Giresun Kazası (1850-1900)

Oktay Karaman - Giresun Kazası (1850-1900)

Giresun Adası, İlkçağ’dan itibaren şehrin simgesi olmuştur.

Kerasus / Kiraz ya da boynuz demekmiş…

Giresun’da XVII. yüzyılın başlarında Celâlî gruplarının çıkardığı isyanlar sıkıntıya sebep olmuştur.

1634 yılında Giresun Kazaklar’ın yağmalamasına sahne olmuştur. Kazaklar deniz yoluyla gelerek kayıklarını adaya saklamışlar ve şehre saldırmışlardır.

XIX. yüzyılın ilk çeyreğindeki Tuzcuoğulları isyanı Karadeniz bölgesi ile birlikte Giresun’u da etkilemiştir.

Giresun, Bizans döneminde gösterişsiz bir yer olmakla birlikte kültürel açıdan hayli hareketli bir dinî merkezdir. Nitekim burada İncil nüshalarının çoğaltılması işiyle uğraşan hattatlar bulunmaktadır.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında, 11 camisi, 1 tekkesi, 9 kilisesi, 1 kışlası, üstündeki tepede bir eski kalesi, 500 dükkânı, 15 hanı, 30 fırın, 5 hamamı, 4 değirmeni, feneri ve pek işlek ticareti ile önemli bir kaza olduğunu belirten Şemseddin Sâmi, manzarası ve limanının güzelliğini zikretmektedir (Kâmûsü’l - A 'lâm V, s.3935).

Giresun Kalesi’nin şehre tamamen hakim olmasından dolayı, ilk yerleşmeler kalenin içinde meydana gelmiş, zaman içinde nüfusun artmasıyla, eteğine ve kenarlarına doğru yeni mahalleler oluşturulmuştur (s. 14).

XIX. yüzyılın ikinci yansında müstakil olarak Müslüman ve gayri müslim mahallelerinin sayısı az olup, genelde karışık mahalleler şeklinde teşkil edilmiştir.

Müslüman Mahalleleri

Hacı Hüseyin, Hacı Siyam, Hacı Mikdad, Kumyalı İslâm, Sultan Selim, Çınarlar İslâm (s. 28)

Müslüman Olmayanların Oturdukları Mahalleler

Gogara, Büyükbahçe, Kumyalı Rum, Lonca, Demirkapı, Kumyalı Ermeni, Çınarlar Rum, Taş Merdiven (s. 29)

Karışık Mahalleler

Kale, Kapu, Kaleiçi, Soğuksu, Yeni, Saytaş, Çıtlakkale, Kanar, Gemiler çekeği (s. 30)

Asayiş

Giresun Kazası’nda eşkıyalık faaliyetinde bulunan bazı kimselerin başka şehirlerden kaçarak geldiği tespit edilmektedir.

Eşkıyalık yapan kişiler incelenen dönemde kazanın en önemli ticaret yolu olan Karahisar-ı Şarkî yolunda faaliyette bulunmuşlar.

Nüfus

1486 tarihli tahrir defterine göre Giresun Kazası’nda 28 köy, 1 nefs, 1 kale ve 2 mezra' mevcuttur. Bu yerleşim yerlerinde toplam 528 hane, 22 bive (dul), 84 mücerred (bekar) ve kalede görev yapan 32 nefer mustahfız bulunmaktadır. Yaklaşık olarak bu hanelerde oturanların 3.000 kişilik bir nüfus olduğu tahmin edilmektedir. Bu nüfusun yüzde 78’i müslüman, yüzde 22’si ise, hıristiyan nüfusu oluşturuyordu (s. 119).

1554’te tüm kazada, 63 köy, 2 nefs, 14 mezra' bulunmaktaydı. Kazanın bütününde toplam, 2.949 hane, 827 mücerred nüfus mevcuttu. Bu hanelerde oturanlar yaklaşık 16.000 nüfusa tekamül ediyordu. Bu nüfusun yüzde 93’ü müslümanlardan, yüzde 7’si de hıristiyanlardan meydana geliyordu (s. 120).

1870-1874 yıllan arası Trabzon Vilayeti tarafından neşredilen 5 salnâmede de, Giresun Kazası’nın merkezi 2.296 hâne ve toplam 8.637 erkek nüfusa sahip olduğu tespit edilmektedir.

Ekonomi

(19. yüzyılda) …bakırcılık ve kuyumculuk, pamuk, tire ve keten,

Keşap Nahiyesi’nin bazı köylerinde ise, kilim ve keten bezi imal ediliyor.

1890 yılı Giresun Kazası’nın ihraç ettiği mallar fındık, az miktarda fasülye, deri ve balık yağından ibarettir (s. 128).

Fındık, Osmanlı Dönemi’nde ilk defa 1732’de Rusya’ya ihraç edilmiştir. Daha sonraki yıllarda da diğer ülkelere gönderilmiştir (s. 143).

…fındık hasılatının en büyük ihracat iskelesi Giresun’dur.

1890 yılına ait Giresun Kazası’nın tahmini olarak ziraî üretim miktarları:

Fındık (kilogram) 5.500.000

Mısır (kile) 350.000

Fasulye (okka) 1.500.000

Pirinç (id) 750.000

Meyve (lira) 12.000

Şarap Giresun (okka) : 10.000

Şarap Bulancak (okka): 25.000 (s. 148)

1318 (1900) yılında kazada bulunan hayvanlar ve miktarları;

İnek: 11.810

Öküz: 1.969

Koyun: 43.479

Keçi: 5.736

Manda: 695

Beygir: 1.616

Ester (katır): 1.694

Merkep: 249

Toplam: 73.248 (s. 151)

Müslüman ailelerin kullandıkları isimler:

Ali, Mehmed, Mustafa, İbrahim, Haşan, Hüseyin, Yusuf, Salih, İsmail, Ömer, Nuri, Mahmud, Nazif, Osman, Bekir, Ahmed, Abdullah, Ayşe, Hatice, Ümmügülsüm, Emine, Gülizar, Nebahat, Zeynep

Müslümanlar arasında yaygın olarak kullanılan lâkaplar:

Efendi, paşa, oğlu, zâde, yazıcı, usta, renk isimleri (san, kara), çolak, topal…

Giresun şehrinde yaşayan gayri müslim ailelerin ise, en çok kullandıkları isimler, Serkiz, Manuk, karabet, Agob, Meryem, Vartan, Ohannes, Bedros, Panayut, Ohan, Makdis, Lusi, Haci, Todori, Lazari, Yani, Kostanti, Yorgi, Anastas, Artin, ve Sofıya…

---

Karaman, Oktay. (1999), Giresun Kazası (1850-1900), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum