Umberto Eco - Ertelenmiş Kıyamet

Umberto Eco - Ertelenmiş Kıyamet

…yazar bu kitapla (provokatif stiline ve bir dizi özgün analize rağmen) yeni bir şey söylediğini değil, artık yeterince olgunluğa erişmiş bir tartışmayı değerlendirdiğini düşünmüştü.

Ancak kitap büyük rağbet gördü ve İtalyan kültürünün bir bölümüne şaşırtıcı geldiği için hararetli polemiklere yol açtı (hatta “kıyametçiler ve bütünleşmişler ” [Apocalittici e integratij ifadesi o andan itibaren bir slogan olarak benimsendi).

…

 

…kitle iletişimi kuramını geliştirmek, gelecek perşembenin kuramını geliştirmek gibi bir şeydir.

…

 

Önsöz

…burada söz konusu olan, ileride göreceğimiz gibi, kültür endüstrisidir,

 

(Herakleitos: “Ey cahiller, neden beni başka yönlere çekersiniz? Ben sizin için değil, beni anlayabilecek olanlar için yazdım. Öyle biri benim için yüz bin kişi eder, kalabalık ise bir hiçtir”), o zaman herkese ortak olan, herkese uygun olması için üretilen, herkes ölçeğinde geliştirilen bir kültürün düşüncesi bile korkunç bir çelişkidir. Kitle kültürü, kültüre karşıdır.

…telafi edilemez bir düşüşün göstergesi haline gelir

 

…kıyametçiler yozlaşma üzerine kuramlar geliştirerek hayatta kalmayı başarırken, bütünleşmişler çok ender olarak kuramsal faaliyetlerde bulunurlar

Kıyamet imgesi, kitle kültürü konusundaki metinlerden elde edilir; bütünleşme imgesi ise kitle kültürüne ait metinlerinden ortaya çıkar.

 

(Matbaanın ilk döneminde popüler kitaplar) Elde edilmek is­tenen etki doğrultusunda duygu ve tutku, aşk ve ölüm içerirler

 

Tarihin bütün büyük girişimlerinin temelde yanlış ve fiili başarıdan yoksun olmasının nedeni, kitlelerin onlar konusunda duyduğu ilgi ve coşkudur

 

(Marx) Kitleler sınıf bilincini elde ettikleri zaman tarihin yönetimine geçebilir

 

Bu kitaptaki / ilk yazı, bu konudaki eleştirel yaklaşımlar konusunda bir özet niteliğindedir. İkinci yazı (Zevksizliğin Yapısı) orta düzey bir izleyici kitlesine yönelik mesajların estetik değerini yapısal açıdan tanımlamak için eleştirel bir araç geliştirmeye çalışacaktır. Üçüncü yazı ("Steve Canyon ” Okuması) doğrudan deneyime başvurunun bir örneğini sunmaya çalışacak ve bir çizgi roman sayfasının olabilecek en analitik ve ayrıntılı yorumundan kitle iletişim araçlarının tamamını dahil edecek bir sorun listesi elde edilecek, çeşitli olası araştırma türlerinin metodolojik tanımlaması yapılacaktır. Kitabın ikinci yarısında salt yansıtma işlevli mitlerden, karakterle eleştirel bir ilişki içinde olmamıza izin vererek bazı nitelendirme beklentileri yaratan ve gerçek anlamda estetik kullanıma izin veren daha bilinçli bir sanatın yapılarına kadar, davranış modelleri olarak “karakterler” ele alınacaktır.

Üçüncü bölüm, görselliğin yanı sıra gürültünün de uygarlığı olan bu uygarlığımızın görsel ve işitsel unsurlarıyla ilgili tartışmalar içerecektir.

Son bölüm, kıyametçiler ile bütünleşmişler arasındaki karşıtlığın sezgisel ve eleştirel düzeyde sunulacağı rastlantısal yazılar, gazete ve dergilerde yayımlanmış makaleler içerecektir.

Son zamanlarda bir eleştirmen, tüketim şarkılarını konu alan bir yazımızdan, beş sayfası baştan başa şart kipiyle yazıldığı için yakındı. / metodolojik açıdan bu kitaptaki yazıların hepsi şart kipinde düşünülmüştür. Bir olay ve etkileri tanımlanır tanımlanmaz bir önceki teşhisle çelişir gibi görünen başka bir olguyla karşı karşıya kalan, güncel olanla bu kadar yakından bağlantılı olan bir söylem, önermeleri dilek kipinde, sonuç da şart kipinde olan zincirleme varsayımsal uslamlamalardan başka bir şey olamaz. Bu yazıların ardında temel bir fikir varsa o da bazılarının yaptığı gibi bir “Theorie der Massenmedien" (Kitle iletişim araçları kuramı) geliştirmenin imkânsız olduğudur, çünkü “gelecek perşembenin kuramı”nı geliştirmekten bir farkı olmayacaktır.

 

Üst, Orta, Alt

Gutenberg Galaksisi / : McLuhan bu kitapta, kültürel iletişimin yeni fizyonomisini değerlendirmek için gerekli olan yeni “Gutenbergçi insan”ın ve değerler sisteminin unsurlarını açıklamaya çalışır.

 

…üç entelektüel düzey / üst, orta ve alt

 

Sovyetler Birliği’nin sanat kültürünün tamamı tipik bir kitle kültürüdür, estetik muhafazakârlık, zevkin ortalama düzeye indirgenmesi

 

Kitsch / Bir modacının zanaat becerisi sayesinde giyen kişinin cazibesini vurgulayan bir giysi zevksizlik değildir (ama insanın dikkatini giysiyi giyen kişinin sadece daha göze çarpan yönlerine çekerse zevksizlik örneği olur: Böyle bir durumda kadının bir bütün olarak zarafetini vurgulamak yerine, kişiliğinin dengesini bozar ve onu sadece belli bir fiziksel özelliğin dayanağı haline getirir).

 

Midcult / Orta düzey

…kitle kültürünün en alt düzeyinde / mesaj bir etki (heyecan, kaçış, hüzün, neşe, vs.) yaratmayı amaçlar

…

 

Steve Canyon / Hollywood Efsanesi yoluyla yumuşatılmış bir Amerikan Yaşam Tarzı’nın değerlerine bağlılık

 

Bence varlığımızın tamamının anlamı, bir gün daha yaşamış olmamızın ödülü, bu günün olabileceğinden daha az kötü geçmiş olmasıdır.

…

 

Karakterler

Klişe kullanımı asgari ve standart düzeyde, deyim şeklinde gerçekleşebilir

Klişeye başvuru yoluyla eser yeniden yaşanır,

 

Sanat ürününün tipikliği kavramı felsefi açıdan beraberinde bir dizi zorluk getirir ve “tipik bir karakter”den söz etmek, bir imge yoluyla kavramsal bir soyutluğun temsilinden söz etmek demektir: Emma Bovary, zinanın cezalandırılmasıdır, Tonio Kröger estetik hastalıktır

 

Bir karakter tüm eylemlerinde somut bir şekilde bir birey değilse, sanatsal açıdan başarılı bir karakter değildir.

 

…bir karaktere entelektüel bir fizyonomi kazandırmanın birçok karmaşık yolu vardır; entelektüel fizyonomi sadece dışarıdan görünen davranışlardan ve olayların hareketli oyunundan değil, bilinçli düşüncelerin seyrinden veya ön tasvirlerden de kaynaklanır.

…

 

İmge yıkılırken, sembolü olduğu amaçlar da onunla birlikte yıkılır.

 

Superman Miti

Superman imgesi, okurların hiçbir şekilde özdeşleşemeyeceği bir imge değildir. Nitekim Superman, gazeteci Clark Kent kılığında insanların arasında yaşar ve bu rolünde korku dolu, çekingen, orta düzeyde zekâ sahibi, biraz sakar ve miyoptur…

 

Superman’in ikili kimliği anlatımsal açıdan bir işleve sahiptir, çünkü kahramanımızın maceralarının, yanlış anlamalarının, sürprizlerin anlatımında büyük bir yöntem çeşitliliğine ve polisiye roman tarzı bir gerilime izin verir.

 

Clark Kent komplekslere boğulmuş, benzerleri tarafından hor görülen ortalama okuru oldukça tipik bir şekilde temsil eder…

 

Aristoteles’in zamanı “önce ile sonra arasındaki hareketin sayısı” olarak tanımladığı andan itibaren zaman beraberinde ardıllık fikrini getirir; Kantçı analiz doğrultusunda da bu fikrin nedensellik fikriyle bağdaştırılması gerektiği tartışmaya mahal vermeyecek şekilde belirlenmiştir.

“Önceki Zaman’ın sonraki Zaman’ı belirlemek zorunda olduğu, duyarlılığımızın zorunlu bir yasası ve tüm algıların koşuludur.” 

 

…olasılık yapısı olarak zaman, arkamızda geçmişimizi bırakarak geleceğe doğru hareket etmemizin meselesidir…

 

Superman ve Marslı İnsan Avcısı’nın örneklerinde (ve göreceğimiz diğer kahramanlarda) olduğu üzere kostümün bedene sımsıkı oturan, esnek külotlu çorap şeklinde olması elzemdir; bu da, yukarıda sözünü ettiğimiz Giammanco gibi bu kahramanlarda ve dayanışmalarında eşcinselliğe dair unsurlar gören eleştirmenlerin tezlerini teyit eder.

 

…çizgi romanların çocuklara yönelik olduğu ve yetişkinler için de / masum bir eğlence olduğu doğru değildir. Kitle kültürü sektörü çizgi romanları uluslararası ölçekte imal eder ve onları her düzeyde yayar: Onların / karşısında alttan gelen popüler sanat ölür, yerli gelenekler ölür,

Varyemez Amca karakterinin para kültüne ve kâr amacıyla başkalarını istismara dayalı jenerik bir kapitalizmin tüm ahlaksızlıklarını özetlediğini hepimiz biliriz

 

Sesler ve İmgeler

Gastronomik müzik, herhangi bir sanatsal hedef yerine sadece pazarın taleplerinin karşılanmasını amaçlayan endüstriyel bir üründür

 

Tüketim şarkıları genelde başka şeyler yaparken, arka planda dinlenir; “farklı” şarkılar ise saygı ve ilgi gerektirir.

 

Charles Lalo sanatın beş olası işlevinin olduğunu ileri sürer:

İdealizasyon işlevi

Pekiştirme veya çoğaltma işlevi

Oyalanma işlevi

Katharsis işlevi

Teknik işlev

…

 

En kolay meslek daima “kültürel ahlakçılıktır. Kültürel ahlakçılar

…yeni etik, sosyolojik ve estetik olguların ortaya çıkışını tespit edenler…

 

Müziği “konserve haline getirme” imkânı geçen yüzyıldan da önce, akordeonlarla ve piyanolalarla doğmuştur

 

Plakların giderek yayılması, müzik alanında amatörlerin açısından giderek heveslerinin kırılmasına neden oldu.

İnsanlar artık çoğaltılmış müzik “dinlemeyi” seviyor ve müzik “üretmeyi” sevmiyorlar; ama müziği derinlemesine anlamak için sadece dinlemek değil, üretmek de lazımdır.

 

Hafif müziğin yayılması, zevkin evrenselleşmesine katkıda bulunuyor; tüm uluslar aynı müzik türünü tüketiyor ve beğeniyor.

 

Arz ve talep yasalarına tabi bir kültür endüstrisinin ürünü olan kitle iletişim araçları, izleyici kitlesinin ortalama zevkine uymaya ve onu istatistiksel olarak belirlemeye eğilimlidir.

 

İkonosfer

 

Kıyametçiler

Milo Temesvar…

 

Bilimkurgu tüketim edebiyatıdır,

Bir olay örgüsünün etkili olması için en önemli koşul, bu “durumlar”ın ve bu sorunların evrenselliğidir. Örneğin / bir robot bir insana hiçbir zaman zarar vermemeye şartlandırılmıştır

…

 

Hangi duygusal güdüler bizi belirli bir ürünü arzulamaya iter?

Emest Dichter, Strategy of Desire (Arzu Stratejisi)

Kitle toplumunda tüketici kitlesinin hafızası zayıf, arzusu yüzeyseldir.

…

 

Korku öyküleri bilindiği üzere XIX. yüzyıl başlarında rağbet gören Anglo-Sakson “gotik” romanlarına dayanır; o romantik bağlamda bu temanın belirli bir kültürel sebebi vardır: Praz’ın La carne, la morte e il diavolo ’su (Beden, Ölüm ve Şeytan) gibi kitaplarda bu mesele neredeyse en ufak ayrıntısına kadar işlenmiştir.

 

…

Apocalittici e Integrati

Türkçeleştiren: Leyla Tonguç Basmacı

2020, Can Yayınları