Takvim Kitabı

Takvim Kitabı

Kaşgarlı, Türklerde haftanın günün adı yok...

Bunlar İslamlıktan sonra bilindi (s. 6).

Eski Uygur dilinde Sogdca kökenli hafta tanımı var: Paxar / yetti / Pagarla

Harezm dilinde hafta / F. Haft

Kıpçak dilinde hafta / kalın seslilerle okunur: Hafta (s. 7-8)

s. 25 vd.

Akşam ile sabah arasında: Uzun kış geceleri için: Bubaş, obaş, arabaş

Obaş: Gecenin sabaha yakın vakti: Sahur

Bubaş: Akşamdan hemen sonra, yatsıdan önce

Arabaş: İşaret ettiği vakit belirsiz...

Tarih: Samitik: t.r.h. kökünden geliyor. Manası “ay”

Dolayısıyla tarih, ayın tarifi demek

s. 37 vd.

Ay adları kültürlere göre değişir.

Aynı tarih dilimini komşu iki köy farklı adlarla tanımlayabilir.

Ay adlarına o dönemde yapılan, yaşanan işlerden biri yakıştırılabilir.

Kaşgarlıya göre yılın ayları nevruzda başlar (s. 41).

Ay adları (s. 48 vd.)

Ocak: Tr. Ocak / fırın

Şubat: Sami. Şebat, şabat

Mart: Mars / Yn. / L. Martios/Martius

Nisan: Sami. İlk, birinci manasında

Mayıs: Yn. Maios / L. Maius magia, bereket tanrıçası

Haziran: Süryanice. Sıcak manasında

Temmuz: Akadca. Tammuz / Sümerde dumuzi, eril bereket tanrısı

Ağustos: L. Augustus, arttırmak, büyütmek

Eylül: Aramca. Elûl / Akad. Elul / Bağbozumu. Süryanice. Üzüm ayı

Ekim: Tr. Tohum ekiminden

Kasım: Süryanice. “bölen, ayıran” anlamında

Aralık: Tr. İki ay arası

Halk Takvimi

İlkbahar / Nevruz

Nevruzda doğan kuzular Hıdırellezde kesimlik olurlar.

Koçkatımı: Koçların boynuzlarına elma takarlar, yazma bağlarlar

Koçun sırtını boyarlar. Koçu sürüye katarken silah atarlar.

Koçun boynuzu yoksa elmaları ipe dizip koçun boynuzuna asarlar.

Mart dokuzu: Ekinoks / Nevruz

Aralık / Hustiyar, Hustiyanar

Hustiyar / Hustiyanar / Husreyinar / Husyana / Histiyanar / İstiyanar

Rum ortodoks kilisesi mensupları tarafından iyi noeller anlamına gelen, yünanca kutlama cümlesi olan “kala hristuyenna” bu aya ad olmuştur.

(K. http://ozhanozturk.com/2017/08/29/dogu-karadenizde-halk-takvimi-eski-hesap/ )

Rumlar Noel’i 25 Aralık tarihinde kutlarlar. Tebrik şekli: Kala Hristuyenna! (Mesih’in doğumu kutlu olsun) Καλά Χριστούγεννα veya Mutlu Noeller!. (K. https://www.turkishnews.com/tr/content/2014/12/25/noel-isa-ve-hiristiyanlar/)

Takvime Bağlı İnanışlar

Minoloy

Yeni yılın ilk altı günü ve eski yılın son altı günü, bu 12 günde yeni yıl için gün tutulur (s. 107).

Nehis

Bazı günlerde iş yapılmaz. Nehis, günün belli bir zamanıdır, tüm gün sürmez. Abrilun sonları mayısa doğru olan günlerdedir.

Nehisler ya kuşluk vaktine ya da öğlene kadardır (s. 107-108).

Mayısın 7’sinde, Kirazın 5’inde, 24’ünde yayık yapılır, başka zaman yapılırsa iyi olmaz (s. 109).

Gunduro (Küçük ay) bu ayda kız verilmez, günleri kısa olur diye.

