Rize Gazetesine Göre Rize'de Ekonomik Durum (1931-1942)

Elif Yormaz - Rize Gazetesine Göre Rize'de Ekonomik Durum (1931-1942)

Rize gazetesi, Rize vilayetinin ilk gazetesi

Rize’de ilk matbaa ve gazete Mustafa Cavaş tarafından Rize matbaası ve gazetesi adıyla 1931 yılında hizmete girmiştir. Bundan önce 1926 yılında yayınlanmış olan Yeni Ay Dergisi bölgenin ilk yayın organı olsa da dergi İstanbul’da basılarak bölgede dağıtılmıştır. Bununla birlikte Trabzonlu Hüseyin Avni Bey tarafından çıkarılan bu dergi yalnızca dört sayı yayımlanabilmiştir.

Rize (Gazetesi), 1 Haziran 1933’te yayımlanan 94. sayısında Çoruh ismini almış ve 3 yıl boyunca bu ismi kullanmıştır.

Çoruh ismi ise 25 İkinci Kanun 1936’da yayınlanan 227. sayısında tekrar değiştirilerek eski adı olan Rize’ye dönüştürülmüştür.

1931-1942 yılları arasında haftada bir gün yayınlanan gazete toplamda 547 sayı çıkmıştır (s. 122).

İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte gazetedeki yurtdışı haberlerinde önemli bir artış görülmektedir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Rize’deki (…) tüm ticari faaliyetler deniz yolu vasıtasıyla gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

Bölgenin tek destek sandığı olan Ziraat Bankası, ticari yatırımcıya kredi sağlamadığından (…) bölgedeki ticari ve iktisadi hayat gelişme gösterememiştir.

1932 yılında Rize’yle İspanya arasında serbestçe ihracat yapılmasının sağlanması 7 bölge ekonomisine canlılık getirmiştir (s. 123).

Rize Ortaokulu’nda Türkçe öğretmeni olan Sıtkı Can (…) çarşı, pazarlarda fiyatların çok pahalı olduğunu (…) diğer illere oranla bölgedeki fiyatların daha fazla olduğuna değinmiştir.

…zaman zaman hayatı ucuzlaştırmak amacıyla tedbirler alınmıştır. İskele vergilerinde yapılan indirim, ekmek narhının ucuzlaması gibi…

1930’lu yılların ikinci yarısından itibaren Rize bölgesindeki ekonomik hayatın biraz daha canlandığını söylemek mümkündür. Bölgedeki ekonomik hayatı canlandıran en önemli etken, bölgede çay tarımının yaygınlaşmasıdır (s. 124).

…tüm yurtta olduğu gibi Rize’de de halk, millî tasarrufa ve yerli malı kullanmaya teşvik edilmiştir.

Eğer insan zengin olursa hükümette zengin olur, millette zengin olur. Eğer insan fakir olursa hükümet fakir olmaya mahkûmdur (s. 125).

Rize vilayetinin önemli geçim kaynaklarından biri hayvancılıktır.

Vilayette yetiştirilen inek ve koyunun etinden, sütünden yararlanılmış,

1926 – 1927 yılları arasında yumurta ticaretinin Rize’deki başlıca geçim kaynaklarından biri,

Kümes hayvanları yetiştiriciliği yoğun olarak Pazar kazasının Hemşin nahiyesinde yapılmaktadır (s. 126).

Rize’de hayvancılık, çay tarımının yapılmadığı iç kesimlerde daha yaygın olarak yapılmaktadır.

Rize dokumacılığı her zaman ayrı bir öneme sahiptir. Ancak I. Dünya Savaşı’ndan önce ünü Hindistan’a kadar ulaşan Rize dokuması, Cumhuriyet’in ilk yirmi yılında sadece birkaç ailenin geçimini sağlamakla sınırlı kalmıştır.

1941 yılından sonra ise dokumacılığın, tekrar canlanmaya başladığını görürüz (s. 128).

Rize’de dokumacılığın gelişmiş olan dalları (…) keten bezi ve peştamaldır.

1932 yılına gelindiğinde, Rize’de 1000 adet peştamal tezgâhı olduğu görülmektedir.

Rize bölgesinde iklimin az güneşli ve yağış miktarının çok olması, kendir liflerinin sertleşmesine ve nişastalaşmasına engel olmaktadır. Bu sayede Rize’de yetişen kendirden dayanıklı ince iplik bükülebilmektedir

İpliklerin el tezgâhlarında dokunmasıyla yapılan feretiko bezinden çoğunlukla iç çamaşırı, gömlek, sargı bezi, boyama ile şalvar, mendil, peşkir, şal, keten bezi, çarşaf yapılmaktadır (s. 128).

1941’e kadar olan süreçte iki bine yakın kendir, keten, şal, melez (yerli ipek) ve peştamallık işlerine ait tezgâh bulunmaktadır.

Bölge geçimini çoğunlukla meyve ticaretinden sağlamaktadır (s. 129).

…bölge ekonomisine katkı sağlayan meyveler portakal, mandalina elma, ceviz, fındık ve kestaneyle sınırlıdır. Bölge en çok geliri ise portakaldan elde etmektedir. Bunu mandalina ve elma takip eder.

Çay tarımı yaygınlaşmadan önce Rize halkının en önemli geçim kaynağı olan mısır, çayla birlikte önemini zamanla kaybetmiş ve mısır tarlaları çay bahçelerine dönüştürülmüştür (s. 130).

1939 yılından sonra Rize’de önemi artan başka bir mahsul de pirinç olmuştur.

Rize bölgesinde çayla ilgili ilk ciddi teşebbüsler 1918 yılında görülmektedir.

Ali Rıza (Erten), Şimali Şarkî Anadolu ve Kafkasya’da Tetkikat-ı Ziraiye adıyla bir rapor hazırlamış (ancak) rapor uzun süre dikkate alınmamıştır.

Zihni Bey (Derin), Ankara’dan verdiği bir talimatla Rize’de bir fidanlık kurulmasını istemiş, kendisi de 3 Nisan 1924’te de ilk kez bölgeye gelmiştir (s. 133).

Getirdiği çay tohumlarını halk arasında istekli olanlara dağıtmıştır. Zihni Derin’in çalışmaları neticesinde 1924 yılında TBMM’de çıkarılan ilk çay kanunu, hararetli tartışmalar ve üç oturum neticesinde 139 kabul, 13 ret ve 2 çekimser oyla kabul edildi.

1930 yılına kadar devam eden çay ekimini teşvik çalışmaları ilgisizlikten dolayı başarıya ulaşamadı.

1937 yılında Zihni Derin tekrar tam yetkiyle görevlendirildi. Çay bahçeleri yetiştirmek ve fidan üretmek amacıyla Sovyetler Birliği’nden çeşitli zamanlarda satın alınan, Gürcistan (Batum) kökenli çay tohumu, oluşturulan fidanlıklara ekilmiş ve elde edilen çay fidanları halka dağıtılarak çay üretimi yaygınlaştırılmıştır (s. 134).

Rize insanını, çay yetiştiriciliği üzerine bilinçlendirmek amacıyla Halkevinde konferanslar düzenlenmiştir.

Çay yetiştiriciliğini teşvik etmek amacıyla iyi çay yetiştirenlere para ödülü verilmiştir (s. 136).

Çay Kanunu 1940 yılında kabul edildi.

Bölgeye çay gelmeden önce en önemli ekonomik faaliyet meyve ticaretiydi (s. 138).

---

Yormaz, Elif. (2018), “Rize Gazetesine Göre Rize'de Ekonomik Durum (1931-1942),” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 5 (s. 121-139)