M. Akif Duman - Charles Sanders Peirce’ü Anlayan Adam Ömer Seyfettin -I, II

Charles Sanders Peirce’ü Anlayan Adam Ömer Seyfettin -I

M. Akif Duman, Türk Dili Dergisi, Cilt: 114, Sayı: 809, 2019 (s. 36-44)

Hatice Hanım’ın Yüksek Ökçeleri

(Hikâyede) Ömer Seyfettin’in tatbikatında mahir olduğu üzere karakterler ön plana çıkar.

Hatice Hanım, evlilikten nefret eder

…namusu ile ilgili hassasiyetlerinin yanında temizlik hususunda da dikkatlidir

Bunlara bir de yüksek ökçe ilave edilir

…boyu çok kısa olduğu için evin içinde de bir karışa yakın ökçeli iskarpinler giyerdi.

Göztepe’deki köşkünde hizmetçi Eleni, evlatlığı Gülter ve aşçı Mehmet ile yaşamaktadır.

…yüksek ökçelerden dolayı rahatsızlanır ve çıkarır ayakkabılarını.

(Bir sembol olarak yüksek ökçeleri) semiotiğin genel kriterleri içine atarsak ne olur?

İç gözlem yapmanın imkânı yoktur. Buna muktedir olamayız

Sezgilere hâkimiyet de (hatta sezgilerin varlığı) mümkün değildir

İşaretler olmadan düşünmemiz imkânsızdır.

Kesinlikle bilinmezin anlaşılması imkânsızdır

Sembol ile simge yanlış olarak eş anlamlı addedilir.

Symbol “ayırt edici işaret” demektir.

Sembol, nesne ve işaret arasındadır

…simge ise (ki aslında signal’den bozma) alıcı ve işaret (okur- aldatılan insan) arasındadır.

Simge somuttur.

SEMBOL → SOYUT → OBJE ve İŞARET arasında (topuklu ayakkabı)

SİMGE → SOMUT → ALICI ve İŞARET arasında (Hatice Hanım’ın ayakkabıları)

“simge”de amaç, “bilinçte belirmek”tir

“topuklu ayakkabı” mücerret bir ifade olarak “sembolize ettikleri ile” semboldür.

Hatice Hanım’ın topuklu ayakkabıları… (…) işaret kabiliyeti ve imgeleme gücü ile bu bir simgedir.

Her şey ama her şey semiyotik’in alanına girer.

“gösterge” daha ziyade “gözle görülebilirliği” (yani nesnelliği) ve süreç sonrası’nı çağrıştırır.

Gösterge ifadesi daha yüksüzdür yani “bir şeyi belirtmeye yarayan şey, belirti” (1. anlam) der isek yeter. Hâlbuki işarete biz bir anlam yükleriz.

Eğer bir işaretin aktüel ve potansiyel anlamı ile yorumu birbirini tutarsa işaret tam olarak analiz edilebilir.

…

Charles Sanders Peirce’ü Anlayan Adam Ömer Seyfettin -II

M. Akif Duman, Türk Dili Dergisi, Cilt: 115, Sayı: 810, 2019 (s. 56-65)

 “Semiyotik nedir?” sorusunun en kısa cevabı “işaretler bilimi” olacaktır

Kavramın temeli olan “semiose” (Yunanca σημείωσις, sēmeíōsis) içinde bir şeyin işaret olarak vazife gördüğü süreci temsil eder

(…)

Delalet, bir şeyin anlaşılmasının başka bir şeyin daha anlaşılmasını gerektirmesi durumudur.

Şu hâlde burada iki unsur söz konusudur: Biri var olan bir şey diğeri onun gösterdiği, işaret ettiği bir başka şeydir.

Bu iki unsurdan ilkine dâl yani delalet eden ve ikincisine medlûl yani delalet edilen denir.

Belagat, bu unsurun söz olanı ile ilgilenir. Medlȗl, bu sözün gösterdiği şey yani gösterilen’dir. Bu ikisi arasındaki ilişkiye de delalet denir.

…sembol ve simge arasındaki çatışma, (ki bu okurun dikkatini çoğu zaman çekmez) ne kadar çok olursa metnin tesiri o kadar artar.

…