Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda Kültepe'de bulunan taş aletler

Cihan Ay

 

…bu çalışmada Kültepe’de 1948 yılından itibaren sürdürülen kazılarda bulunmuş olan 161 tane taş alet değerlendirilmiştir. Bu eser grubunun çoğu Karum alanında ele geçmiştir.

 

Söz konusu alet grubunu yassı baltalar, sap delikli baltalar, el taşları, havanelleri, baskı aletleri, biley taşları, perdah taşları ve topuz başları oluşturmaktadır.

 

Kültepe Orta Anadolu Bölgesi’nde yer alır.

Erciyes Dağı’nın eteğinde yer alan Kültepe günümüzde Kayseri’nin 20 km kadar kuzeydoğusunda…

Kültepe’ye güneyden Suriye ve Akdeniz sahilleri üzerinden ve Toros Dağları’nı aşan yollarla da ulaşılabilir

 

Kültepe yaklaşık 500x550 m’lik ölçüleri ile daireye yakın bir şekli olan Tepe ve bu kısmı yarım ay şeklinde çeviren Aşağı Şehir olmak üzere iki bölümden oluşur

 

Kültepe 1881 yılından itibaren arkeoloji literatüründe bilinmektedir. Kültepe’de ilk kazılar 1893-1894 yıllarında E. Chantre tarafından yapılmış…

 

Kültepe’de ilk sistemli kazılar 1948 yılında Prof. Dr. Tahsin Özgüç ve eşi ve meslektaşı Prof. Dr. Nimet Özgüç tarafından gerçekleştirilmiştir.

 

Höyük’te 18 ve Karum’da 4 kültür tabakası saptanmıştır.

 

Höyük’te yapılan kazılarda 18 yapı katı ortaya çıkartılmıştır. Höyük’teki son evreler Roma ve Helenistik Dönem yapı katları ile temsil edilmektedir.

Kültepe MÖ. 10. yüzyıldan MÖ. 8. Yüzyıla kadar önemini korumuş ve MÖ. 8. yüzyılın sonlarında doğru Asurlular tarafından yıkılmış…

 

Akadça’nın Eski Assur lehçesinde yazılmış yaklaşık 23.000 çivi yazılı tablet II. katta ve yaklaşık 500 tanesi de Ib katında olmak üzere 23.500 kadar çivi yazılı belge ele geçirilmiştir

 

KÜLTEPE’DE BULUNAN TAŞ ALETLER / s. 30 vd.

Yassı Balta

Yassı baltalar kesici sürtme taş alet teknolojisi içerisinde değerlendirilen alet grubudur. Baltaların keskin olan ve kesme işleminin yapıldığı ön kısmı ağız ve arka kısmı da ense olarak tanımlanmaktadır

Kullanım amacı: ahşap işçiliği

Sap olarak da kemik, boynuz ya da ahşaptan yapılmış bir sap kullanılmıştır

 

baltaların üretiminde malzeme olarak steatit, diyorit, gabro, bazalt… kullanılmış

 

Sap Delikli Balta

Sap takılması için ağız kısmına paralel deliği bulunan vurma veya kırma amacıyla kullanılan aletlerdir. Bir ucu küttür ve yassı bir ağza sahiptir.

 

El Taşları

…vurma ve ezme işlerinde kullanılan aletlerdir. El taşlarının elle kolaylıkla tutulmasını sağlayan bir yüzeyi mevcuttur

 

El taşlarının antik dönemde işletilen maden galerilerinde cevherin ezilerek tane boylarının daha küçük boyutlara indirgenmesi amacıyla kullanılmış olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmektedir

 

…alet yapımında en çok bazaltın kullanıldığı görülmüştür. Bazaltı sırasıyla kumtaşı, granit, andezit = radiyolarit = volkanik breş ve diyabaz izlemektedir.

 

Havaneli

Havanelleri tahıl, yiyecek gibi maddeleri ezmek amacıyla kullanılan aletlerdir. Şekil olarak bakıldığında havanelinin kolayca tutulmasını sağlayan bir tutamak kısmı ve ezme işleminin yapıldığı taban kısmı vardır.

 

Baskı Aleti

Baskı Aleti pişmiş toprak kaplara baskı şeklinde uygulanmak üzere bir ucunda yuvarlak bir çukur bulunan alettir. Uygulandığı yüzey üzerinde konik bir kabarcıklık oluşturmaktadır. Ancak bu alet grubu eserleri parlatmak veya onlara keskinlik sağlamak amacıyla biley taşları gibi de kullanılmış olabilirler. Baskı aletlerinin yapımında malzeme olarak kumtaşı, kuvarsit, bazalt, diyorit ve steatit gibi taşlar kullanılmıştır.

 

Biley Taşı

Metal veya taştan üretilmiş aletleri keskinleştirmek ya da yüzeyini düzleştirmek amacıyla kullanılan aletlerdir. Genellikle dikdörtgenimsi formlarda olan biley taşlarının bir tarafında asmak amacıyla yapılmış delik yer alır. Kültepe’de ele geçirilen biley taşlarının yapımında malzeme olarak kumtaşı, radyolarit, diyabaz, kuvarsit gibi taş türleri kullanılmıştır.

 

Perdah Taşı

Perdah taşları, pişmiş toprak kapları parlatmak ve yüzeylerini düzgünleştirmek için kullanılan aletlerdir.

 

Topuz Başı

Topuz başları küresel gövdeli, delikli veya deliksiz, prestij objesi ya da silah olarak kullanılmış olan aletlerdir.

 

SONUÇ

Kültepe’de 1948 yılından itibaren yapılan kazılarda ele geçirilen taş aletler ile tarafımdan Kültepe’de yapılan yüzey araştırmasında toplanan aletler ilk kez bu çalışma kapsamında toplu bir şekilde ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

 

…buluntu grubunu yassı baltalar, sap delikli baltalar, el taşları, havanelleri, baskı aletleri, biley taşları, perdah taşları ve topuz başları oluşturmaktadır.

Söz konusu aletlerin yapımında granit, diyorit, andezit, bazalt, gabro, diyabaz, kumtaşı, volkanik breş, radyolarit, mermer, serpantin, hematit ve steatit gibi taş türleri kullanılmıştır.

 

Yassı Balta / s. 76

 

Baskı aleti

 

Topuz başı

 

…

Ay, Cihan (2020), Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda Kültepe'de Bulunan Taş Aletler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü