Karadeniz'de Kazak Tehlikesi ve Özü ‎Kalesi - 1580-1630

Mustafa Murat Öntuğ - Karadeniz'de Kazak Tehlikesi ve Özü ‎Kalesi - 1580-1630

Kazaklar Şayka denilen kayıklarıyla XVI. yüzyılın ortalarından itibaren Özü (Dinyeper), Aksu (Bog) ve Don nehirlerinden Karadeniz’e çıkarak, deniz kenarında bulunan köy, kasaba ve şehirleri yağmalamışlardır. Ayrıca Karadeniz’deki Osmanlı Donanması’na ve ticaret yapan gemilere de çok büyük zararlar vermişlerdir. Kazakların meydana getirdiği bu yağma hareketi Karadeniz’i güvensiz bir yer hâline getirmiştir.

Osmanlı Devleti, güvenliği sağlamak için tedbirler almıştır. Karadeniz’e çıktıkları yerlere güçlü kaleler inşa etmiştir. Bu önemli yerlerden biri de Özü’dür (s. 2313).

Kazaklar, Azak Denizi’ne dökülen Don nehriyle Özü ve Aksu nehirleri arasında ve bu nehirlerin yukarılarına doğru olan bataklıklara yakın yerlerde yaşamaktaydılar.

Kazakları, Barrabaş, Sarıkamış ve Pûtkâlî Kazakları diye üç kısımdır.

Kazaklar, çıkarları doğrultusunda bazen Ruslar’a bazen de Lehistan’a tabi olmaktaydılar.

XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren her uygun fırsatta Karadeniz’e çıkarak, sahillerdeki Osmanlı köy, kasaba ve şehirlerine saldırmaya başlamışlardır

…alınan bütün tedbirlere rağmen Kazaklar XVI. yüzyılın ortalarından XVII. yüzyılın ikinci yarısına kadar çeşitli aralıklar ile saldırılarına devam etmişlerdir.

Özü Kalesi ve Stratejik Önemi

Özü, Karadeniz’in kuzeyinde Aksu nehri ile Özü nehrinin döküldüğü liman gölünün kuzey ucunda, Kılburun karşısında mühim bir yarımadadır (s. 2314).

Özü Kalesi, eski Yunanlıların bina eyledikleri “Alketra” kentinin harabeleri üzerinde kurulmuştur.

Özü Kalesinin aşağısında, dağın eteğinde şehir kurulmuştur.

Arazi verimli ve havası güzel olduğundan sahrasında çok fazla koyun ve sığır yetiştiriliyordu (s. 2315).

Özü Kalesi, Kazak eşkıyasının Karadeniz’e inmesini engelleyen, stratejik açıdan Osmanlı Devleti’nin Kuzey Karadeniz’deki en önemli kalelerinden biridir (s. 2317).

1560’ta Kazaklar Ruslar ile birleşerek Azak ve Özü için büyük tehdit oluşturmaya başlamışladır.

1 Ağustos 1583 (12 Receb 991) tarihinde Kazaklar büyük bir kuvvetle Özü ve Akkerman’a saldırmışlardır.

Kazaklar bölgedeki ikinci büyük saldırıyı 24 Nisan 1587 (16 Cemaziyelevvel 995) tarihinde Özü Kalesine yaptılar. Kaleyi yağmalayan ve yanlarına 300 esir alan Kazaklar aynı yılın Ağustos ayında Özü Kalesine tekrar saldırmışlardır. Kaleyi ve şehri yakıp-yıktıktan sonra, yanlarına kalede bulunan 80 adet topu alıp kaçmışlardır.

Özü Kalesi’nin güvenliği Devletin aldığı bütün tedbirlere rağmen tam olarak sağlanamıyordu.

1588 yılının Ekim ayında Özü Kalesi’ni korumakla görevli askerlerin geri dönmelerini fırsat bilen Kazaklar kaleye saldırmışlardır. Kalede bulunan pek çok memur, asker, kadın ve çocuğu öldürmüşlerdir (s. 2320).

XVII. yüzyılın başlarında Kazaklar, Rusya’dan silah, barut ve diğer birçok maddi yardım alarak, Karadeniz kıyılarındaki Osmanlı şehir ve kasabalarını yağmalamaya devam etmişlerdir.

H. 1036/ M. 1627-1628 tarihinde Özü nehrinde “Doğan Geçidi” denilen yere kale inşaatına başlanılmıştır. (inşaat) yaklaşık 53 yıl sonra 1680 yılında tamamlandı.

Doğan Geçidi’ndeki kalenin inşasının bitmesiyle birlikte Kazaklar Karadeniz sahillerinden uzaklaştırılmıştır.

---

Öntuğ, Mustafa Murat. (2007), “Karadeniz'de Kazak Tehlikesi ve Özü ‎Kalesi - 1580-1630,” 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Ankara 2007. Bildiriler, Tarih ve Medeniyetler Tarihi. Cilt: 5, (s. 2313-2329). 2008