Anadolu Selçuklu Dönemine Ait İki Nadide Eser Mızrak ucu ve Kilit

 

Anadolu Selçuklu dönemi, Türk Maden Sanatının en az bilinen dönemlerinden biridir. Bu döneme ilişkin veriler kıymetli metallerden yapılmış şamdan/ buhurdan gibi objelerle sınırlıdır.

 

Konya-Beyşehir ilçesindeki Kubad-Abad Sarayında yaklaşık 30 yıldır süren kazı çalışmaları ile Ortaçağ dönemine ilişkin farklı buluntu türlerinden birçok obje ele geçmiştir.

 

Dünya çapında şöhrete sahip çinileriyle tanınan Kubad-Abad Sarayının metal buluntuları çok zengin bir repertuara sahiptir.

 

Kubad-Abad Sarayı metal buluntuları, ok ucu (temren), mızrak ucu, hançer, bıçak, kapı akşamında ve süslemesinde kullanılan parçalar, zincir, askı, kulp, kemer ve askı tokaları, anahtar, kilit, cımbız, iğne, biz, makas, keser, nal, çakmak, giysi aksesuarları, manivela, yüzük, küpe, bilezik, zil, çan ve mıh gibi çok zengin bir repertuara sahiptir. Ağırlıklı olarak demir malzemedendirler. Bronz parçaların önemli bir kısmım yüzükler teşkil eder. Diğer bronz objeler ise, kapı veya giyim aksesuarları, iğne ve cımbızlar, kemer veya askı tokaları, bıçak ve askılardır.

 

MIZRAK UCU

En erken örnekleri M.Ö. IV. binin sonlarında karşımıza çıkan bu silah, iki kanatlı veya kare kesitli olup sivri uçlu bir delici kısım (namlu) ve sap kısmından oluşur. Sapa bağlantı, oklarda olduğu gibi kovan veya saplama ile sağlanır. Ayrıca namlu bölümün ortasında sağlamlaştırma amacıyla yapılmış bir sırt bölümü bulunur.

 

Demir malzemeden mızrak ucunun namlusu kare kesitli olup muhtemel ahşaptan sap kısmına bağlantıyı sağlayan kovanı dairesel kesitlidir

 

Kovanın ağız kısmında ise iki küçük delik dikkati çeker. Bunlar, ahşap sapa bağlantıyı temin eden çivi izleri olmalıdır. Uç kısmına doğru sivrilen namlu kısmı yaklaşık 0.7 X 7.5cm.dir. Konik kovan ise 1.1X 5.10 cm. ölçülerindedir.

 

35.30 gr. olan objenin bu ağırlığıyla yakın mücadelede kullanılan tipten ziyade fırlatılan, uzak mesafe mızrak uçlarından olduğu söylenebilir

 

KİLİT

Yüksekliği 5, genişliği 6,7 cm. ve kalınlığı 1,2 X l,5cm. olan objenin, mekanizma kısmı ise 6,1 cm. yüksekliğinde ve 0,7 cm. kalınlığındadır

Döküm tekniğinde iki parça halinde üretilmiş olan aslan biçimli bronz parçanın kuyruk kısmında, kilidin mekanizmasını oluşturan demir parçaların girmesine uygun iki göz halinde her biri 0.5 x 0.7 cm. ölçülerinde yuvalar mevcuttur

Bu yuvalara yaklaşık 0.7 x 6.1 cm ölçülerindeki mekanizma girmekte ve kilidin açılıp kapanmasını temin etmektedir. Aslanın ön sağ ayağının hemen üzerinde ise 0.35 cm kalınlığında T biçimli anahtar yuvaları bulunur. Bunun dışında aslanın kafasının arka tarafında 0.5 cm. dairesel bir delik bulunur. Figürün kulakları simetrik verilmişken, gözleri asimetriktir. Aslanın ön sağ ayağının dışında diğer ayakları üzerinde de bitkisel süslemeler yer alır.

Figürün iki yaranda ise enine dikdörtgen kartuşlar içinde Arapça yazılar mevcuttur.

 

…

Yavaş, Alptekin (2013), Anadolu Selçuklu Dönemine Ait İki Nadide Eser Mızrak ucu ve Kilit, Uluslararası İpek Yolunda Türk Dünyası Ortak Kültür Mirası Bilgi Şöleni (3-6 Ekim 2013), s. 291-302