Doğan Aksan – Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri

Doğan Aksan – Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri

Kimi Afrika topluluklarında suyun temizinin, sarısının, kırmızısının ayrı ayrı adlandırıldığı görülürken su sözcüğünün bulunmadığına tanık olunur.

Hint-Avrupa dillerinde yeşil, mavi, gri, sarı gibi adların hepsinin parlamak, ışık vermek anlamındaki ghel- ortak köküne dayandığı görülür.

Türkçede renk tonları büyük bir zenginlik gösterir.

Hayvanların nitelikleriyle ilgili olarak,

Bugün Anadolu ağzında yalnızca koyunların cinsleri, yaşları, çeşitli nitelikleriyle ilgili 80 kadar sözcük bulunduğunu saptadık.

Orhun Yazıtları, ölen hakanların ve bir vezirin anısına adanan yazıları içermektedir.

Yenisey Yazıtları da genellikle ölen kişinin ağzından yazılmış sözleri ya da anısı yaşatılmak istenen kimsenin özelliklerini ve adını belirten yazılardan oluşur.

Orhun Türkçesinde, Teńri / gök, Tanrı

13. yüzyıldan itibaren çalap sözcüğü de Tanrı’yı ifade etmek için kullanıldı.

Karahanlılar devrinde bayat sözcüğü Tanrı için kullanılmış.

(Fahrî’nin Hüsrev ü Şirin’inde Allah için Yezdan sözü kullanılmıştır)

Arapçadaki kâdir sıfatına karşılık olarak eski Türkçede ugan kullanılmış (s. 33)

(u-) eki muktedir olmak, yapabilmek anlamlarını işaret ediyor.

Yemin sözcüğü için eski Türkçede ant sözcüğü kullanılırmış.

Üdig, Karahanlı Türkçesinde sevgi, özlem anlamlarında kullanılırmış.

Zengin sıfatı için eski Türkçede bay sözcüğü kullanılırmış.

Uygur metinlerinde karşımıza çıkan sın sözcüğü kabir/mezar anlamındadır. Çincedeki ts’in sözcüğünden geldiği düşünülür.

Karahanlı Türkçesinde dükkân ve mağaza için kebit sözcüğü kullanılırmış.

Dahi bağlacı en eski metinlerimizde de/da ve daha anlamlarında, takı biçiminde geçer.

Orhun Yazıtlarındaki yeme bağlacı de/da ve dahi anlamlarını kapsar.

Pekiştirme

Sözcüklerin başına, /p/m/r/s/ gibi seslerle oluşturulmuş bir hecenin eklenmesiyle gerçekleştirilir (doğru / dosdoğru).

Bilgi Yayınevi

Ocak 2005