Jon Elster – Ekşi Üzümler

Jon Elster – Ekşi Üzümler

Rasyonalitenin Altüst Edilmesi Üzerine Çalışmalar

Eylem, kısıtlamalar içinde yapılmış bir seçimin sonucudur.

Ekşi Üzümler

Seçimin arkasındaki tercihlerin kısıtlamalar tarafından biçimlendirilmiş olabileceği düşüncesini yansıtıyor.

Kişinin kendi ruhunun efendisi olabileceği fikrinde kibir yatar. (s. 11)

…rasyonel davranış failin inanç ve arzularına belli bir açıdan bağlı olan davranıştır.

Nedenlerin o eylemin nedenleri olabilmesi için, söz konusu davranışın failin inançları göz önüne alındığında arzularına ulaşmasının en iyi yolu olması gerektiği söylenebilir.

…fail başka birini öldürme yönünde dayanılmaz bir arzu taşıyorsa ve bunu yapmanın en iyi yolunun o kişiyi simgeleyen bir bebeğe iğne batırmak olduğuna inanıyorsa, o zaman o bebeğe iğne batırdığında rasyonel davranmış olur. (s. 15)

Bir dağcı iple kendisine bağlı olan başka bir adamı taşımanın getirdiği ağırlıktan ve tehlikeden kurtulmak isteyebilir. İpi bırakarak kendisini bu ağırlık ve tehlikeden kurtaracağının farkında olabilir. Bu inanç ve istek sinirlerini o derece bozabilir ki, ipi birden bırakmasına sebep olabilir. Oysa dağcının ipi bırakmayı seçmemiş ve bunu bilerek yapmamış olması gayet mümkündür. (s. 16)

Rasyonel inançlar için gerçekliğin şart olduğunu söylemek çok fazla şey istemek olur; tutarlılığın yeterli olduğunu söylemek ise yetersiz talepte bulunmaktır.

…rasyonel arzular için tutarlılık koşulu fazla zayıf, ahlaki anlamda iyilik koşulu ise fazla güçlüdür. (s. 30)

…inanç doğru olmasına rağmen rasyonel olmayabilir, rasyonel olmasına rağmen doğru olmayabilir. (s. 31)

…tercihlerin mümkün görünene uyum sağlaması… (bu önemli)

Konumsal malların yaygın biçimde arzulanması herkes için daha az refaha yol açabilir.

…bu mallar kinciliğe de yakından bağlıdır, çünkü başkalarından daha fazla edinebilmenin bir yolu da başkalarının daha az edinmesini sağlamaktır. (s. 39)

Uyumluluk diğer insanların davranışlarının benim arzularımın nedenselliğine girdiğini, konformizm ise indirgenemez biçimde arzularımın amaçlarının betimlemesine girdiğini gösterir. (s. 40)

Siyasetin amacı, oybirliğiyle varılmış rasyonel bir mutabakat… (s. 54)

İnsanı insan doğasının tuzaklarından kurtaracak olan, insanın dünyeviliğidir.

Eski Yunanlılar demagoglarca baştan çıkarılabileceklerinin farkındaydılar. (s. 60)

…çoğunluk

…kendine yakın gördüğü bir azınlık söz konusu olduğunda çoğunluğu terk edecek konformistlerden oluşuyor olabilir. (s. 61)

…şöyle hissettiğimi hatırlıyorum, demekle insan inanılırlığını kaybeder, Davranışınızda doğal olanı belleğinizden anlatmak çok zordur. Yapay olanı ya da pozdan ibaret olanı ifade etmek daha kolaydır, çünkü öyleymiş gibi davranmak için harcanan çaba aynı zamanda o durumu belleğe kaydeder. (s.74)

Başka bir insanda bir eğlenme hali yaratmak elbette mümkündür, ama bunu ona eğlenmesini buyurarak yapamayız. (s. 76)

Yüksek kaliteli bir caz doğaçlamasını sürdürmek o derli zordur ki 78’lik plağın üç dakikalık süresi iş için optimaldir.

Kayıt süresi arttıkça özgürlük de artmıştır, o denli ki aynı derecede yoğun odaklanmanın sürdürülemeyeceği kadar fazla bir özgürlüktür bu. (s. 107)

Kavramsal sanat her zaman o sırada yaratıcılık sınırları olarak görülenlerin ötesine geçmek zorundadır. (s. 110)

…sanayileşmeden önce,

Bireyler mümkün olan en iyi dünyada yaşamaktadırlar. (s. 173)

İnançlar genellikle duygular tarafından çarpıtılır. (s. 189)

Kendini kandırmayı imkânsız kılan,

Paradoksun kökü, kendini kandıranın bilinçli olarak inançlarından birini kendisinden saklayıp diğerini resmi görüşü olarak ilan etmesi biçiminde tuhaf bir olayda yatmaktadır. (s. 190)

Yaşamak uğruna, hayatı yaşanır kılanı kaybetmek…

Sour Grapes

Türkçeleştiren: Barış Cezar

Metis Yayınları

Ağustos 2008