Samsun Coğrafyası

Cevdet Yılmaz, Halil İbrahim Zeybek - Samsun Coğrafyası

Samsun ili her jeolojik zamana ait arazi varlığı ile adeta bir jeoloji laboratuvarı özelliğine sahip bulunmaktadır.

Samsun ili sınırları içerisinde en geniş saha kaplayan birimleri Tersiyer yaşlı araziler oluşturmaktadır. Tersiyer arazilerine Canik Dağları’nın kuzeyi ve güneyindeki çukur alanlarda oldukça geniş sahalı olarak rastlanmaktadır.

Samsun ili arazisinin güney bölümü Kuzey Anadolu Fayı içerisinde kalmaktadır (s. 2).

Dağlık alanlar, dağlık alanlar üzerinde gelişmiş aşınım yüzeyleri ile dağlık alanlar arsındaki depresyonlar ve delta ovaları Samsun ili yeryüzü şekillerinin ana unsurlarını oluştururlar.

…en yağışlı mevsim sonbahardır.

Samsun ili hidrografik bakımdan Türkiye’nin en zengin illerinden biridir (s. 3).

…metalik maden ve endüstriyel hammadde kaynakları kurşun-çinko ve manganez yatakları ile tuğla-kiremit ve çimento hammaddelerinden ibarettir.

Samsun ilinin en önemli dağlık kütlesini Kuzey Anadolu Dağları’nın Orta Karadeniz Bölümü’ndeki devamı niteliğinde olan Canik Dağları oluşturmaktadır (s. 17).

Yeşilırmak ve kolları üzerine yapılan barajlar nedeniyle açık veren sediment bütçesi sonucu kıyı çizgisi kara yönünde yer değiştirmektedir. Bu durum ise kıyıda yer alan ağaçların sökülmesine sebep olmaktadır (s. 22).

Samsun’un Havza ve Ladik ilçe merkezleri Kuzey Anadolu Fay (Kırık) Hattı üzerindedir. Bu riskli durumun olumlu yanı, bu iki ilçemiz termal (sıcak su) kaynakları bakımından zengindir (s. 100).

Lâdik Gölü, Samsun ilindeki tek tektonik kökenli göldür. Oldukça sığ olan gölün kapladığı alan mevsimlere göre büyük değişiklik gösterir.

Tatlı sulu gölde turna ve sazan balıkları yetişmektedir. Göl aynı zamanda çeşitli balıkçıl (alacabalıkçıl, gece balıkçılı, küçük akbalıkçıl), leylek (karaleylek), ördek, martı (gümüş martı, karabaş martı) türlerinin üreme ve yaşama sahasıdır.

Kızılırmak Deltasındaki göllerde pullu sazan, sudak ve kefal balıkları ile kerevit avlanmaktadır.

Simenlik ve Akgöl’de yetişen başlıca balık türleri turna, sazan, çapak, kızılkanat ve kadifedir.

…yörede alçak alanlardan yükseklere doğru çıkıldıkça sıcaklık değerleri azalmakta, yağışlar genel olarak artmaktadır.

…kıyı kuşağında yaklaşık 1.000 m yükseltilere kadar kayın (Fagus orientalis), adi gürgen (Carpinus betulus), mazı meşesi (Quercus infectoria) ve kestane

(Castanea sativa) gibi geniş yapraklı ağaçlardan oluşan türler yaygınken, yüksek kesimlerde ise göknar (Abies nordmanniana) ve sarıçam (Pinus sylvestris) gibi iğne yapraklı ağaçlardan oluşan türlerin yayılışı önem kazanmaktadır (s. 131-132).

Samsun, endemik bitkiler bakımından da zengin illerimiz arasındadır.

Kıyı kuşağında tahribattan kurtulan alanlarda kayın (Fagus orientalis), gürgen (Carpinus betulus), meşe türleri (Quercus infectoria, Quercs cerris, Quercus macranthera, Quercus petraea) ve kestane (Castanea sativa) gibi geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar yayılış göstermektedir.

İğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanların yaygın elemanları ise göknar (Abies nordmanniana) ve sarıçamdır (Pinus sylvestris).

Kıyı kuşağında orman altı elemanları… ormangülü (Rhododendron ponticum, Rhododendronflavum) mersin (Myrtus communis), geyik dikeni (Crataegus monogyna), ateş dikeni (Pyracantha coccinea), yabani kızılcık (Cornusmas), kuşburnu (Rosa canina), yabani defne (Daphne pontica), tavşanmemesi (Ruscusaculeatus), karaçalı (Paliurus spina-christi) türleri görülmektedir…

Geven (Astragalus sp.), çobanyastığı (Acantholimon) ve sığırkuyruğu (Verbascum sp.) ot formasyonu içerisinde yaygın olarak bulunan türlerdir.

…ot topluluklarının yoğun olarak bulunduğu bir başka saha da kıyı kumullarıdır.

