İsmet İnönü'nün Lozan Hatıraları - 2

İsmet İnönü - Lozan Antlaşması 2

İsmet İnönü'nün Hatıraları

18 Nisan'da Lozan'a Hareket Ettik

Muharebelerden sonra, Hariciye Vekili Başmurahhas olarak Lozan'a giderken ben, diplomasiye ve sivil hayata girmiş oluyorum. Çizmeyi ayağımdan çıkarıp ilk defa sivil iskarpin giyiyorum (s. 14).

Ankara ile telgrafla temas ederdik. Her gün muntazaman rapor yazardım. Özel görüşmeler, resmi müzakereler, bunların hepsini bir harp raporu gibi her gün Ankara'ya bildirirdim. Ben raporlarımı doğrudan doğruya başvekile gönderirdim. Başvekil ile muhabere ederdik (s. 17).

Bu defa yine görüşmelere Trakya hududundan başladık.

(Venizelos’la olan mülakatından söz ediyor)

Mösyö Venizelos'un Türkiye ile Yunanistan arasında gelecekte iyi münasebetler kurulması ve mazinin unutulması için ciddi bir arzu beslediği kanaatini edindim. Konuşmaları bana böyle bir kanaat vermiştir (s. 29).

Mösyö Venizelos ile aramızda ciddi bir itimat hasıl olmuştu. O ölünceye kad1r bu karşılıklı itimadı muhafaza ettik (s. 34).

(Venizelos’u çok sevmiş, sürekli övgüler…)

Konferansın ikinci devresinde Türk-Yunan dostluğunun temellerini hazırlayan yakınlaşma karşılıklı anlayış içerisinde cereyan etmiştir (s. 41).

Gençliğimden beri kapitülasyonların yalnız iktisadi hükümlerinden dolayı elimiz kolumuz bağlı bilirdik. İşin içine girdikten sonra anladım ki, asıl ehemmiyet verdikleri, kapitülasyonun adli kısmıdır (s. 46).

Montagna formülü

Türk murahhas heyetinin adli ıslahatı hedef tutan bir beyanname neşretmesi, Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Türkiye'de adli ıslahata girişmeye ne kadar istekli olduğunu gösterir. Ama biz böyle bir ıslahatı yabancı bir isteğe boyun eğmek için yapmayacağız. Düşündüğümüz adli ıslahata, Türk adliyesinin işleyişine yabancı kimselerin karışma hakkını vermek için niyet etmiş değiliz. Türk murahhas heyetinin imzalayacağı herhangi bir beyanname, bu yolda tamamıyla ihtiyari bir senet olacaktır (s. 51).

Şirket imtiyazları…

Türkiye Siyasi Bir İmtihan Verdi

İstiklal Harbi'nin askeri safhası bittikten sonra, siyasi mücadele safhası başlamıştır. Bunun ilk adımı Mudanya Mütarekesi'dir.

Biz 1 923 Ağustosu içinde muahedeyi tasdik ettik. Muahedenin meriyete girmesi, takriben bir seneye yakın bir teehhurla, 1924'te mümkün oldu.

Lozan'da temin ettiğimiz bir müstesna başarı vardır. O da Trakya’dır.

İstanbul'u ve Trakya'yı silahla işgal etmediğimiz halde müzakere yolu ile netice almışızdır.

Lozan Muahedesi yeni bir Türk devletinin kurulmasında temel unsur olan bir siyasi vesika olmuştur. Bu milli devlet, tam manasıyla medeni ve bağımsız bir devletin bütün haklarına sahip olmuştur. Lozan Muahedesi bunları tespit eder ve kabul ettirir (s. 85-86).

Müttefiklerin Lozan Muahedesi'ni kabul etmeleri, ilk önce mecburiyetten gelmektedir. Askeri vaziyet o halde idi ki, Misakı Milli ile ve Büyük Millet Meclisi'nin mücadele devri ile bizim tespit ettiğimiz temelleri reddetmek, nihayet yeni bir askeri harekete bağlı kalmıştır. Türkiye 15 seneden fazla süren iç ve dış seferlerden sonra, gerçekten barışa erişmek ihtiyacındaydı. Ama Avrupa da Birinci Cihan Harbi'nin kanlı fedakarlıklarından sonra, yeniden bir maceraya kolayca girecek istidatta değildi (s. 86).

Atatürk’ün Nutkunda Lozan…

…

Cilt 2

Cumhuriyet Gazetesi eki, Ağustos 1998