Yazılı Kaynaklara Göre Erken Demir Çağı'nda Orta ve Doğu Karadeniz Halkları

Semra Demirel - Yazılı Kaynaklara Göre Erken Demir Çağı'nda Orta ve Doğu Karadeniz Halkları

Geç Bronz Çağı’ndan itibaren MÖ. I. binyılın ortalarına kadar bölge hakkında yazılı doküman yoktur. Tarih yazımı açısından güvenilemeyecek mitolojik metinler dışında Demir Çağı’nda bölge hakkında bilgi veren kaynakları MÖ. V. yy.’da Herodot/ Historia (II.104, III.94, VII.78 ) ve Ksenophon/ Anabasis (IV.7,8 V, V.1), IV. yy.’da Karyalı Skylaks/Periplus (81-88), I. yy.’da Strabon/Geographika (XII.3 11-30) ve M.S. I. yy.’da Yaşlı Plinius/ Naturalis Historia (VI.4) ve Arrianus/ Periplus Ponti Euxini (I-VI, XI) şeklinde sıralamak mümkündür.

Bronz Çağı’nda Kuzey Anadolu kültürleri hakkında bilgi veren en önemli kaynak, Hititçe çivi yazılı metinlerdir.

Bu metinlere göre MÖ. II. binyılın ortasından Geç Bronz Çağı’nın sonlarına doğru Orta Karadeniz bölgesinde yaşan halk Kaškalar/Gašgalar olarak adlandırılıyordu.

Hititlerin kuzey komşuları olduğu bilinen Kaškaların yaşadıkları coğrafyaya ilişkin kesin bir tespit yapmak mümkün olmamıştır.

I. Šuppiluliuma’ın oğlu II. Muršili’nin babasının icraatlarını anlattığı Hititçe metinlerden (M.Ö. 1344-1322), Kaškalarin birbirinden bağımsız çok sayıda (sekiz ila on iki) boydan meydana geldiği öğrenilmektedir.

Kaškalar, Hititçe metinlerde genellikle barbar bir topluluk olarak yansıtılmaktadır (s. 52).

II. Muršili’ye ait bir metinde Kaškaların domuz yetiştirdikleri ve dokumacılıkla uğraştıkları ifade edilmektedir.

MÖ. XII. yy’da Hitit Devleti’nin çökmesi neticesinde Hititçe çivi yazılı metinlerin sonu gelmiştir (s. 53).

Herodot, Kuzey Anadolu’dan Moshkiler, Tibarenililer, Makronlar ve Mossyoikialıların, on dokuzuncu Pers satraplığına üç yüz talant vergi ödediklerini söylemektedir (Historia III.94).

Ksenophon’un Anabasis’te aktardığına göre Kuzey Anadolu’nun kıyı kesimindeki koloni kentlerinde Grek nüfus yaşamaktayken, diğer kıyı bölgeleri ile ağırlıklı olarak dağlık arazide ise birbirinden bağımsız halde farklı halklar yaşamaktadır.

Ksenophon’un, Doğu Karadeniz’in dağlık kesiminde karşılaştığı haklar sırasıyla Khalybler, Makronlar ve Kolkhlar’dır (s. 54).  

MÖ. IV yy.’da yaşamış Karyalı Skylaks’a atfedilen Periplous adlı coğrafi eser (…) doğudan batıya doğru Kolkis’ten itibaren Fırtına Deresi’nin doğusuna kadar olan bölgede Byzeres’e Ekekheirieis halkı Rize’den itibaren batıya doğru Bekheiroi halkı ve Trapezos civarında Makrokephaloi halkının ikamet ettiğini söyler.

MÖ. I. yy.’da Orta ve Doğu Karadeniz coğrafyasına ilişkin en önemli kaynak Strabon’un Geographika adlı eseridir. Geographika’da Trapezos ile Pharnakia’nın (Giresun) üst tarafında Tibaranlar, Khaldailer ve eski zamanlarda Makronlar denen Sanların yaşadığı ifade edilmektedir.

Strabon bu hakların (Mosynekler) vahşi hayvan eti ve ceviz yiyerek yaşadıklarından bahseder.

I. yy.’da Yaşlı Plinius Naturalis Historia’da (…) Cotyorum/Ordu bölgesinde Khalybesler’in, Cerasus/Giresun ve Cordule/Akçakale arasında Tibareni, Mossyni ve Makron kabilelerinin yaşadıklarını bildirir.

130-131 yıllarına tarihlenen Arrianus’un rehber kitabı Periplus Ponti Euxini dönemin Karadeniz sakinlerine ilişkin bilgi sunar. Bu kaynağa göre Kolkoi kavmi Trapezoslular ile sınırdır ve Ksenophon’un savaştığı Drillai kavmi Trapezosluların düşmanıdır.

Arrianus Drillai kavminin Sannoi olduğunu düşünmektedir (s. 55).

---

Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2016; (21): 51-58