16 Temmuz 2018 Pazartesi

Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık


Serdar Bulut - Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık

…ekonomisi fındık üzerine endekslenen şehirde; düğünler, eğlenceler ve tatiller fındığın harmanına ve ticaretine göre planlanmaktadır.
…yöre ağzında (…) dil malzemelerinde fındıkla ilgili kullanımların fazla olması doğaldır.

Günümüzde Giresun şehrinde nüfusun çoğunluğunu Çepni Türkleri oluşturmaktadır.
şehrin adı
“Kerasus” adının Türkçe söyleyiş etkisi ile “Giresun” şekline dönüştüğü anlaşılmaktadır”
araştırmacılar bu adlandırmanın yörenin önemli miktarda yetiştirdiği “Kiraz” meyvesinin söylenişinden doğduğunu da ortaya koymuştur (s. 206).

Türkiye, dünya fındık üretiminde ilk sırada yer almaktadır. Halen dünyada fındık yetiştiren ülkeler; Türkiye, İspanya, İtalya, Fransa, İran, Amerika, Rusya, Filistin ve Çin'dir.

Türkiye’de (…) yaklaşık 3 ila 5 m. ve İtalya, İspanya, ABD gibi ülkelerde yetiştirilen çeşitler ise, 6 ila 8 m. boylanabilen, küçük ağaççıklar olarak dikkati çekerler.
Türk fındığı (corylus avellana L.) türü, 20 ila 22 m. kadar büyüyebilen bir ağaç görünümündedir.

1403 yılında Cenevizlilerin yelkenlerle Karadeniz’den fındık alıp İstanbul’a getirdikleri biliniyor…
Türkiye’den ilk defa 1773’de Rusya’ya, 1792’de Romanya’ya, 1851’de İngiltere’ye, 1871’de Belçika’ya fındık gönderilmiştir.
en kaliteli fındığın Giresun’da yetiştiği biliniyor (s. 207).

“Fındığın başkenti Giresun, sarayı Bulancak, tahtı Ayvasıl”dır.
Giresun bölgesinde genel olarak fındıklar, parlak kabuklu, iri taneli, dolgun, yüksek randımanlı olmaktadır. Kalite bakımından da dünya fındık üretiminde en yüksek yeri almaktadır (s. 28).

Fındıkla İlgili Atasözleri

Bir avuç fındık, bir yığın sağlık

Daldaki fındık cepte harçlık olmaz

Elin tavuğu ele kaz, fındığı da koz görünür

Fındık kadar aklı vardı, o da koruk çıktı

Fındık kadar aklınla elma kadar işe karışma

Harman fındığıyla yar sevilmez

Harmana serilmeyen fındık kuru sayılmaz

Sen ağa, ben ağa, fındıkları kim toplaya

Fındıkla İlgili Deyimler

Fındık altını gibi

Fındık çubuğu gibi

Fındık kırmak

Fındıkla İlgili Maniler (s. 216)
Fındığın çalışını
Kırarlar yarısını
Küçükken evlenenin
Alırlar karısını

Fındık budaklanır mı?
Dalları saklanır mı?
Anasının yanında
Kızı kucaklanır mı?

Fındıkla İlgili Tekerlemeler
Karga fındık getirdi
Sıçan yedi bitirdi
Onu tuttu bir kedi
Miyav dedi, av dedi.
Yok mu bana bir av dedi

Fındıkla İlgili Ninniler (s. 219)

Fındıkla İlgili Türküler
Yine yeşillendi fındık dalları

Bir fındığın içini

Fındık toplayan gelin

Fındıkla İlgili Bilmeceler
Çıtır çıtır kırılır, kıtır kıtır yenir; Giresun’da derilir, size gönderilir
Sonbaharda pürçeklenir, ilkbaharda çiçeklenir, yaz kış gemilere yüklenir

Fındıkla İlgili Dualar
Fındığın bereketli olsun
Fındığın çok olsun

Fındıkla İlgili Beddualar
Fındığı yanasıca
Fındıksız kal

Evlilik Kültüründe Fındık
Saçgı: Gelin eve giderken gelinin başının üzerine fındık saçılır.

Yedi Çift Bir Tek Fındık: Birbirine yapışık, çift fındık bulmak zordur. Yedi çift, bir tek olmak üzere toplam 15 fındık bulan bekâr gençler, buldukları fındıkları gece yastıklarının altına koyunca kısmetlerinin açılacağına inanırlar (s. 223).