Salı ve Çarşamba günleri elbise kesilmez

İlk kez Çarşamba günü giyilen ayakkabı çabuk yıpranmaz

Salı günü yola çıkılmaz

Salı günü başlayan işler ters gider

Ay eskisinde Salı ve Çarşamba günleri yeni elbise giyilmez

Cuma günü ev süpürülmez

Cuma günü ekilen fasulye güzel olur

Perşembe günü ekilen fasulye çiçek döker

Akşama yakın vakitte ekilen kabak yakın yerde ürün verir

Abrilun 5’inde dikilen fasulye güzel olur

Pazar günü ekilen lahana bitlenir

Halk Takvimi

Geleneğe bağlıdır ve devam etmesi de tamamen geleneğin yaşatılmasına bağlıdır.

Takvimdeki adlandırmalarda belirleyici olan, bölgenin iklimi,hava olayları, tarla-bahçe işleridir.

Düğünler hemen her kültürde hasat sonunda yapılır.

Giresun Takvimi

Halk takvimi Hıristiyan takvimini 13 gün geriden takip eder.

Hıristiyan takvimindeki mart ayı, yerel takvimde birinci aydır.

Mart ayı – dert ayı, gırmaguk ayı = kedi-köpeğin çiftleşmesinden dolayı bu şekilde adlandırılır. Yine bu nedenle bu aya döl ayı da denir.

Mart bozumu / mart kırma / mart dokuzu

Mart 9’u / 21 Mart’a denk gelir.

Bu tarihte sahilde yaşayanlar denizden, iç kesimlerde yaşayanlar akarsulardan su alarak evin her köşesine serperler. Bazıları evin sakinlerinin üzerine de su serper.

Mart bozumu merasiminin tamamlanması için eve ayağı uğurlu birinin gelmesi beklenir. Bu misafir “martınızı bozuyorum” diyerek eve girer.

...eve uğursuz birinin girmesi durumunda hanedeki ahırda bulunan bir hayvanın (ökzü veya horoz) evin içine sokulmasıdır. Böyle yapılarak eve giren uğursuzluk savılmış olur.

Mart bozumuyla ilgili bir diğer uygulama, hanedeki hayvanların kuyruğuna ip / kurdele bağlamaktır. İp bağlandıktan sonra üç defa çekilerek “mart ben tuttum sen tutma” denir. Böylelikle hayvan soğuktan ve diğer uğursuzluklardan korunmuş olur.

Mart bozumunda eve yeşillik sokuolmaz, aksi halde o yıl eve haşere musallat olur.

Gün sayımı da Mart 9’undan itibaren yapılır.

Abril 23, yazın başlangıcıdır.

Mayıs 7’si, eskiden Çepni Bayramı olarak kutlanırdı (s. 129).

Kiraz ayı / güllük ayı = güllük otu, hayvan yemidir.

Akçaabat

Kalandarın 1’i ila 12’si arasında gün sayılır.

Kalandar akşamı 12 zeytin yaprağı her biri bir ayı temsil edecek şekilde ateşe atılır. Ateşe atılan yaprak yanarsa hava açık, yaprak alevin alazıyla savrulursa o ay rüzgârlı olacak demektir (s. 165).

Mart ayında duman olursa fındık olmaz.

Abril 5’te cazı dikeni / mayıs dikeni dikilir, ekinler iyi olsun diye

Mısır, Abril 5’ten sonra ekilir.

Kalandarda eve ilk girene göre yılın iyi ya da kötü olacağı tahmin edilir. Gelen kişi uğursuz biriyse ...eve uğursuz birinin girmesi durumunda hanedeki ahırda bulunan bir hayvanın (ökzü veya horoz) evin içine sokulmasıdır. Böyle yapılarak eve giren uğursuzluk savılmış olur.

Hıdırellezde lahana diken kişinin evinde gebe hayvan kesilir, yavrusunu düşürür veya sakat doğurur

Hıdırellezde iş yapılmaz, aksi halde 7 sene uğursuzluk yaşarlar

Kiraz’ın 23’ünde denize girilir. Çünkü bu deniz günüdür.

Yıldız kayması ölüm veya kaza habercisidir.

Yeni ayda ürün ekilmez

Yeni ayda ekilen tohum ota gider

Yeni ayda doğan kız olur, eski ayda doğan erkek olur

Yeni ayda turşu kurulmaz

---

Naskali, Emine Gürsoy ve Yanıklar, Burcu. (2018), Takvim Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul