Saka Etnoniminin Etimolojisi Üzerine

Fuzuli Bayat - Saka Etnoniminin Etimolojisi Üzerine

Yunan eserlerinde Skyth, Farslarda Saka olarak adlandırılan bu kavim, (Çin kaynaklarında Soy, Se, So, Su) Çin’in batısından Karadeniz sahillerine kadar uzanan geniş bir sahada büyük bir devlet kurmuştur (s. 1).

A. İnan’a göre, tarihin başlangıcından itibaren Türklerin büyük fütuhatlarının en önemlisi iki şey sayesinde olmuştur: At besleme ve demircilik.

İskitler Avrupa halklarına ve doğu halklarından İranlılara ata binmeyi, at üstünde savaşmayı öğrettikleri gibi, ayağa kadar uzayan etekleri çıkarıp şalvar giymeyi de öğrettiler.

Turani ırkın hayvan motifli sanatı…

İskit kurganları ile Altay kurganları, Orta Asya kurganları ile Ural kurganları benzer şekilde olmanın yanında, eşyalar bakımından da aynıdır.

Ölünün atının kesilerek kurban edilmesi, hizmetçilerinin, atlarının, silahlarının savaşçı ile beraber gömülmesi âdeti, istisnasız bütün Türk boylarında vardı.

…öldürdükleri düşmanın kafatasından kadeh yapmaları… (s. 2)

İranlılarla savaşan Türk kavminin adı Yunanca’da Skyth, Farsça’da Saka, Sanskritçe’de Şaka, Çince’de Sai idi.

Hehistun yazıtları da Saklardan bahseder. K. Ritter’in, (…) incelemelerine göre Karadeniz’in kuzey ve batı kısımlarında yaşayan İskit-Sakaların, İranlıların dininden farklı ve İranlıların dinine düşman müşterek bir dinleri vardı.

Dyakonov, Skyth (İskit) kelimesinin eski Yunanca’da Skythe olduğunu yazar ve bu etnonimin Asur kaynaklarında Aşguzay, Âsguzay (muhtemelen Dış veya Taş Oğuz anlamında); Babil kaynaklarında İşguzay (ülke olarak îşguza, İşguzay sözünün İç Oğuz olabileceği ihtimali güçlüdür); eski Yahudilerde Asguz şekillerinde çeşitlendiğini bildirir (s. 3).

İskitleri, Bizans tarihçileri çok iyi tanıyorlardı. 7. asrın Bizans tarihçisi Theophylaktos Simokatta, Avar Türklerini İskit soylarından biri olarak kabul eder.

Pyankov’a göre, İskit Mazkitler (Massaget) adı altında, asıl Türkler kastedilirdi.

Akhunların Akkoyunlulara, Karahunların Karakoyunlulara dönüşmesi…

Eski kabile adlarından bazıları Ay merkezli inanç bağlamında çözümlenebilir. Sak veya Saka adı da bu açıdan Ay Tanrı inancının bir yansımasıdır (s. 4).

Herodot’a göre, İskit-Sakaların atası boğa (öküz) şeklinde tasavvur edilen Targitay’dır (Targiatos).

Targitay adının tur veya tor’dan türediği görülmektedir. Sibirya halklarının dilinde tur veya tor, vahşi boğa veya mandayı bildirmektedir.

Heredot’un İskit-Amyurgiy olarak nitelediği etnosa, Strabon (M.Ö. l.asır) ve Plinius (M.Ö. 1. asır) Turregetai veya sadece Turke demişlerdir. Turke’lerin yaşadığı yer, Çinlilerin eski Türk soyu olarak adlandırdığı say, se, so, sa ile aynıdır (s. 5).

Eski dillerde saks, skas, seks, sak, sa şekillerinde çeşitlendirilen bu kelime hiyerogliflerde iki ayın üst üste düşmesi biçiminde (dolunay) ifade edilir ve ayı sembolize eden boğa anlamına gelirdi.

Bazı dillerde sak ve onun diğer türleri altı rakamını da ifade eder.

İdil ve Tuna Bulgarlarında sekizinci ayın adı sehtem veya sahtemdir.

Prototürk devrinde şeh~seh~sek sözünün, kalın a ünlüsünün, ince e ünlüsüne çevrilmesi sonunda ortaya çıkması büyük ihtimalle mümkündür.

Sekiz sayısının güneşi sembolize ettiği bellidir.

…sak sözü Ay merkezli mitolojik inançlardan Güneş merkezli inançlara geçitte köprü rolünü üstlenmiştir (s. 6).

Saka kelimesi gitmek, koşmak, akmak anlamına gelen sak't an türemiştir. Bir diğer açıklamaya göre; saka koşmak, hızlı, serseri anlamları bildirmektedir. Bu kelimenin okçu anlamı ifade eden skuda>sukuda>sukda> şuhta kökünden türediğini öne sürenler de vardır (s. 7).

Yakutların kendilerine saha/saka demeleri… (s. 8)

Altay’da yaşayan Sagay boyu tıpkı Kaşkay gibi ay tanrıya tapman eski kavimlerden biri olmuştur. Sag-ay veya sak-ay… (s. 9)

---

Bayat, Fuzuli. (2004), “Saka Etnoniminin Etimolojisi Üzerine,” Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 1. Sayı, (s. 1-9)