Tıp Tarihi

Faik Çelik – Hekimliğin Seyir Defteri

İnsancıl Bir Tıp ve İyi Hekimlik İçin

Hekimlik bir sanat,

Hekimliğin ve hekimlerin toplumda daha yakından tanınması, bilinmesi, anlaşılması gerekiyor.

Tıbbın insan odaklı bir bilim, hekimliğin de insanlığa adanmış bir sanat olduğu gerçeği karşısında büyü bozulmakta,

Hastalar ise bu gelişmelerin kendilerini gittikçe bir makine ya da ticari nesne konumuna getirmesinden dolayı huzursuzluk duymakta,

Geleceğe daha umutlu bakabilmek adına,

Bilim-felsefe-sanat üçgeni içinde kalarak, hekimlik ve tıp tarihindeki gelişmeleri ve yaşananları sorgulayıcı ancak düşündürücü bir anlatımla hatırlatmayı yararlı buluyorum. Hekimliğin Seyir Defteri böyle bir düşünce ürünü olarak yazıldı. (IX)

Tıbbın sacayağını bilim, sanat ve etik oluşturur. (s. 11)

Tıp mesleğinin üstünde yükseldiği iki tarihsel temel vardır; hümanizm ve bilimsellik. (s. 12)

“Bilim ve sanattır cerrahi. Bilimin itici gücü akıl, sanatın itici gücü duygudur. Cerrahi bu iki gücün dengede olmasını gerektirir. Bu denge bir kişilik oluşturur. Cerrahın kişiliğidir bu.” Hüsnü Göksel (s. 13)

Tıbbın ilk uygulamaları doğa karşısındaki zayıflıkların din ile yenilmeye çalışılmasıdır. (s. 15)

Süheyl Ünver ilk kez 1937’de Çankırı Darüşşifa’sında, taş üzerinde bulunan bir çifte yılanı hekimliğin sembolü olarak önermiştir. Bizde hemen kabul gören bu öneri, 1956’da Dünya Tıp Cemiyeti tarafından tıbbın ve hekimliğin sembolü olarak kabul etmiştir. (s. 21)

Mezopotamya’da tıp tapınaklara bağlı okullarda öğretilirdi. Ashipu denen büyücü-tıp adamı hangi tanrı veya kötü ruhun hastalığa sebep olduğunu saptamaktaydı.

Mezopotamya tıbbı, kan dolaşımının merkezi kabul edilen karaciğere özel bir önem vermiştir.

Sümerce’de doktora suları tanıyan adam anlamında A-Zu denmekteydi.

Yağları tanıyan hekimlere İA-Zu

Kadın hekimlere de Sol A-Zu denirdi. (s. 23)

Hammurabi Kanunları’ndaki 282 maddeden 10 tanesi cerrahların alacakları ücretler ve hata yaptıklarında çarptırılacakları cezalara aittir. (s. 25)

İmhotep, Mısır’da hekimliğin tanrısı kabul edilir. O aslında mimar ve devlet adamıdır. Yazdığı Hermetika adıyla bilinen Corpus Hermeticum adlı 42 kitabın son 6 tanesi tıpla ilgilidir.

Tıp sözcüğünün de Mısır’da hekimlik alanında en gelişmiş kent olan Teb şehrinden geldiği kabul edilir. (s. 27)

Elbers Papirüsleri, tamamı tıpla ilgilidir. 700 büyü formülü içerir. M.Ö. 1553-1550 yıllarına aittir. (s. 28)

Eski İbraniler’de On Emir’e uyulduğu sürece hastalık olmaz diye düşünülürdü. (s. 31)

Doktor için Eski Anadolu ve Helen’de “iatros”, Roma’da ise “medici” terimleri kullanılırdı. (s. 35)

M.Ö. 5. yüzyılda Hint tıbbının zirvesi Brahmanik Dönem başlar. İki büyük Hint doktoru Charaka ve Susruta bu dönemde yaşamıştır.

Charaka’nın yazdığı Charaka Samhita, 8 kitaptan oluşur. Hoca öğrenci diyaloglarını içerir.

Susruta Samhita ise insan anatomisi ile ilgili bilgiler içeren cerrahi bir kitaptır.

“Cerrahi, bir kanadı bilim, bir kanadı sanat olan kuşa benzer, kanatlarından biri olmazsa uçamaz.” Susruta (s. 37)

Eski Çin’de imparatorlar bizzat tıpla ilgilenmişlerdir.

Çin tıbbı insanı bütünsel bir varlık olarak ele alır, dünyadan soyutlamaz. Sağlığı Yin ve Yang arasındaki dengeye dayandırmaktadırlar.

Çin tıbbında 5 unsur vardır.

Beş temel heyecan beş temel organla ilişkilendirilmiştir. Aşırı sinirlilik karaciğere, aşırı mutluluk kalbe, aşırı meditasyon dalağa, aşırı üzüntü ve aşırı korku böbreklere zarar verir inancı geçerlidir.

Sarı İmparator olarak bilinen Huang Ti, eski Çin’in en büyük tıp çalışması olan Nei Ching’i yazmıştır. (s. 39-40)

Hipokrat Yemini’nde deontolojik ilkeler vurgulanmaktadır. Yeminde erkek egemen söylem dikkat çeker. Hocalar ve onların yakınlarına yönelik ayrımcılık denebilecek yaklaşımlar göze çarpar. (s. 63)

Efesli Soranus (M.S. 98-138)ilk kadın hastalıkları doktorudur.

Eski Roma’da hekimlere yönelik yergi ve taşlamalar dikkat çeker.

Normal doğum dışında, bebeğin karın açılıp rahimden çıkarılması işlemine, konuyla ilgili kanunlar çıkaran Sezar’dan dolayı sezaryen denmektedir. Bu terimin Sezar’ın doğumuyla ilgisi yoktur.

Galen, 131 yılında Bergama’da doğmuştur. İlaçları kendisi hazırladığı için eczacılığın babası olarak tanınır. Anatomi Üzerine 16 cilt, İnsan Bölümlerinin Kullanımı Üzerine 17 ciltlik büyük eserleridir. (s. 72)

Erasistratus, Suriye Kralı Selevkos Nikator’un oğlu Antikos’un hastalığının organik değil ruhsal olduğunu anlayarak tarihte kayıtlara geçmiş ilk psikosomatik hastalık teşhisini koyan hekim olmuştur. (s. 74)

Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde kiliseler doktorları reddetmiştir. (s. 77)

Avrupa’da cüzzamla birlikte, en eski ve ünlü revirler cüzzam evleri olarak kurulmuştur. (s. 85)

Cüzzamlı insanların toplumla ilişkisi tamamen kesilirdi.

7. yüzyılda Salerno’da kurulan tıp okulu hekimliğin evrensel bir meslek olarak algılanmasına katkı yapmıştır.

Salerno’dan yetişen hekimler kendilerine medicus yerine physicus demişlerdir. (s. 91)

Zekariya Ziya, eserlerinde Hipokrat pratiği ile Galen’in teorilerini birleştirmiştir.

İbn-i Sina

El-Kanun adlı eseri doğu ve batı hekimliğine altı yüz yıl boyunca hükmetmiştir.

Koruyucu sağlık bilimine büyük katkıları olmuştur.

Sağlık için üç temel öğe: beden eğitimi, beslenme ve uyku… (s. 95)

“Doktorun kişiliği hastanın iyileşmesinde bütün ilaçlardan daha etkilidir.” Paracelsus

Tıptaki şarlatanların ortak yönü umut bezirgânlığı yapmalarıdır. (s. 115)

Modern tıp, insanı makine olarak görür.

Hastalara isimleriyle değil vizite kâğıdındaki kodlarıyla seslenir.

Modern tıp, Uluslararası Tıp Tekeli diye nitelenebilecek finans kartelinin buyruğuna girmiştir. Bunun bir uzantısı olarak yapay hastalıklar / moda hastalıklar dönemi başlamıştır.

Hasta artık bir müşteridir. (s. 143)

Hastalıklı topluma doğru

Hekimler indirgemeci yaklaşımla, geneli gözden kaçırıyorlar. Resmin bütününü görmüyor, detaylara gömülüyorlar.

Geneli bilmeden özeli bilen hekimler çoğalıyor. (s. 144)

Ivan İllich,

“Tıp kurumu sağlık için büyük bir tehdit haline gelmiştir.”

Hekimden kaynaklanan hastalıklar.

Sanayi toplumu hastalık yapıcıdır. ...hasta ederek çürüttüğü hayatlara, protez çözümler üretir.

Doktorlar, hastaların anlamadığı bir dil konuşarak onları savunmasız bırakır. Hastaların kendilerine olan bağımlılıklarını arttırırlar. (s. 151)

Doktorların teşhis ve kararları sağlığı değil, hastalığı ortaya çıkarmaya yöneliktir. (s. 152)

Tıp geleneğinin en eski ve temel unsuru hasta-hekim ilişkisidir.

Dönem dönem, hekimler bilgisini hasta üzerinde güç ve otorite olarak kullanmışlardır.

Hastalarıyla iyi iletişim kuran doktorun başı ağrımaz.

İ l e t i ş i m

Sağlık dili farklıdır.

Hastanın hekime güven duyması…

Doktorlar teknolojinin hümanizmayı alt etmesine seyirci kalmamalı… (s. 167)

Doktor, hastası için kaygı duymalı,

Edebiyatta doktorlar,

Çehov, Bulgakov, Celine, Arthur Conan Doyle (önce pratisyen sonra da göz umanı olarak çalıştı, para kazamayınca dedektif romanları yazmaya başladı)…

Hekim, anlamı itibarıyla, doğruyu yanlıştan ayırabilen kişi anlamlarında kullanılır. (s. 183-184)

Kitapta 122 resim ve şekil kullanılmış.

Deomed

İstanbul, 2013