Yöresel sözlük
Alivre: Fındığın dalında satılması. (
Atdamak (ayıtdamak): Sık bitkilerin ve özellikle fındık ocaklarının ayıklanması işi
Ayı fındığı: Dağlarda yetişen yabani fındık
Başak: Fındık toplandıktan sonra geride kalan çotanak fındıklar
Burç gurusu: Fındık meyvesinin iyi olduğu yılın akabindeki yılda, fındık olmadan kurur ve fındık olmazsa, o yıla burç gurusu denir
Cıdık: Fındık dalından yapılan ve karatavuk yakalamak için kullanılan yay şeklinde eğilebilen tuzak
Curuf: Fındık meyvesinin kabuğunu saran yeşil kısım
Çakıldak: Fındık, mısır, buğday gibi tarım ürünlerinin taneleri
Çardak fındığı: Tavan arasında veya tütün damlarında güneş görmeden kurutulan çerezlik fındık
Çeç: Talaşı çıkarılmış kabuklu fındık, çotanağından çıkarılmış fındık
Çiftleme: İkiz, yapışık fındık
Çöte: Fındık toplanan sepet
Dikin: Fındık fidesi
Dozillik: Özellikle ucu sivri fındıktan yapılan topaç şeklindeki oyuncak
Dozirik: Delik fındıktan yapılan oyuncak
Fındık mazusu: Ağaç dikmelerle yapılan ve içine fındık konulan tahta semender. Ambar, merek
Fışkan: İnce, uzun fındık çubuğu
Fitruka: Fındık tanesi yere düşüp filizlendikten sonra kabuk içinde kalan değişik lezzetteki meyvesidir.
Fol: Sert kabuğu çıkarılmış fındık meyvesi
Futuç: Fındığın yeşil kabuğu. Buna zuluf ya da kumuş da denmektedir
Gacır: Fındığın yaş kabuğu
Galat: Fındık çubuğundan yapılan sepet
Garamuk: İçi boş, hastalıklı fındık
Gavsak: Fındığın dışındaki kurumuş olan yeşil kabuk
Gavsuk: 1. Kabuklu fındığın dışındaki yeşil kısım
Gazel: Kurumuş fındık kabuğu
Gerevü: Yüksek dallardaki fındık meyvesini toplamak için dalı çekmeye yarayan ucu çatal çubuk
Gıdık: Fındık toplamak için kullanılan küçük sepet
Güllük: Fındık bahçesinde olan uzun otlar
Haşlak: Aşırı sıcak nedeniyle yeterince gelişip sertleşememiş olan fındık meyvesi
Hüğüm: Fındık dalı
Irgama: Fındıklar olgunlaştıktan sonra, fındık dallarını sallayarak olgunlarını düşürüp toplama
Işka: Fındık ocağının kökünden ya da dallarından çıkan filizler
Karabaş: Hastalık sonucu içi çürüyen boş fındıklar
Karamuk: Hastalık sonucu içi çürüyen gelişmemiş fındık
Kelez: Çürük iç fındık
Kelif / gelif: Fındık harmanlarındaki bekçi kulübesi
Kesici: Tarladan ne kadar fındık üretileceğini tahmin eden tecrübeli kişi
Kopali: Fındık kıran alet
Kugar: Fındık devşirirken uzaktaki dalları yakına çekmek için kullanılan ucu çengelli çubuk.
Masdı: Sepet yapmaya yarayan küçük fındık dalı
Mayalama: Fındık meyvesinin içinin dolmaya başlaması
Paldır: Fındık bahçesinin altındaki yeşil otlar
Patak: Çotanak fındık
Patoz: Fındık tanelerini yeşil yeşil kabuklarından çıkarmak için kullanılan motorlu makine
Piç: Fındık kökünden çıkan yeni sürgün, filiz
Püs: Fındık dallarındaki çiçeklerin üst üste gelerek aşılanması. Aşılanan fındık büyük olur
Sayvan: Fındık harmanlarındaki bekçi kulübesi
Sonlama: Fındık toplandıktan sonra tarlada geri kalan fındık meyvelerini tarla sahibinin tekrar toplaması
Soğuleş: İçi boş fındık
Şelek: Orta büyüklükteki fındık sepeti
Tekleme: Harmanda son kalan iyi ve kötü fındıkları tek tek kontrol ederek birbirinden ayırma
Toka: Fındık toplanırken bele bağlanarak kullanılan örme sepet
Topur: 1. Fındık meyvesinin dışındaki yeşil kabuk
Üğüm: Fındık ocağı, fındık ağacı
Vurgun: Kabuğu kırılırken fındık içinin yaralanması
Yelönü: İçi çok küçük veya boş fındık
Yıflan: Esnek, ince fındık çubuğu.
Zıpcuk: Fındık sürgününün kabuğundan yapılan düdük

---
Bulut, Serdar. (2018), “Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık,” Mavi Atlas Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1 (s. 205-232)

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder