Umberto Eco - Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı
Dün bugünü belirler; çünkü bugün yapılanlar ise yarın
hissedilir.
Diller söze konu
edilince hikaye mutlaka Babil’de, Babil Kulesinde başlar.
Batı kültüründe
“yaratma” sözle başlıyor ve merak ediyorlar, tanrı hangi lisanla ol dedi.
Sonra benim dilim
senin dilinden yücedir konulu çekişmelere altlık yapmaya çalıştılar.
Daha sonraları
ticareti kolaylaştırmak için ortak bir dile ihtiyaç duydular.
Bütün bu kusursuz dil
arayışlarının içinde Esperanto'nun yeri müstesna, Eco bunun değerli bir çalışma
olduğunu belirtiyor.
Kitap, Avrupa’da 16.
asırdan sonra dil araştırma ve çalışmalarıyla ilgili birtakım yayınlar ve eser
sahipleri hakkında tafsilatlı bilgiler veriyor.
Giriş
(II. Friedrich), hiç kimseyle hiçbir şey konuşmaksızın
yetişen çocukların, ergenliğe vardıklarında hangi dili ve lehçeyi
konuştuklarını sınamak istedi. / Ancak çabaları sonuç vermedi; çünkü çocukların
ya da bebeklerin hepsi öldü.
Kusursuz bir dil ütopyası yalnızca Avrupa kültürünün bir
saplantısı olmamıştır.
glotogoni (dilin kökeni)
Âdem’den “Confusio Linguarum”a
Yaradılış bir söz edimiyle gerçekleşir ve Tanrı yaratma
süreci içinde şeylere ad vererek onlara ontolojik bir statü kazandırır
Nomothetes, yani dilin ilk yaratıcısı konusu…
Gizli bir bilgiden daha çekici bir şey yoktur: Var olduğu
bilinir ancak bilginin kendisi bilinmez, dolayısıyla çok derin bir bilgi olduğu
varsayılır.
Diogenes Laertios / “Bazıları felsefenin barbarlarla
başladığını belirtiyorlar; gerçekten de Perslerin, Kaidelilerin, Babillerin ve
Asurların Büyücüleri, Hindistan’ın Gimnosofıstleri, Keltlerle Galatların
Druidleri olmuştur.”
Kabalacı Pansemiyotik
Abulafia / harflerin sembolik kullanımıyla ilgilenmiş Kabbalacı
Dante’nirı Kusursuz Dili
Dante kararlılıkla halk dilinin daha soylu olduğunu bildirir
…şeytanlar İlahi Komedya’da da insana özgü olmayan bir dili
konuşurlar…
Ramon Llull’un “Ars Magna ”sı
Dante’nin hemen hemen çağdaşı
Mayorka’da doğmuş
Llull 280 yapıtının büyük bir bölümünü başlangıçta Katalanca
ve Arapça yazmış
İmansızların Hıristiyanlık dinini benimsemesini sağlayacak
kusursuz bir felsefî dil sistemi olarak Ars magna projesi buradan doğmuştur.
Aziz Francesco da daha önce Babil Sultanı’nı Hıristiyanlık
dinine döndürmek üzere yola çıkmıştı
Fransisken Roger Bacon, Llull’un çağdaşıydı; Bacon, dillerin
incelenmesiyle, imansızlar arasında (yalnızca Araplar değil, aynı zamanda
Tatarlarla) temas kurma bakımından sıkı bir bağ görüyordu.
Llull çeşitli yapıtlarında şunu yineler: Metafizik zihin
dışı şeyleri, mantık ise şeylerin zihinsel varlığını ele alırken, Ars onları
her iki bakış açısından değerlendirir. Bu anlamda, Ars mantığın sonuçlarından
daha güvenli sonuçlara götürmektedir; “dolayısıyla, bu sanatın sanatçısı bir ay
içinde, mantıkçının bir yılda öğrendiğinden daha fazla şey öğrenebilir”
Tek-Köken Varsayımı ve Anadiller
…tek-köken varsayımı, bütün dillerin tek bir anadilden
kaynaklandığını öne sürer.
İbranice’nin Tanrı’nın dili olduğu fikri tüm Ortaçağ boyunca
varlığını sürdürmüştür
Vico harflerin Yahudilerden Yunanlara değil, Yunanlardan
Yahudilere geçmiş olduğunu kanıtlamaya çalışan bir dizi gözlemle bu görüşü
çürütür.
Modern Kültürde Kabalacılık ve Llullculuk
İmgelerin Kusursuz Dili
Platon’da, ondan da önce Pythagoras’da, Eski Mısır bilgisine
yönelik büyük bir hayranlık söz konusuydu. Aristoteles bu konuda daha
şüphecidir
Hiyeroglif yazısı elbette ikonik imlerden oluşmaktadır.
Mısır’ın fatihleri, önce Yunanlar ve daha sonra Romalılar,
kendi ticaretlerini, kendi tekniklerini, kendi tanrılarını kabul ettirmişler ve
bunu izleyen Mısır’ın Hıristiyanlaştırılması süreci Mısır halkını
geleneklerinden kesin olarak uzaklaştırmıştı.
Büyülü Dil
Gül-Haçlar…
Hakikat “betimlenemez” olduğu ölçüde kendini ortaya koyar;
karmaşıktır, anlamı belirsizdir, varlığını karşıtların buluşmasına dayalı
olarak sürdürür ve ancak erginleme vahiyleri yoluyla dile getirilebilir.
Poligrafiler
Kircher / …poligrafi, “bütün dillerin tek bir dile
indirgenmesi” olarak yüceltilir.
Önsel Felsefi Diller
Cave Beck, The Universal Character adlı kitabında (1657)
evrensel dil arayışının ticaret açısından insanlığın yararına olacağını /
söyler…
Comenius
George Dalgarno
Ars signorurri unun (1661), eleştirel olarak ayrıntılı bir
çözümlemesini vermek olanaksızdır.
Dalgarno, / İskoçyalı bir öğretmendi.
John Wilkins
Essay towards a Real Character, and a Philosophical Language
adlı kitabıyla, evrensel olarak kullanılabilecek yapay felsefi bir dil
konusunda on yedinci yüzyılın en eksiksiz sistemini ortaya koyar. “Yazıların
çeşitliliği, Babil lanetinin bir uzantısıdır”
Francis Lodwick
…bilgin değil, bir tüccardı.
Lodwick, değişik yollar deneyerek, yalnızca uluslararası
alışverişleri kolaylaştırmakla kalmayıp, aynı zamanda İngilizce’nin kolaylıkla
öğrenilmesini de sağlayacak bir dil arayışını sürdürüyordu.
Leibniz’den “Encydopedie”ye
Aydınlanmadan Günümüze Felsefî Diller
…felsefi dil projelerinin mirasçısı / “düşünce dili”
Uluslararası Yardımcı Diller
Doktor Leyzer Ludvik Zamenhof 1887’de Rusça Uluslararası
Dil. Önsöz ve Eksiksiz Elkitabı (Ruslar için) adlı kitabını (Varşova, Kelter
Basımevi) yayımladığında, Esperanto ilk kez dünyaya önerilmiş oldu. Yazar
kitabını Doktoro Esperanto (Ümitli Doktor) adıyla imzalamış olduğundan,
Esperanto adı tüm dünyaca benimsendi.
Mektubunda ona Yahudi olmayan kimseler arasında yaşamak için
İbranice olmayan hangi adı seçmiş olduğunu (göreneğe göre) soran amcası
Josef’e, on yedi yaşındaki Zamenhof, Lodowick olarak da bilinen Lodwick’in
adını anan Comenius’un etkisiyle Lodwick’i seçmiş olduğunu yazıyordu
Litvanya bölgesindeki Bialystok’ta Yahudi bir ailenin
çocuğu olarak doğan Zamenhof, milliyetçi tahriklerin ve sürekli Yahudi
düşmanlığı dalgalarının sarstığı bir ırklar ve diller potasında yetişmişti.
Yahudilerin Filistin’e dönmelerini diliyordu
…bütün dünyadaki Yahudilerin yeni bir dille
birleştirilebileceğini düşünüyordu.
Esperanto’nun 28 harften oluşan alfabesi şu ilkeye dayanır:
“Her harf için yalnızca bir ses ve her ses için yalnızca bir harf vardır.” Vurgu,
düzenli olarak sondan bir önceki heceye düşer.
Sonuçlar
“Birçok ruhu bir arada tutan şeydir.” / Kutsal
…
La Bicerca Della
Lingua Perfetta
Türkçeleştiren: Kemal Atakay
Literatür Yayınları, 2004
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder