen’e kadar olan bölgeyi ele geçirmişler, 1479’da Osmanlı hakimiyeti başlayıncaya kadar Doğu Karadeniz’de Rize’nin doğusuna hakim olmuşlardır.

Sarışın, mavi gözlü, çengel burunlu, açık tenli antropolojik özelliklere sahip bu Türk topluluğu, bölgenin bir Türk yurdu haline gelmesinde önemli bir rol üstlendiği gibi, yukarıda sınırları tarif edilen yerleşim sahalarının (Artvin, Rize, Trabzon, Gümüşhane, Giresun ve Ordu) etnik yapısında baskın unsur olmuştur.

Vazelon manastırı kayıtlarından anlaşıldığı kadarı ile, bölgedeki Hıristiyanların % 52.7 si Rum kökenli değildir (Anthony Bryer, "Rural Society in Matzouka", Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman Society) (s. 658).

Hacı Emiroğulları beyliği

XIII. yüzyılın sonlarına doğru Ordu bölgesini ele geçiren Çepniler tarafından kurulmuştur (s. 659).

(Trabzon’un fethinden sonra) Osmanlı Devleti bölgedeki nüfus dengelerini lehine çevirebilmek için Çepnileri, Hemşinlileri, Akkoyunlu Türkmenlerinin bir kısmını ve Karaman bölgesinden getirttiği Türkmenleri Trabzon’a yerleştirmiştir (s. 661-662).

Osmanlı Devleti’nin gerileme dönemine kadar Doğu Karadeniz bölgesinde Türklerle Rumlar arasında önemli bir çatışma olmadığı gibi Rumların devlet aleyhinde faaliyette bulunduklarına dair bir belge de yoktur.

XX. Yüzyılın başlarında İngiltere başta olmak üzere yabancı devletlerin de açık desteğiyle 54 patlak veren Pontus isyanı, Doğu Karadeniz bölgesindeki Türk varlığını tehdit eder bir mahiyet kazanmıştır (s. 662).

…ayrılıkçı çalışmalar, I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele döneminde de devam etmiş, Paris Konferansı’nda açıkça dile getirilen Karadeniz bölgesinde Pontus Devleti kurma hayalinin bir sonucu olarak, tarihe Pontus isyanı adıyla geçen ayaklanma ortaya çıkmıştır. 58 Ankara Hükümeti, düzenli orduları kurduktan sonra Merkez Ordusu’nu bölgeye sevk ederek 6 Şubat 1923’te bu isyanı sona erdirmiştir.

Doğu Karadeniz bölgesi MÖ. VIII. yüzyıldan beri Türklerin yurt tuttuğu bir yöredir (s. 663).

---

Tellioğlu, İbrahim. (2007), Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme, Turkish Studies, Cilt: 2, Sayı: 2 (s. 654-664)