Bazı İskit-Saka Kelimelerinin Etimolojisi Üzerine

Fuzuli Bayat - Bazı İskit-Saka Kelimelerinin Etimolojisi Üzerine

İskit-sakalar, Sarmatlar, Alanlar, Kuşanlar hatta Azlar (…) İranist bilim adamları bu kabileleri Hint- Avrupa veya İrani halklar olarak takdim etmişler… (İddiaları kadim İrani kavimlerin Karpat-Ural arasındaki coğrafyada yaşadıklarıdır. Fakat o coğrafyadan elde edilen kalıntılar İrani değil kadim Türk halklarına aittir) (s. 1)

…kaynaklarda yer alan İskitçe ilah (teonim) adlarının büyük bir kısmı Türkçedir. Apia, Papaios, Goytosir, Artim-Pasa…

İskit mitolojisinde yüksek dereceli ruhlardan birinin adı Papaios / Papay (bazıları bu sözcüğü “baba” ile aynılaştırır) (s. 2)

Baba+ay / Babay / Papay…

Heredotos, İskitlerin Aphrodite’inden söz eder: Artim Pasa / Artimpas

Habiçev’e göre İskitlerde ocak sahibinin adı Tapiti / Tabiti

Herodotos bunu Hestia olarak kaydeder.

Bugünkü Karaçay-Malkar/Balkar Türklerinin dilinde Tabiti Tobadı şeklindedir.

Tab/tam (ev) – idi/ide/iye (sahip) (s. 3)

Apia; Herodotos bunun yer ana, orman ana, hayvanların koruyucusu olarak çevirmiştir.

Orhun / Yenisey Yazıtlarında “apa” ulu, ecdad, dede anlamlarındadır.

Goytosir: goy/gök – tosir, açıklanamadı. Belki – Göktanrı (s. 4)

Tagimasad: Herodotos’a göre bütün nehirlerin ve suların tanrısıdır. Tagim / Tengiz (deniz) sözcüğünün Yunanca yazılış biçimi olabilir.

Targitay: Herodotos’a göre İskitlerin ecdadı (s. 5)

Targ/tarh kökü soydaş, akraba anlamları bildirir.

Arap kaynaklarında Deşt-i Kıpçak bölgesinde yaşayanlara Tokarmar veya Tokaram denir.

Hazar çevresi Musevi idi ve bu bölgenin yukarısında yaşayanlara Tevrat ananesine uygun olarak Türk değil Tokaram deniliyor…

(Targitay / Tokaram – pek olacak gibi görünmüyor ama iddia böyle…)

Targitay: Boğa, öküz şekliyle tasvir edilir.

Sibirya Türklerinin dilinde “tur”  vahşi boğa demektir. (s. 6)

Tar / Tur, Çuvaşçada tanrı anlamına gelen Tora ile aynı kökten…

Mite göre Targiay’ın Lipoksay, Arpaksay ve Kolaksay adlarında üç oğlu var. Bunlar gök, yer ve yer altına karşılık geliyorlar (s. 7).

Herodotos’un tarihinde bu kavmin kendilerine Skolot veya Skolt dediği yazılıdır. İskit ve Saka adını onlara komşuları vermiştir. (s. 8)

Miziev’e göre Skolot terimi, Karaçay-Balkar/Malkarca’da saygılı, soylu anlamına gelen ıshıltı/shıltı kelimesiyle aynı köktendir.  Bu terim ız-gıl (sınır, hat), ız-gılı (verese, mal-mülk), ız-gıltı (varis, soylu) gibi kelimeler oluşturur.

Massagget /  baş+sak anlamında Sakaların esas boyu şeklinde izah edilebilir (s. 9).

---

Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7, (s. 1-10) 2005