…kumullar üzerinde sütleğen (Euphorbia sp.), deniz sarmaşığı (Calystegia sp.), kumsazı (Ammophila arenaria), deniz yoncası (Medicago marina), yabani havuç (Daucus sp.) ve kumzambağı (pancratium maritimum) gibi türler yayılış gösterir (s. 142).

Kızılırmak’ın denize döküldüğü yer ile daha batıda bulunan deniz feneri arasındaki kumullar üzerinde kum zambağı (pancratium maritimum), köpek dişi

(cynodon dactylon), kara süpürge (artemisia scoparia), kum sarmaşığı (calystegia

soldanella), soda otu (salsola ruthenica), otantus maritimus, polygonum maritimum gibi türler hâkim durumdadır.

Nüfus

Tarihsel gelişim seyrine baktığımızda; 1927’de ildeki nüfusun % 21,3’ü şehirlerde yaşarken, bu oran 1950’lere kadar yaklaşık olarak aynı düzeyde devam etmiş, bu tarihten itibaren ise şehirlerin lehine sürekli artış göstermiştir. 2011 yılına gelindiğinde kentsel nüfus oranı % 67’ye çıkmıştır.

2000 yılı verilerine göre Samsun’da bulunan 951 köy içinde nüfusu 1.000-2.000 arası olan köy sayısı sadece 78’dir. Köylerin büyük kısmı az nüfusludur.

Havza’nın gelincik köyü 23 kişi ile Samsun ilinin en az nüfuslu köyüdür (s. 150).

İç göçler en karmaşık ve açıklanması en zor olan göç çeşitlerinden biridir.

İç göçler esas olarak; “kırdan-kıra, kentten (şehirden) - kıra, kentten (şehirden) - kente (şehre) ve kırdan - kente (şehre)” olmak üzere başlıca 4 başlık altında ele alınabilir.

Mevsimlik göçler açısından Samsun ilinde belirgin bir çeşitlilik göze çarpmaktadır. Bunlardan turizm (yazlıkçıların) göçü, yayla göçü gibi bazı geçici göç çeşitlerine Türkiye’nin hemen her yerinde rastlansa da, çoban göçü, çiftçilerin makineleri ile birlikte göçü gibi bizim tespit edebildiğimiz bir kısım geçici göçler ise Samsun’a özgüdür.

Yerleşimler

Kavak, Havza, Vezirköprü gibi köylerde genellikle toplu köyler görünür. Ayvacık, Salıpazarı, Alaçam, Asarcık, Yakakent gibi dağlık ve engebelik yerlerde tıpkı Rize yöresinde olduğu gibi birbirinden oldukça uzak mesafelerde yer alan meskenlerden müteşekkil dağınık yerleşmeleri görmek mümkündür.

…tütün tarımının egemen olduğu Bafra köylerinde mağaza adı verilen tütün kurutma damları hemen her evin eklentilerinden birini oluştururken, ekonomik faaliyetlerdeki farklılık yüzünden diğer ilçelerin çoğunda bu görülmez (s. 206).

…geçmişte sık sık sel ve taşkın afetine maruz kalan Çarşamba ovası köylerinde meskenler zeminden yüksekte inşa edilirken, barajlar yapıldıktan sonra artık bu uygulamaya rastlanmaz.

Günümüzde modern yapı malzemelerinin köylere kadar girmesi ile meskenler üzerinde coğrafi çevrenin etkisi azalmıştır. Hemen tüm kır meskenlerinin başlıca yapı malzemesi briket, tuğla, beton vb. yapı gereçleridir.

Şehir esas önemini iç bölgelerden gelen yolların Karadeniz’e ulaştığı noktada yer almasına borçludur.

Tarım

2002 yılında 42.275 ton olan çeltik üretimi 2010 yılında % 196,1 oranında artarak 125.182 tona çıkmıştır. Samsun, Türkiye’nin en önemli çeltik üreticisi illeri arasında yer almakta…

Kenevir her iki yıla ait verilere göre sadece Vezirköprü’de üretilmekte olup, 466 tondan 6 tona kadar düşmüştür (s. 252).

…ihracat 2003 yılında 55.696.000 $’dır. Yıllar içerisinde ilden yapılan ihracat hızla artarak 2011 yılında 441.031.168 $’a çıkmıştır (s. 331).

Samsun firmalarının 2011 yılında en fazla ihraç ettikleri ürün grubunu demir ve çelik oluşturmaktadır (110.269.625 $).

Samsun İlinin Başlıca Turistik Çekicilikleri

Tekkeköy mağaraları

(Havza) Bekdiğin’e bağlı Karameşe Köyü’nde bulunan karstik Bakırtepe Mağarası

Akdağ (dağ turizmi, kayak)

Kocadağ (yürüyüş, yamaç paraşütü)

Şahinkaya Yarma Vadisi

Havza ve Ladik kaplıcaları

Kabaceviz (Tekkeköy), Gölalan (Canik) ve Karacaören (Salıpazarı) çağlayanları

Lâdik Gölü

---

Yılmaz, Cevdet ve Zeybek, Halil İbrahim. (2016), Samsun Coğrafyası, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun