Özel Gizli Bir Dil, Çepni Dili

Efdal Sevinçli - Özel Gizli Bir Dil, Çepni Dili

Çepnilerin kullandıkları “gizli dil”

…yabancıların ya da yabancı saydıkları kişilerin yanında, anlaşılmamak için konuştukları “özel” dilleri… (s. 1925)

(Ahmet Caferoğlu) 1954 yılında yayınladığı derleme çalışmalarını kapsayan yazısında, Çepni dilinin, Abdalların dilinden de yararlandığını belirtmiştir.

Çepniler üstüne ilk bilgiler, Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lugat-it-Türk (1072) adlı sözlüğündedir. Çepnileri, “nerede yağı görse hemen savaşır” diye niteleyerek tanıtan ikinci kaynağımız, Reşid-üd-dîn Fazlullah’ın 1310 yılında yazdığı Câmi’üt-Tevârîh’idir. Yazıcıoğlu Ali, Târîh-i Âl-i Selçuk’unda ve Ebülgazi Bahâdır Han da Şecere-i Terakime’de (1660), Çepniler üstüne bilgiler verirlerken temel kaynakları Reşid-üd-dîn Fazlullah’dır (s. 1927).

Hacı Bektaş Veli’nin ilk müridlerinin Çepniler olması, inanış dünyalarını da biçimleyen, belirleyen önemli bir olgudur.

Karadeniz’de, yüzyıllardır yerleşik yaşayanların dışında, çoğunlukla alevi olan Çepniler, özellikle dinsel yapıları / alevi inanışları nedeniyle dışlanmışlar, bu dışlanmışlık olgusu ekonomik dışlamayı da getirmiş, geçimlerini sağlamak için de zorunlu olarak, çalıp çırpma, yol kesip soygun yapma, hırsızlık gibi istenilmeyen eylemlere yönelmişler ya da öyle değerlendirilmişlerdir (s. 1928).

…dışlanma, izlenme, yakalanma korkusu, korunma duygusu, Çepnilerin “dilce”lerinin, özel dillerinin doğuşunda belirleyici olmuştur (s. 1929).

…bu dili, 1-Yaşamak, geçimlerini, gereksinmelerini karşılamak, 2- Dinsel inanışları nedeniyle koru-n-mak, sakla-n-mak amacıyla, gizle-n-mek gerekçelerinin ortaya çıktığı durumlarda kullandıklarını, görüştüğüm bütün kaynak kişiler özellikle belirttiler (s. 1932).

---

Sevinçli, Efdal. (2009), Özel Gizli Bir Dil, Çepni Dili, Journal of Yaşar University, Cilt: 4 Sayı: 13 (s. 1923-1949)