Anadolu’da Rastlanan Halk Hekimliği Uygulamalarına Genel Bir Bakış

Anadolu’da Rastlanan Halk Hekimliği Uygulamalarına Genel Bir Bakış

Halk hekimliği uygulamalarına yaygın olarak rastlanan Anadolu’da “ırvasalama” yoluyla, “parpılama” yoluyla, “em’lerle” tedavi ve “kırık-çıkık tedavisi” başlıca yöntemler olarak ortaya çıkmaktadır. Ocaklı, şeyh, hoca, okuyucu, üfürükçü, izinli ve orumçu Anadolu’da halk hekimliğinin belli başlı uygulayıcılarıdır.

Halk hekimliğinde hastalık deyimi, insanın sağlık durumundaki bozuklukların yanı sıra, kısırlıktan tutunda nazar değmesi gibi insanlardan gelebilecek kötü etkilere ve cin, peri gibi gerçek dışı varlıkların neden olabilecekleri türlü sakatlıklara kadar pek çok kavramı kapsamaktadır.

Halk hekimliğinin hekimleri olarak tanınan Ocaklı, belirli hastalıklarla uğraşan aile fertlerine denmektedir. Bir ocaklı, tedavi etme kudretini ailesinden kan yoluyla almakta ve babadan oğula, nesilden nesle devam etmektedir.

Kan bağlantısına dayanmayan ocaklıya ise izinli denilmektedir.

Ocaklı, Orta Asya Şaman’ının bugüne ulaşmış şekli olarak değerlendirilmektedir.

…ocaklılar bazı hastalıkların tedavisinde mekanik tedavi metotları kullanmaktadır. Özellikle sarılık hastalığında ocaklılar tarafından vücudun belirli yerleri jilet veya ustura ile kesilerek birkaç damla kan akıtılmakta ve bu işleme “sarılık kesme” adı verilmektedir.

Hastalık tedavi etmekten çok, hastalığı önceden haber verebildiklerine inanılan kişilere ise orumçu denilmekte…

Irvasalama yolu ile yapılan tedavinin esasını, hastanın vücudu dışına uygulanan ve onu büyük ölçüde telkin altında bırakan, psikolojik etkilemeye dayanan hareketler oluşturmaktadır.

Parpılama yoluyla tedavi ise dinsel motiflerle kaynaşmış sihirsel bir esasa dayanmaktadır.

Em (Halk İlacı) yolu ile tedavi de ise bitkisel, hayvansal, mineral kaynaklı droglar kullanılmaktadır.

Büyüsel görünümlü olanlar, büyüsel esaslara uygun bir şekilde uygulanmaktadır.

Türk halk hekimliğinde dağlama karşılığında “alazlama, yakma, göyündürme, en vurma ve dağlama” kelimeleri kullanılmaktadır.

Dağlama adı altında toplanan bu tedavi şekli, metal ya da tahta araçlar kullanarak termik veya mekanik uygulamalar şeklinde yapıldığı gibi kimyasal maddeler ve bitkiler kullanılarak da yapılmaktadır.

“Ev ilaçları”, “kocakarı ilaçları” gibi isimlerde verilen halk ilaçlarının çoğu, uzun tecrübeler sonunda günümüze kadar gelmiş ampirik uygulamalardır.

Kadınlar, halk ilaçlarını erkeklere oranla daha fazla kullanmaktadırlar. Bunun nedeni ise; kadınların hekime gitmekten utanmaları, korkmaları veya aile reisi erkeğin kadını, çok zor durumda kalmadıkça hekime götürme gereğini duymamasından kaynaklanmaktadır.

Öğrenim düzeyi arttıkça halk ilaçlarını tanıma ve kullanma oranı düşmektedir.

---

Şar, Sevgi. Anadolu’da Rastlanan Halk Hekimliği Uygulamalarına Genel Bir Bakış. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi. Cilt: 13, Sayı: 2. (s. 1163-1178). 2005